Бэрт өрдөөҕүттэн күүстээх-быһый дьоннордооҕунан сураҕырар. САССР 1937 с. хапсаҕайга абсолютнай чемпиона Степанов Василий Иннокентьевич-Буучугурас, чэпчэки атлетикаҕа ССРС спордун норуоттар икки ардыларынааҕы кылаастаах маастара Николай Харлампьевич Бускаров, мас тардыһыыга XIV Манчаары Спартакиадатын чемпиона, САССР спордун маастара Егор Петрович Иванов (Нуучча Гоша) уонна хапсаҕайдаһан тустууга САССР спордун маастара Манчаары Баһылай II Спартакиадатын боруонса, IV Спартакиадатын үрүҥ көмүс призера, В.И.Степанов-Буучугурас бирииһин элбэх төгүллээх чемпиона уонна призера Петр Петрович Тосукаев республика таһымыгар төрөөбүт дойдуларын Мэйиктэрин суон сураҕырдыбыттара, аатын ааттаппыттара. Дьэ бу дьон ааттарын үйэтитэн, эдэр ыччакка билиһиннэрэн, спорка сыһыаран Мэйиктэр республиканскай, улуустааҕы күрэхтэри сыллата тэрийэллэр.
Петр Петрович Тосукаев 1934 с. Үөһээ Бүлүү улууһун Мэйик нэһилиэгэр төрөөбүтэ. Оҕо сааһыттан колхуос араас үлэлэригэр үлэлээн, сэрии саҕана кыаммат кыһалҕаттан ситэ үөрэммэккэ хаалбыта. Аҕата Петр Софронович 1941 с. Аҕа Дойду Улуу сэриитигэр ыҥырыллан барбыта уонна сураҕа суох сүппүтэ. 19 сааһыгар 1953 с. «Трудовой » ыччат комсомольскай биригээдэтин салайбыта, саамай бастыҥнара буолан Москваҕа тыа хаһаайыстыбатын ситиһиилэрин Бүтүн Союзтааҕы Быыстапкатыгар (ВДНХ СССР) баран ситиһиилээхтик кыттыбыта. Онтон Комсомол Киин Кэмитиэтэ Ленин аатынан колхуос оҕуруокка биригэдьиирин П.П.Тосукаевы Чехославакияҕа күүлэйдиир туристическай путевканан наҕараадалаабыта. Салгыы Боотулуу, Хоро нэһилиэктэрин сэбиэтин бэрэссэдээтэлинэн, оттон райсовет уопсай отделыгар үс сыл сэбиэдиссэйинэн үлэлээбитэ. Уон сэттэ сыл устата араас сирдэртэн олохтоох сэбиэт депутататынан талыллыбыта. Оройуоҥҥа общественнай бэрээдэги олохтооһуҥҥа сыралаах үлэтин иһин “Москвич” массыына фондатынан уонна Бочуотунай грамоталарынан наҕараадаламмыта. Сэрии кэмигэр килбиэннээх үлэтин иһин И.В.Сталин, кэлин В.И.Ленин төрөөбүтэ 100 сылынан мэтээллэринэн наҕараадаламмыта. Онно «Үлэ ветерана»уонна Кыайыы 30, 40 сылларынан үбүлүөйүнэй мэтээллэр эбиллибиттэрэ. Петр Петрович ханнык да үлэттэн чаҕыйан турбат, 35 сыл устата ССКП кэккэтигэр чиэһинэйдик, үтүө суобастаахтык сулууспалаабыта. Ону сэргэ республикаҕа уонна оройуоҥҥа спорт сайдыытыгар элбэх сыратын биэрбитэ.
Быйыл сэтинньи 23 күнүгэр П.П.Тосукаев кэриэһигэр бастакы аһаҕас турниры улуустааҕы спорт салалтата тэрийэн ыытта. Күрэххэ Бүлүү уонна Үөһээ Бүлүү нэһилиэктэриттэн уопсайа 43 хапсаҕайдьыт кэлэн 10 ыйааһыҥҥа күөн көрүстүлэр. Түһүлгэни СӨ 1997 с. бастакы нүөмэрдээх чулуу хапсаҕайдьыта, спорт маастара В.В. Быкалыров салайда, комментатордарынан Манчаары Спартакиадатын 2 төгүллээх (1968, 1973 сс.) кыайыылааҕа, СӨ спордун маастара К.И.Мандаров уонна СӨ үөрэҕириитин туйгуна В.А.Федоров кэпсээн-ипсээн көрөөччүлэри улаханнык сэргэхситтилэр. Састаап төһө күүстээҕин 17, ол иһигэр 1 норуоттар икки ардыларынааҕы кылаастаах спорт маастардара кыттыбыттара толору көрдөрөр. Бастыыр иһин киирсиилэр ханна да буоларын курдук тыҥааһыннаахтык, өрө күүрүүлээхтик аастылар.
Саамай чэпчэки 55 кг ыйааһыҥҥа хардарыта кыайсыы түмүгэр Далыртан А.Егоров кыһыл көмүс мэтээли. Үһүс миэстэни Харбалаахтан спорт маастара И.Лопатырев ылла. Кинилэр быыстарыгар түһэн, Хоро тустууга тренерэ А.Жендринскай үрүҥ көмүс мэтээллэннэ. 62 кг Б.Тарасов Дүллүкү бастаабыта соһуччу, күрэхтэһии арыйыытынан буолла. СӨ икки төгүллээх чемпиона (2016, 2017 сс.) спорт маастара Е.Иванов Дүллүкү уонна Бүлүүттэн Э.Никифоров Петр Тосукаев мөссүөннээх үрүҥ көмүс, боруонса мэтээллэри кэттилэр. 70 кг саамай элбэх хапсаҕайдьыт, Бүлүүттэн ХХ Манчаары оонньууларын үрүҥ көмүс призера спорт маастара Д.Ушницкай биир хотторуулаах сылдьан, бэйэтин бодотун тардынан чемпион үрдүк аатын ылла. Тамалакаантан А.Егоров иккис, Далыртан СӨ икки төгүллээх чемпиона (2009,2014сс.) спорт маастара С.Тимофеев үһүс буоллулар. 80 кг норуоттар икки ардыларынааҕы кылаастаах спорт маастара, ХХ Манчаары оонньууларын чемпиона, дьиэлээх хаһаайын И.Иннокентьев аҥаардастыы айбардаата уонна Мэйиккэ соҕотох кыһыл көмүс мэтээли аҕалла. Үрүҥ көмүһү Боотулууга спорт маастара Р.Прокопьев, боруонсаны Хороҕо Е.Саввинов илдьэ бардылар. Баай уопуттаах Үөдүгэйтэн спорт маастара Ф.Данилов дьарыга ситэтэ суох буолан бириистээх миэстэҕэ кыайан тиксибэтэ. 90 кг пьедестал үс үктэлигэр хапсаҕай маастардара Бүлүү боотура Н.Николаев үрдүкү, Хоро хоһууннара 2015 с. кумахха тустууга Аан дойду чемпиона С.Степанов ортоку уонна Г.Саввинов тахсан турбуттарын көрүөххэ үчүгэйэ бэрт, биһиги, сахалар, чахчы да кыахтаах, толуу уолаттардаах эбиппит! Ыарахан ыйааһыҥҥа буоларын курдук ХХ Манчаары оонньууларын Аар Дархана, СӨ 2009,2010,2015,2016 сс. 1№дээх Чулуу хапсаҕайдьыта РФ,СӨ спордун маастара У.Тимофеев илистибэккэ, холкутук бастаата. Иккис миэстэни икки бөлөҕүнэн тустубут, бэтэрээннэргэ чемпионнаабыт 2005 с.СӨ абсолютнай чемпиона спорт маастара Хороттон В.Иванов, үһүс Дүллүкү ыччата, билигин Бүлүүтээҕи техникум студена эдэр кэскиллээх хапсаҕайдьыт Е.Руфов буоллулар. Бэтэрээннэргэ 60 кг В.Семенов (Бүлүү), 70 кг И.Афанасьев (Үөдүгэй), 80 кг спорт маастара И.Мордовской (Дүллүкү) чемпион бочуоттаах аатын ыллылар.
Аар Дархан аатын биэс бөҕөс былдьаста, бары да ааттаах суоллаах бөҕөстөр, спорт маастардара: Стас Степанов,Увар Тимофеев, Николай Николаев, Иннокентий Иннокентьев, Рустам Прокопьев. Бөҕө бөҕөстөр түһүлгэҕэ утуу-субуу тахсан истилэр. Биирдэ хотторбут туоруур. Түмүккэ Аар Дархан аатын былдьаһыыга олохтоохтор эрэллэрэ Иннокентий Иннокентьев Увар Тимофеевы 4-2 ахсаанынан кыайан П.П.Тосукаев урууларыттан 10000 солк. уонна ”Бэллэкэ” маҕаһыына (сал.Л.П.Спиридонова) туруорбут саха быһаҕынан наҕараадаланна. Уруй-Айхал өрөгөйө дьэ манна буолла эбээт. Маннык үөрүүнү-көтүүнү өтөрүнэн билэ илик 2015 с. тутуллубут саҥа култуура дьиэтэ үллэҥнээн олордо. Бу турнир аан бастакы ыытыллыытыгар Мэйиктэн кииннээх-хааннаах, бэйэлэрин ыччаттара абсолютнай чемпион үрдүк аатын ыллаҕа. Ол иһин олохтоохтор үөрүүлэрэ үрдүк мэҥэ халлааҥҥа куугунуу көттөҕө.
Бүтэһигэр П.П.Тосукаев оҕолоро туруорбут « Супер-бириис 50000 солк. » уон ыйааһын чемпионнара сэрэбиэй быраабылатынан быһаарыстылар. Онно түөрт уон ордугуна тохсус хаарын үктээбит спорт бэтэрээнэ, олоҕун оҕолору эрчийиигэ анаабыт, отут сылы быһа хапсаҕай тустуу диэн баран муннукка ытаабыт, көмүс көлөһүнүн тоҕон кыайбыт-хоппут, XVIII Манчаары чемпиона, ХХ Манчаары боруонса призера, СӨ хапсаҕайга П.Е.Алексеев бирииһигэр 2009, 2012 сс. чемпиона, 2002, 2010, 2017 сс. боруонса призера. Үөһээ Бүлүү сүүмэрдэммит хамаандатыттан хапсаҕай республикатааҕы Кубогын 2009, 2013,2014,2015 сс. хаһаайына, СӨ үөрэҕириитин туйгуна, СӨ спордун маастара Илья Семенович Мордовскойга тигистэ. Бу буоллаҕа « үлэҕэ үлүһүйүү – үчүгэйгэ өксөйүү » өбүгэлэртэн кэлбит кэс тыл туолуута.
Күрэхтэһии бүттэ, сүүмэрдээһин буолла, Үөһээ Бүлүү хамаандатыгар киирбит бөҕөстөр республика Кубогар кыттарга бэлэмнэнэр-эрчиллэр сборга ыҥырылыннылар. “Мүлдьү бөҕөлөрбүт, Бөҕө Боотурдарбыт этэҥҥэ сылдьыҥ, Мордьоно, Буучугурас, Бычырдаан курдук элбэх кыайыылары ситиһиҥ!” – диэн алгыс тылларбытын этэ хаалабыт.
БЫЫБАР УОЛА
