XX үйэ уһулуччулаах атах оонньооччута, быһыйа, Чурапчы Дириҥэр уон оҕолоох Марфа Дмитриевна уонна Бойобуой Кыһыл Знамя уордьаннаах фронтовик-буойун Семен Иннокентьевич Посельскайдартан төрүттээх-уустаах Петр Посельскай дьонун-сэргэтин киэҥ билиниитинэн туһанара. Норуотун тапталын ылбыт кынаттаах кылыыһыт кэриэһигэр сахалыы атах оонньуутугар өрөспүүбүлүкэ турнира аан бастаан тэрилиннэ. Турниры төрөппүт уола Андрей Петрович Посельскай көҕүлээн ыытта. Турнирга номоххо киирбит атах оонньооччу биир дойдулаахтара, иитиллээччилэрэ, доҕотторо, аймахтара кыттыыны ыллылар. Баара буоллар, Улуу Кыайыыны кытта даҕаспытынан, 75 сааһын томточчу туолуохтааҕа...
Үтүө холобур үгүс көлүөнэ атах оонньооччулары батыһыннарар
Чурапчы кылыйар кырдалыттан сириэдийэн-сирэлийэн тахсыбыт Петр Посельскай ураты кыраһыабай техникатынан бар дьон билиниитин ылыан ылбыта. Бэйэтэ киэргэтэн оҥостор кыраһыабай спортивнай форматынан өрөспүүбүлүкэ атаҕын оонньууларын киэргэтэн, тупсаран биэрэрэ. Самныбат кытаанах санаата, кыайыыга булгуруйбат дьулуура күрэхтэһэригэр олус көмөлөһөрө. Сүр эрчимнээхтик сүүрэн куһугуратан кэлэн маҥнайгы ойууларыттан саҕалаан, туостары биир-биир куоһарталаан, илиилэринэн сүр эрчимнээхтик салгыны хайыта тыыран, үөһэнэн күөрэҥнэтэн ойорун көрбүт эрэ сөҕөрө, биһириирэ. Оннук бэйэтин кэннигэр хас да көлүөнэ кылыыһыттары батыһыннарбыт сүдү кылыыһыт этэ.
Оройуонугар Алексей Собакинныын, Валентин Гоголевтыын эриһэллэрэ. Хардарыта рекортары тупсартыылларыгар, көрөөччүлэринэн ыып-ыччары туолбут стадион ыһыынан-хаһыынан ньиргийэн, өрө түллэҥнии олороро, кырдьык да, олус дьиктии көстүү буолара! 1962 сыллаахха өрөспүүбүлүкэ уолаттарыгар рекорд олохтообута. Оччолорго олус үрдүк көрдөрүүнү – 40 аҥаар миэтэрэлээх кирбиини куоһаран, Саха АССР маастарынан буолары ситиспитэ. Үстэ төхтүрүйэн ойууга (тройнойга) сахалартан аан бастаан 14 м кирбиини аһары түһэн, сөҕүүнү-махтайыыны үөскэппитэ.
Петр Семенович Посельскайтан атах оонньуутугар уһуйуллубут, убайдарын кэриэтэ улахан ытыктабыллаахтык сыһыаннаһар үөрэнээччилэрэ үтүө тылларынан ахталлар.
Саха Өрөспүүбүлүкэтин үтүөлээх учуутала, Саха Өрөспүүбүлүкэтин физическэй культураҕа уонна спорка үтүөлээх үлэһитэ, атах оонньуутугар Баһылай Манчаары Спартакиадаларын икки төгүллээх абсолютнай чөмпүйүөнэ Николай Николаевич Адамов:
- Петр Семенович Посельскайы күн сиригэр айдарыллан кэлбит киһинэн ааҕабын. Биһиги эдэр сылдьан кинини көрөммүт, кини хаамарын, ыстанарын, сүүрэрин, быһыытын-таһаатын хайҕыы санааммыт, наар кинини үтүктэн, киниэхэ майгынныы сатаан, кини ыстанарыгар умсугуйаммыт, ыстанааччы буолан тахсыбыппыт. Оһуоба кылыыга, ыстаҥаҕа саамай кыраһыабайдык уонна сүрдээх техникалаахтык ыстанар киһинэн ааҕабын. Төрөөбүт-үөскээбит Эрилик-Эристиин совхозка, Хайахсыкка үлэлиир кэмигэр, Петр Семеновичка эрчиллэр, дьарыктанар баҕаттан Чакыртан анаан-минээн барарым. Икки көс сири сороҕор сатыы, сороҕор сүүрэн, эбэтэр, билисэпиэтинэн, тиийэрим. Киниттэн киһи элбэҕи ылыахха сөбүн оҕо-ыччат сылдьан өйдөөбүтүм. Ыһыахтарга, оройуон спартакиадаларыгар, өрөспүүбүлүкэ күрэхтэһиилэригэр “Ойор Петр Посельскай!” диэтэллэр эрэ, киһи барыта кини ыстанарын көрөөрү болҕомтолорун атах оонньуутугар туһаайаллара. Дьоҥҥо оннук үчүгэй өйдөбүлү хаалларбыта. Күрэхтэһиигэ олус холку, долгуйбат, этин-сиинин сылытан хамсанарын быыһыгар, үөрэ-көтө кэпсэтэр-ипсэтэр буолара. Сүүрэн кэлэн ыстанан кэбиһэрэ уонна ырааҕы барара. Инньэ гынан кинини астына, дуоһуйа көрөр этибит. Петр Семеновичтан туһаммытым элбэх. Хайдах дьарыктаныахха сөбүн аан бастаан киниттэн ылбытым. Кылыыны, ыстаҥаны. куобаҕы барытын нэдиэлэҕэ аттаран дьарыктанары сүбэлээн-амалаан биэрбитэ элбэх. Уонча сыл балыс буоламмын, күрэхтэһэн бүтэн эрдэҕинэ, өрөгөйө ааспытын кэннэ да буоллар, бииргэ күрэхтэспит дьоллоохпун. Туохха сыыһарбын көннөрөр, тугу гыныахтаахпын этэр буолара”.
Дириҥ оскуолатыгар Петр Семенович Посельскайга үөрэммит, Бүлүүнэн, Чурапчынан 49 спорт маастарын ииппит уонна иитэ сылдьар, билигин Д.П. Коркин аатынан Чурапчы спорт оскуола-интэринээтигэр тренердиир, РСФСР уонна Саха АССР спордун маастара, оҕолорго Баһылай Манчаары Спартакиадатын призера, турнир комментатора Иван Иванович Чиркоев:
- Петр Семенович киһи быһыытынан олус борустуой, наһаа үөрүнньэҥ, эргиччи талааннаах этэ. Мин кини курдук буочарданыахпын, кини курдук ойуохпун, кини курдук ыллыахпын-туойуохпун баҕаран, кини ааттаах үчүгэй тамада, кэрэ киһи этэ. Улаатан, атах оонньуутугар киирэммин, кини ыстанар техникатыгар үөрэммитим. Манна районоҕа үлэлии сырыттаҕына бииргэ эрчиллэн, алтыһан, бииргэ күрэхтэһэн сылдьыбыппыт. Бииргэ үөрэммит доҕорунаан куобах маастара Дмитрий Эверстовтыын, биирэ сытыы-хотуу, оонньуулаах-күлүүлээх, үөннээх-күрдьэҕэлээх, биирэ налыччы соҕус, холку, наһаа тапсаллара, ситэрсэллэрэ. Иккиэн ыллаан-туойан, тамадалаан бардахтарына, дьоро киэһэлэр буолаллара. Кинилэртэн элбэххэ үөрэммитим. Фотоаппараттарын, уруучукаларын, блокнотарын илдьэ сылдьааччылар. Сурукка-бичиккэ тиһэн бэлиэтэнэллэрэ, историяҕа хааллараллара. Фотомонтажтары, планшеттары оҥороллоро, дьааһыкка уган илдьэ сылдьаллара, атах оонньуутун туһунан көрдөрүү-быыстапка туруораллара. Тулуурдаах буоларга, эчэйииттэн харыстанарга үөрэтэллэрэ. Петр Семенович ураты кыраһыабайдык ойоро. Шаолинь хамсаныыларын курдук шпагаттыырын, илиилэрин сахалыы дайбаан охсорун, күүскэ сүүрэн кэлэн тэбинэрин, ылбыт тэтимин салгыҥҥа уһуннук тутан илдьэ барарын, харахпар бааллар, ону оҕолорбор үөрэтэбин. Ити барыта Петр Семенович үөрэҕэ. Үөһэ күөрэйэн ойоро. Ол билигин атын ньыма эбит. Болҕомтотун “разбегка” уурара. Билигин “взрывной” техника баһыйар. Ол иһин туттар техникабыт көстүүтүнэн сабырыйтарабыт. Сааһыран да баран чэпчэкитик ойоро. Улахан оптимист этэ. Кини миэхэ холобур”.
Инники күөҥҥэ – улахан маастардар
Күрэхтэһиилэр олунньу 27 күнүгэр Д.П. Коркин аатынан оҕо спортивнай оскуола-интэринээтин уонна физическэй культура уонна спорт институтун чэпчэки атлетикаҕа манеһыгар буоллулар. 20 атах оонньооччулар, ол иһигэр, 11 Саха Өрөспүүбүлүкэтин спордун маастардара уон биирдии ойууларга илин-кэлин түһүстүлэр. Сүрүн судьуйанан, Петр Семенович сиэн быраата, атах оонньуутун тренерэ, спорт маастара Иннокентий Посельскай үлэлээтэ.
Өрөспүүбүлүкэ күүстээх маастардара кэлэннэр олуктаах ыраах ойууларынан түһүлгэни киэргэттилэр. Онуоха туостар икки ардылара 4 миэтэрэ ууруллубуттара төрүөтүнэн буоллулар.
Төһө да күүстээх дьарык-эрчиллии үгэнигэр, эт-сиин улахан “нагрузкатыгар” сырытталлар, үчүгэй көрдөрүүлэр ситиһилиннилэр. Аныгы атах оонньооччулар быһыылара-таһаалара дьыралдьытан көнөлөрө, улаханнара, көрөргө үчүгэйэ сүрдээх! Быыппаһыннаран, ыраах ойуулары оҥортоотулар.
Улахан маастардар инники күөҥҥэ сырыттылар. Эрийсиилээх, кытаанах киирсиилэргэ, аҕыйахтыы сантиметрынан быысаһан, бастыҥнар быһаарылыннылар.
Бу ааспыт күһүн армияттан кэлбит, дьарыгын саҥа саҕалаан, туругар киирэн эрэр, билигин Дьокуускайга “Модун” спорткомплекска тренердиир, Чурапчы Чакырын ыччата Кай Адамов (тренерэ Георгий Шергин) кылыыга 44 м 82 см, ыстаҥаҕа 44 м 06 см түһүтэлээн, эрэллээхтик бастаата. ХИФУ физкультураҕа институтун I куурсун студена, Уус Алдан Бэйдиҥэтин 19 саастаах ыччата Ньургун Сокольников (тренердэрэ Андрей Васильев, Максим Оегостуров) 43м 71 см, “Модун” спорткомплекс инженерэ, Кэбээйи ыччата Яков Дмитриев (тренерэ Максим Оегостуров) 43 м 40 см кылыйаннар, Мэҥэ Хаҥаластан оҕо спорт оскуолатын суоппара Сергей Захаров (тренерэ Петр Илларионов) 42 м 75 см, Ньургун Сокольников 42 м 48 см ыстаҥалааннар, икки-үһүс миэстэлэннилэр. Куобахха, Намҥа оҕо спортоскуолатыгар тренердиир Владислав Попов (тренерэ Иван Чиркоев) 38 м 14 см түһэн бастаата, Кай Адамов 37 м 73 см, Яков дмитриев 37 м 70 см түһүтэлээн иккис-үһүс буоллулар.
Дэгиттэр маастардар: Кай Адамов 126 м 61 см, Сергей Захаров 123 м 54 см, Яков Дмитриев 123 м 48 см көрдөрүүлэрдээх үс көрүҥ түмүгүнэн бастакы, иккис, үһүс миэстэлэри ылаттаатылар.
Турнир абсолютнай чөмпүйүөнэ, аҕата – Чурапчы чулуу атаҕын оонньооччута Николай Николаевич Адамов кэлэн күрэхтэһиин көрө, “ыалдьа” олордоҕуна, үс кыһыл көмүс, биир үрүҥ көмүс мэтээли ылары ситиспит Кай Адамов:
- Күрэхтэһии үчүгэйдик ааста. Көрдөрүүлэрбинэн астымматым. Урукку көрдөрүүлэрбэр тиийбэтим. Бастыҥ көрдөрүүлэрим кылыыга 46, ыстаҥаҕа 45 этилэр. Ол оннугар куобахпын миэтэрэ курдук эптим. Онон, эбиллии баар диэххэ сөп. Тройнойга маастар нуорматын толорор сыаллаахпын-соруктаахпын. Бастыҥ көрдөрүүм 15 м 24 см. Георгий Шергиҥҥэ эрчиллэбин. Кылыыга, ыстаҥаҕа 47 ылбыт киһи, кыаллар. Билигин эһиил Бэрдьигэстээххэ буолар Манчаарыга бэлэмнэнэбит. Онно чыпчаал турукпар киириэм дии саныыбын”.
Биирдиилээн көрүҥнэргэ миэстэлэспиттэр 5000, 3000, 2000 солкуобайынан, үс көрүҥ түмүгүнэн 30, 20, 10 тыһ.солк. наҕараадаланнылар. 13 тыһ.солк. анал сыаналаах бириистэри уонча спортсменнар, тренердэр биһирэннилэр. Андрей Петрович Посельскай аатырбыт кылыыһыт турнирыгар бириистэри туруортаабыт Петр Посельскай бииргэ үөрэммит СГУ биолого-географическай факультет 1974 сыллаах студеннарыгар, “Боотур Уус” түмсүүгэ, Хоптоҕо нэһилиэгин дьаһалтатыгар (баһ.Архипов Б.П.), ааспыт үйэ улуу кылыыһытыгар, Петр Семенович Посельскай эдэр-эмэн саастарыгар бииргэ күрэхтэспит, XX үйэ чулуу кылыыһытыгар, билигин “Товары для здоровья” (“Медтехника”) салайааччытыгар Николай Александрович Санниковка, олимпийскай чөмпүйүөн Павел Павлович Пинигиҥҥэ, Баһылай Манчаары аатынан спорт национальнай көрүҥнэрин киинигэр, Петр Посельскайы кытта Дириҥҥэ биир кылааска үөрэммит доҕотторугар, махталын биллэрдэ.
Сир төгүрүк.
60-с сыллар саҕаланыыларыгар Петр Посельскай Уус Алдан Курбуһаҕын киэн туттуута Петр Местниковтыын күрэхтэһэр кэмнэригэр, Петр Местников 1964 сыллаахха кылыыга 41 м 68 см кыырайан өрөспүүбүлүкэ саҥа рекордун олохтообута. Бэйэ-бэйэлэригэр майгыннаһар атах оонньуутун маастардара кэккэлэһэ туран хаартыскаҕа түспүттэрэ атах оонньуутун историятын кэрэһэлиир. Сүдү кылыыһыттар, оччолорго чугас аймахтыы буолуохтаахтарын түһээн да баттаппатахтара чахчы. Өрөспүүбүлүкэ хаһыаттарын бараабыт бастакы көлүөнэ маастардарын оҕолоро Андрей Посельскай уонна Елена Местникова сүрэхтэринэн сөбүлэһэннэр, таптал уотун күөдьүппүттэрэ, олохторун холбообуттара, Артур уонна Полина диэн оҕолордоохтор. Эдэр Посельскайдар Уус Алдаҥҥа уонна Чурапчыга эр-биир турнирдары ыытаннар, кылыыһыт аҕаларын ааттарын үйэтитэллэрэ махталлаах!
Баһылай ПОСЕЛЬСКАЙ
