Оттон III бөлөххө — бырамыысалыннай оройуоннар туоналарыгар I миэстэни ылан, бастаата. II миэстэҕэ 145 очукуолаах Кэбээйи улууһа, Томпо 146 аҥаар очукуоланан, III миэстэҕэ таҕыста.
Дьааҥы улууһа 2004 сыллааҕы спартакиада кэнниттэн, 15 сыл буолан баран бэйэтин бөлөҕөр бастааһына улуус спордун сайдыытыгар ураты суолу аста. «Бу балтараа сыллаах үлэ түмүгүн көрдөрүүтүнэн ситиһиллибит кыайыы”, — диэн сырдатар улуус дьаһалтатын баһылыгын II солбуйааччыта Михаил Осипов.
Дьааҥы хамаандата бары көрүҥнэргэ кыттан очукуону ылыыта сатаан ааҕан туруоруу уонна хамаанданан күүскэ үлэлээһин түмүгэ буоларын М.А. Осипов маннык анаарар: «Уопсай кыттыы түмүгүнэн сэмэй көрдөрүүлээх да буолларбыт, ыстараап очукуотун ылбатыбыт. Улахан оройуоннар мэтээллэрин ахсаана элбэх буолтун иннигэр, спорт көрүҥнэригэр барытыгар кыттыыга болҕомтону уурбатахтара көстөр. Кэбээйи, Томпо оройуоннара бу боппуруоска ситэ үлэлээбэтэхтэр. Суоллаах-иистээх оройуоннартан, холобур, Сунтаартан 140 киһи уонча оптуобуһунан тиийэн кыттыыларыгар даҕатан эттэххэ, үп-харчы тиийбэтиттэн хааччахтар үөскээннэр, хоту улуустартан Абый, Аллайыаха, Аллараа Халыма, Эбээн Бытантай кыттыбата, Үөһээ Халыма, Усуйаана адьас суолтатыгар эрэ аҕыйах киһини туруордулар. Биһиги улууспут маннык улахан түһүлгэҕэ кыттыыта икки сыллааҕы дьаһал көрдөрүүтүн түмүгэ. Көрүҥнэринэн хаамыыга мониторинг оҥоһуллуутугар Руслан Потапов (хапсаҕайга уонна хотугу многоборьеҕа спорт маастара) улахан үлэни ыытта. Манна көмөлөспүт дьон истэригэр Платон Эверстов эрдэ баран үлэ сүнньүгэр сылдьыбыта. Үлэлэспит дьонтон спорт сайдыытыгар элбэҕи оҥорбут уопуттаах спортсмен тириэньэр Андрей Аммосов, очукуо ааҕыллыытын систиэмэтин билэр, Виктор Ощепков уонна да атыттар элбэх күрэхтэһиигэ сылдьыбыт, тэрийсибит дьон улаханнык көмөлөстүлэр, улахан үлэттэн тахсыбыт ситиһии – элбэх киһи үлэтин түмүгэ. Бу күрэххэ бастакы кыттыыны саҕалаабыт Гаврил Слепцов буолар. Кинини салҕааччы – Виктор Стручков. Салгыы Татьяна Елистеева уонна Руслан Потапов туруордулар. Дьокуускайдааҕы физическэй култуура уонна спорт кэмитиэтэ бэлэмнээн, тэрээһин үлэлэрэ, барыы-кэлии, айан боппуруостара кыайа тутулуннулар, онон туох да кыһалҕаны көрсүбэтибит. Киин улуустар, Бүлүү бөлөх улуустара суоллаах буолан бэйэлэрин тырааныспардарынан кэлбит буоллахтарына, оройуоммут Дьокуускайдааҕы бэрэстэбиитэлистибэтиттэн Максим Елисеевич Эверстов тырааныспарынан хааччыйыыга улаханнык көмөлөстө», — диэн сырдатар уонна улуус таһыгар олорор Дьааҥыттан тардыылаах спортсменнар утары кэлэн кыттан, төрөөбүт дойдуларын туһугар улахан ситиһиини аҕалбыттарын тоһоҕолоон туран, хас биирдии кыттыбыт спортсмеҥҥа уонна салайааччыга улахан махталын биллэрэр.
Дьааҥы улууһа спорка уруккуттан өрөспүүбүлүкэ таһымыгар, Арассыыйа түһүлгэлэригэр да биллэр кыахтаах спортсменнардаах оройуон. Спорт бу улахан түһүлгэтин күрэхтэригэр 16 көрүҥтэн 13-гэр кыттыыта сатабыллаах таактыка, улуус туһугар биир санаанан сылдьыы үтүө түмүккэ аҕалбыта саарбахтаммат. Өрөспүүбүлүкэ ааттаахтара илин-кэлин аат былдьаһыыларын тыҥааһыннаах киирсиилэрин кэмигэр, төрөөбүт дойдуларыгар айылҕа уотун баһаардарыттан ыксаллаах быһыы-майгы биллэриллиитэ, күрэхтэһэ сылдьар дьааҥылар дууһаларыгар төһөлөөх аймалҕаны үөскэппитин киһи сэрэйиэн эрэ сөп. Ол да буоллар, бөҕө турук, хотугулуу киппэ майгы, инникигэ дьулуур уонна айылҕаттан анаммыт кыах барытын быһаардаҕа!
М.И. Осипов спорт улахан түһүлгэтигэр кыттыыга үп-харчы оруоллааҕын быһаарар, Саха сирин Норуоттарын VII спортивнай оонньууларыгар Дьааҥы оройуона кыттыытыгар улуус баһылыга Г.И. Чириков өйдөөн өйөөбүтүн туһунан: «2017 сыл саҕаланыаҕыттан, спартакиадаҕа кыттыы айанын ороскуотун боппуруостарыгар, 2018 сыллааҕы бүддьүөтү тыырыыга дьокутааттар ылынаннар, физическэй култуураҕа уонна спорка оройуон бүддьүөтүттэн 5 мөлүйүөн солкуобай, 2019 сыл быйылгы күрэхтэһиитигэр 5 аҥаар мөлүйүөн көрүллүбүтэ», — диэн чопчулаан бэлиэтиир. Уонна хамаандатын дэлэгээссийэтин салайан, маннык күрэхтэр туохтан тирэхтэнэллэрин уонна туохха олоҕуралларын бииргэ сылдьан билбит киһи быһыытынан, улууска спорт сайдыытыгар туһааннаах былааннаах соруктарга бэйэтин көрүүлэрин этэр. Ол курдук: «Биир эрэ көрүҥүнэн барбакка, улууска спорт ситэ сайдыбатах көрүҥнэрин сайыннарыыга ДЮСШ национальнай спортивнай оонньуу көрүҥнэригэр үүнэр ыччаты дьарыктыырга сорук туруорунан үлэ ыытыаҕын наада. Өрөспүүбүлүкэҕэ атах оонньууларыгар биллэр суолу хаалларбыт И.И. Горохов, И.И. Котельников, П.П. Другин курдук дьон суолларын салгыыр ыччаты үүнэриигэ үлэлэһиэхтээхпит. Кэлэр спортивнай улахан түһүлгэлэргэ бэлэмнэнии үлэтэ, дьарык бүгүҥҥүттэн саҕаланара Дьааҥы спордугар дьоһун ситиһиилэри аҕалыа. Инникитин чэпчэки атлетика, волейбол, саахымат, шашка, остуол тенниһэ уонна да атын спорт көрүҥэ сайдыытыгар туһааннаах сыал-сорук туруорунан, орто уонна спортивнай оскуолалар эдэр исписэлиистэринэн хааччыллыылара аныгы спорт сайдыытыгар тирэх буолуо этэ. Бастакытынан, бу күһүнтэн оройуоҥҥа спорт көрүҥнэрин ахсаанын кэҥэтэн биэриэхпит, иккиһинэн, социальнай бэлиитикэ салалтатын иһинэн спорт эрэ эйгэтинэн дьарыктанар үлэһити туруоруох тустаахпыт. Өрөспүүбүлүкэҕэ ыытыллар араас турнирдарга, түһүлгэ күрэхтэригэр кыттар баҕалаахпыт», — диэн этиитэ инникитин да кыайыыга эрэл баарын итэҕэтэр.
Саха сирин Норуоттарын VII спортивнай оонньууларыгар дьааҥылар ситиһиилэрэ улахан. Көҥүл тустууга уонна ядро быраҕыыга уолаттарбыт өрөспүүбүлүкэҕэ бастаатылар — Юрий Старостин — 1 миэстэ, кыһыл көмүс мэтээл (92 киилэҕэ көҥүл тустуу). Арассыыйа Бочуоттаах маастара Петр Еремеевич Алексеев аатынан өрөспүүбүлүкэ чөмпүйэнээтигэр 7 төгүл бастаан, Саха сирин бочуоттаах маастарын аатын сүкпүтэ, Манчаары оонньууларын хас да төгүллээх кыайыылааҕа;
Гаврил Мигалкин — I миэстэ, кыһыл көмүс мэтээл (9 м. 11 см. ядро быраҕыы) «Пода» (доруобуйаларынан хааччахтаммыт спортсменнар күрэхтэһиилэригэр) тириэньэр В. Оленов; Дьобуруопа дойдуларыгар сайдыбыт ядроны быраҕыыга — Арассыыйаҕа ыытыллыбыт Аан Дойду таһымнаах улахан күрэххэ кыттан улахан кэрэхсэбили ылбыт 23 саастаах Гаврил Мигалкин Саха сирин Норуоттарын VII спортивнай оонньууларыгар I миэстэни ылан, Дьааҥы улууһун аатыгар бастакы кыһыл көмүс мэтээли аҕалла;
Христофор Потапов — III миэстэ (65 киилэҕэ көҥүл тустуу);
Маны таһынан өрөспүүбүлүкэ туонатыгар Дьааҥыттан төрүттээх ыччаппыт Дьааҥы тустууга кыахтааҕын бигэргэттэ: Иван Потапов 55 киилэҕэ көҥүл тустуу — III миэстэ; (Чурапчы аатыттан); Руслан Старостин (оҕолорго 80 киилэҕэ) — III миэстэ (Хаҥалас улууһун аатыттан);
«Спортинг» — Афанасий Шишигин «А», Мир Акимов «В» категорияларга кыттан, улууска улахан очукуо биэрэн, хамаандаҕа III миэстэни хааччыйдылар, уопсайга VII миэстэҕэ тиксиилэрэ өрөспүүбүлүкэҕэ бу үрдүк көрдөрүү; Марина Рожина 5000 миэтэрэҕэ /20 мүнүүтэ 25 сөкүүндэ 04 дьэһээтэй/ сүүрдэ. Санкт Петербурга үөрэнэр устудьуон Юрий Капчук «буулдьанан ытыыга» III миэстэ.
Хас биирдии көрүҥҥэ кыттарга аттарыллан, бары көрүҥнэргэ кыттан, III группаҕа кыайыыны аҕалсыбыт спортивнай бөлөхтөр: «пляжный волейбол» — I миэстэ, тириэньэр Т.М. Попова; «аэробика» I миэстэ — Л. Забаровская, «дуобат, саахымат» I миэстэ; «чэпчэки атлетика» II миэстэ — О.А. Потапов; «остуол тэнниһэ» III миэстэ — С.Х. Слепцова;
М.И. Осипов: «Верхоянскай куоратын оскуолатын физруга Т.М. Попова оҕолору бэлэмнээн пляжнай волейволга кытыннарда. Бу көрүҥҥэ күүстээх көрдөрүүлээх Алдан, Нерюнгри куораттар улуустары кытта тэҥҥэ күрэхтэстилэр. Онон Татьяна Михайловнаҕа улахан махталбытын биллэрэбит. Көҥүл тустууга Дьааҥы улууһа өрөспүүбүлүкэҕэ биллэр суоллааҕын өссө биирдэ чиҥэттэ. Юрий Старостин түөртэ киирсэн, лаппа кыайыытын өрөспүүбүлүкэ улаханнык сөҕө хайҕаата, 23 саастаах, өрөспүүбүлүкэ быйылгы чөмпүйүөнүн Василий Винокуровы кыайда. Инники кэскилбит Христофор Потапов үтүө көрдөрүүлээх, өрөспүүбүлүкэ улахан түһүлгэтигэр III миэстэ буолла».
Дьааҥы дэлэгээссийэтин Аммаҕа олорор биир дойдулаахтара ахтыбыттыы истиҥник көрсүбүттэрин дьааҥылар үөрэ кэпсииллэр. Биир бэлиэ түгэнинэн — өрөспүүбүлүкэ үтүөлээх тириэньэрэ Н.М. Давыдов кэргэнэ, кыыһа, быраата Аркадий Михайлович Дьааҥы дьонун дьиэ кэргэнинэн көрүстүлэр. Оройуон баһылыга икки төгүл түһүлгэ тэрийэн дэлэгээссийэлэр салайааччыларын көрүстэ. Ыраах Дьааҥы сирин кытта дьылҕатын ситимнээбит Н.М. Давыдов аатын сүгэр Дьааҥы куоратын спортивнай оскуолата биллиилээх тириэньэр аатын чиэстээхтик ааттаан туран үйэтитиэҕэ.
Хоту дойду олох араас эйгэтигэр, сайдыы бары хайысхаларыгар киин сирдэртэн уратыта элбэх, суол-иис, сыана ыарахана үгүс хааччахтары үөскэтэр. Дьааҥы Усуйаанаҕа баран күрэхтэһиитигэр Сартаҥ нэһилиэгин баһылыга Н.В. Слепцова диисэлинэн үлэлиир вахтовка массыына биэрбитин уонна кэпсэтии быһыытынан инникитин да көмөлөһүөх буолбутун туһунан ахтыытыгар сыһыаран, өрөспүүбүлүкэ таһымнаах күрэхтэргэ киэҥ хабааннаахтык кыттыыбытыгар сиринэн айан суолун олохтуур көдьүүстээҕин уонна кэлэр үлэ былааннарыттан М.А. Осипов маннык сырдатар: «Оройуоммут 90 сылын туолар үбүлүөйүнэн, саас кулун тутар ыйга «Дьааҥы Хоһууна» диэн хотугу улуустар кыттыылаах күрэх улахан түһүлгэтин тэрийэн ыытар былааннаахпыт, Индигир, Халыма, Дьааҥы өрүстэр сүнньүлэригэр сытар улуустары, Кэбээйи, Томпо, Өймөкөөн улуустарын кытта кэпсэтии ыытыллыытын түмүгүнэн, кытта кэлэр баҕалаахтарын эттилэр. Ити кэмҥэ сир суолунан кэлэр кыахтаах улуустар кыттыахтара. Быйыл Усуйаана улууһугар баран кыттан, лаппа ситиһиилэнэн кэллибит, спорт ханнык көрүҥнэрин киллэрэргэ, хайдах былааннаахтык үлэни ыытарга соруктаах үлэ былааннарын тутулунан үлэлиэхпит. Инникитин Арассыыйаҕа, Өрөспүүбүлүкэҕэ кыттан миэстэлэспит, төрөөбүт Дьааҥыларын ааттата сылдьар спортсменнарбытыгар харчынан көмө оҥоһулунна уонна инникитин да куруук бэлиэтиэхпит. Спорт өттүгэр оройуон дьаһалтата улахан боппуруостары туруорсар, өрөспүүбүлүкэҕэ өйүүр дьонноохпут. Ол чэрчитинэн, С.С. Габышев аан бастаан көтөхпүт бырайыагынан — хотугу улуустары хабар Баатаҕайга тустуу киинин туттарар былааннаахпыт. Ыччат уонна сэргиир дьон спорт араас көрүҥнэригэр билиҥҥиттэн дьарыктаныы боппуруостарын көтөҕөллөр, ол курдук, холобур спортинг оборудованиетын ылан, сылга иккитэ-үстэ күрэх ыытар тоҕоостооҕун, улуус иһигэр бэлэмнэнии ыытыллара түмүктээх буолуо диэн сөптөөх этии киллэрэллэр».
2020 сылга улуус иһинэн тэриллэр элбэх күрэхтэһии георафиятын кэҥэтэн, өрөспүүбүлүкэҕэ ыытыллар спортивнай күрэхтэр халандаардарын хаамыытын эрдэттэн билэ олорон быһаарыыны ылыныы соруктара олоххо киириилэригэр, аны күһүн спортивнай актыып улахан мунньаҕа былааннанар. Кэлэр күрэхтэргэ кыттыы туһааннаах боппуруостарын күүскэ туруорсар оройуон иһигэр федерациялары тэрийии туһунан үтүө сонун улуус спортсменнарын көҕүлүөҕэ. Күһүн Федерация куубагар Дьааҥы хапсаҕайга путевка тутуута тустууга, хапсаҕайга саҥа кыайыылары аҕалыа турдаҕа.
Cпортка бэйэҕэ эрэллээх буолуу — улахан дьарык, дьулурҕан турук, саллыбат санаа ситиһиини, кыайыыны аҕалар. Улуус салалтата спорт сайдыытыгар болҕомто ууран, чөл олоҕу өрө тутан, эт-хаан өттүнэн бигэ эрчимнээх ыччаты, үүнэр көлүөнэни иитэн таһаарарга киэҥ былааннаах үлэни сорук туруорунуута, улуус уонна өрөспүүбүлүкэ аатын көмүскүүр спортсменнары иитэн таһаарар тускулу тутар. 2021 сылга Горнайга ыытыллыахтаах өрөспүүбүлүкэтээҕи Манчаары оонньууларыгар, 2022 сылга Бороҕоҥҥо Саха сирин Норуоттарын VIII спартакиадатыгар Дьааҥы ситиһиилээхтик кыттар баҕалаах.
Боотто АСХААРАП, Газета "Дьааҥы аартыга"
