Бэйэтин хаатыгар киирэн эрэр уһун кыһыммыт маҥнайгы ыйыгар, сэтинньигэ, күрэхтэһиилэргэ барыы-кэлии иннинэ, Сахабыт сирин көҥүл тустууга сүүмэрдэммит хамаандата “Триумф” спорка бэлэмнэнии киинигэр үһүс этээскэ баар тустуу саалатыгар эрчиллэр-бэлэмнэнэр түмсүүнү күргүөмнээх дьарыгынан саҕалаата. Дьарыгы сүрүн тренер Александр Савельевич Оконешников, хамаанда начаалынньыга Вадим Эдуардович Семенов, тренер Герман Степанович Контоев баһылаан-көһүлээн, салайан ыыттылар. Күҥҥэ иккитэ күүскэ дьарыктаналлар.
Уопсай дьарыгы Егор Терентьевич Пономарев свистогунан чырылатан хамаандалаан сүүртэ-көтүттэ, араас хамсаныылары оҥортордо. Дьарык үгэнигэр, массажистар Ньургун Евгеньевич Пахомов уонна Станислав Михайлович Жирков хардарыта тустууктары былчыҥнарын, сүһүөхтэрин имэрийдилэр-томоруйдулар. Быраастар Кузьмина Наталья Григорьевна, Аргунова Лидия Егоровна, Иннокентьев Владимир Афанасьевич, Сивцев Анатолий Анатольевич сүрэх-тымыр, хаан баттааһынын көрдүлэр-иһиттилэр. Сүүмэрдэммит хамаанданы бэлэмниир Киин дириэктэрин наукаҕа солбуйааччы, педагогическай наука кандидата Матвей Иванович Лыткин тренердэри кытта сэһэргэстэ.
Үс көбүөрүнэн 40 бөҕөс, ол иһигэр уон эдэр тустууктар “сэттэ көлөһүннэрин” тоҕон, тустуу анал хамсаныыларын биир-биир оҥортоон истилэр. Бөҕөстөргө тустаах тренердэрэ кэтии-маныы сылдьан сүбэ-ама биэрэллэр.
Уопсай дьарык кэнниттэн биирдиилээн үлэ саҕаланна. Егор Николаевич Старостин Дьулус Булатовтыын, Артур Константинович Константинов Айсен Потаповтыын, Роберт Окороковтыын, Герман Степанович Контоев Револий Самосоновтыын, Айхаан Антоновтыын, Степан Петрович Сивцев Ньургун Сергинниин, Владимир Николаевич Кириллин Дмитрий Аксеновтыын, Тимур Николаевтыын, Иван Ефремовтыын, Николай Охлопковтыын, Будимир Григорьевич Яковлев Герман Устиновтыын, Иван Иванович Дмитриев Виктор Рассадинныын, Арыйаан Тютринниин, Петр Павловтыын, Семен Владимировтыын курдук биллиилээх бөҕөстөрдүүн, үлэтин саҥа саҕалаан эрэр тренер Егор Терентьевич Пономарев Константин Капрыновтыын курдук эдэр бөҕөстөрдүүн, уо.д.а. кытта бииргэ үлэлээтилэр. Филиппин судаарыстыбатын былааҕын аннынан улахан күрэхтэһиилэргэ кыттар “легионер” Егор Дмитриев эмиэ баар. Чурапчыттан кэлэ сылдьар Кирилл Николаевич Захаров бэйэтин уолаттарынаан “бустулар-хаттылар”.
Александр Савельевич этэринэн, сүүмэрдиир дьарык (сбор) алтынньы 30 күнүттэн саҕаламмыт. Чугастааҕы кэмҥэ, календарнай былаан быһыытынан, алтынньы 11 күнүгэр Дагестан киин куоратыгар Махачкалаҕа ыарахан ыйааһыннаах бөҕөстөрбүт эрчиллэ-бэлэмнэнэ барыахтара. 14-с чыыһылаҕа Казахстаҥҥа “Кунаевскай” норуоттар икки ардыларынааҕы турнирга, ол кэнниттэн Бурятия киин куоратыгар Улан-Удэҕэ 23-гэр диэри саастаах ыччаттар норуоттар икки ардыларынааҕы турнирдарыгар, онтон Махачкалаҕа эрчиллэн-бэлэмнэнэн баран “Аланы” көбүөрүгэр тахсыахтара уонна тута сөрөөбүтүнэн, Казахстаҥҥа тиийэн дьарыктаныахтара уонна онно норуоттар икки ардыларынааҕы турнирдарга киирсиэхтэрэ.
Дьарык хаамыытын көрдөххө, тустуук уолаттар үтүөлэһэн-анньыалаһан, тоҕута-хайыта тардыалаһан, тыастаахтык күүскэ бырахсан, туох баардарынан киирсэллэр. Ирдэбил оннук. Билигин аан дойду тустуутугар кыл да түгэнэ тохтообокко, тыын ылар-ылларбакка бокуой биэрбэккэ, харса-суох кимэн, бастакы нүөмэринэн үлэлээһин сыала-соруга турар.
Ол да иһин, тустууктарбыт хамсаналлара-имсэнэллэрэ дохсуна, сирэйдэрэ-харахтара чообуота, үлэлииллэрэ эрчимнээҕэ, дохсуна - туруктара үчүгэйин көрдөрөр. Оннук, баҕаран туран киирсэллэр. Олорор, сытар, сынньанар, кыратык да тыын ылар киһи диэн суоҕун кэриэтэ. Тренердэрэ батыһа сылдьан ыйан-кэрдэн, “кымньыылаан” биэрэллэр. Тугу да тулутуо суох курдуктар. Ити барыта, туораттан көрө олорор киһиэхэ бөҕөх санааны үөскэтэр.
Итинник уопсай түмсүүгэ, дьарык кэмигэр тустаах тренердэр сылдьаллара көҥүллэнэр эбит. Сүүмэрдэммит хамаанданы кытта бииргэ үлэлээһин барар. Олимпийскай эрэл училищетыгар тренердиир Алексей Некрасов анаан-минээн ыҥырыллан кэлэн, күүһү-уоҕу хачайдааһыҥҥа үлэлии сылдьар. Күүһү, түргэн буолууну сайыннарыы хайысхаларыгар чопчу сорук тутуһаллар. Тустуук хаачыстыбаларын быһаарарга аналлаах тестэри, хамсаныылары оҥортороллор. Онуоха, үрдүк маастарыстыбалаах спортсмен хайдах-тугу оҥоруохтааҕар баар Федеральнай стандартынан туһаналлар. Сбор кэннитэн тустууктар дьиэлэригэр-уоттарыгар тиийэн дьарыктаммытын-дьарыктамматаҕын билэллэр. Бэрэбиэркэ түмүгүнэн намыһах көрдөрүүлэннэҕинэ, тустуук хамаандаҕа киллэриллэрэ уустуктаныан сөп.
Тустуу ис-тас куукунатын ааспыт аатырбыт-сураҕырбыт бөҕөстөрбүт, олимпиецтарбыт кэлэн сүбэ-ама биэрэллэр, маастар-кылаастары ыыталлар, баай уопуттарын, билиилэрин-көрүүлэрин тиэрдэллэр, санааларын кытта аһаҕастык үллэстэллэр.
Тренердэр Сэбиэттэрин сүбэ мунньаҕар сүүмэрдэммит хамаанда бөҕөһө хайдах-туох үлэлээбитин ырыталлар, тренердэр этиилэрэ дириҥник иҥэн-тоҥон дьүүллэһиллэр, инники сыал-сорук туруоруллар, ол сүнньүнэн үлэ былаана бигэргэнэр. Үлэ ылыллыбыт былаанынан барар.
Тустууктарбыт дьарыктана сылдьалларын көрөн киһи санаата күүһүрэн кэлэр. Дьарыгы көрө олорон, саха бөҕөстөрө ханна эрчиллиэхтэрин сөбүй диэҥҥэ, маннык санаа үөскүүр.
Сахабыт сирин усулуобуйатыгар үчүгэй тустуугу бэлэмнээн таһаарар кыахтар толору бааллар. Улахан дьоҥҥо Россияҕа чөмпүйүөннээбит Алквиад Иванов, Петр Алексеев, Альберт Захаров, Эдуард Гегеев, ССРС Сэбилэниилээх Күүстэрин үрүҥ көмүс призера Петр Попов, Сойууска төрдүс миэстэлэммит Семен Дмитриев курдук, маҥнайгы көлүөнэ тустууктарбытыттан саҕалаан, Роман Дмитриев, Николай Захаров – Сахаачча, Николай Неустроев Сойууска, Василий Гогоев Үтүө Дьулуур оонньууларыгар, Леонид Спиридонов, Герман Контоев уо.д.а. Сахаларын сиригэр эрчиллэ сылдьаннар, аан дойдуга бастаабыт уонна миэстэлэспит чахчылара элбэҕи этэллэр. Үтүөлээх тренердэрбит Дмитрий Петрович Коркин, Николай Николаевич Волков, Кирилл Петрович Григорьев, Василий Гаврильевич Румянцев, аныгы үйэ тренердэрэ Василий Петрович Уваров, Николай Николаевич Рожин, Иван Николаевич Сивцев, Степан Петрович Сивцев, Роман Васильевич Неустроев, Михаил Степанович Скрябин, Кирилл Николаевич Захаров, Владимир Николаевич Кириллин, Данил Романович Неустроев, Игнат Михайлович Сысолятин, Николай Романович Данилов, улуустарга үлэлиир олорор тренердэр дьоҕурдаах бөҕөстөрү хайдах курдук таһаартаабыттарай! Таһаартыы да тураллар. Саха дьонун махталын ылаллар. Иван Васильевич Морозов, Георгий Анатольеивч Бураков, Владимир Гегамович Модосян курдук биирдиилээн сүбэһит, консультант-тренердэри аҕалан туһаныахха сөп.
Урукку Сойуус кэмигэр, бары биир сомоҕо түмсүү баарыгар, дойдуга ол сиэринэн, сир ахсын, Преображенскай, Барба, Бураков курдук улуу тренердэр бааллара. Кырыы сиртэн кэлбит дьоҕурдаах бөҕөстөрү чочуйаллара, маастарыстыбаларын киһи хараҕар быраҕыллар гына эбэллэрэ. Ааттарын-суолларын үрдэтэллэрэ, Олимп чыпчаалыгар таһаараллара. Билигин оннук кэм буолбатах. Олох атын кэм. Атын үйэ. Атын өй-санаа. Атын сыһыан.
Биһи, сахалар, ураты менталитеттаахпыт. Дойдубутуттан атын туора дойдуну ылыммаппыт. Биир-икки ый буоллубут да, тыытыллыбатах кэрэ айылҕабытын, ыраас салгыммытын, дьоммутун-сэргэбитин, үтүө санаалаах доҕотторбутун, дьиэбитин-уоппутун, аспытын-үөлбүтүн суохтаабытынан, ахтыбытынан барабыт. Санааҕа-онооҕо баттата сылдьыы күүһү-уоҕу мөлтөтөрө биллэр. Манна, бэйэбит да сирбитигэр-уоппутугар, материальнай база эппиэттиир, толору усулуобуйа хааччыллыылаах уонна бары өттүнэн табыгастаах усулуобуйаҕа чөмпүйүөннэри Сахабыт сириттэн, үрдүттэн олорон таһаарыахха сөп. Дэлэҕэ, кэлии улахан ыалдьыттарбыт, сайдыылаах омуктар, манна физкультураҕа-спорка баар усулуобуйабытын сөҕөн-махтайан хайгыахтара дуо!
Онон, онно-манна тэлэһийбэккэ, бэйэбит тапталлаах Сахабыт сиригэр эрчиллиэххэ.
Биирдии-иккилии ыйдаах сбордарга сылдьыталаан, күрэхтэһэн кэлиэххэ сөп.
Саха тустуутун таһаарарга үрдүк эппиэти сүгэн, сүрүн бурҕалдьыны соһор, бу аҕыйах сыллааҕыта өрөспүүбүлүкэбит биир күүстээх бөҕөһө, Саха Өрөспүүбүлүкэтин сүрүн тренерэ Александр Савельевич Оконешников билигин тустуу сайдыбыт Дагестаҥҥа, Бурятияҕа, Казахстаҥҥа тиийэн дьарыктанар, күрэхтэһиилэргэ кыттар сыаллаах-соруктаах үлэни ыытан эрэр. Эти-сиини, өйү-санааны үөрэтэн, билэн, кэлин соһуйбат гына. Бигэ уйулҕаны үөскэтии, омуктартан үрдүк таһымҥа турар, күүстээх санаа үөскэтиллэр хайысханы тутуһар. Ыарахан ыйааһыннаах уолаттарга болҕомто туһаайыллар.
Үлэ күүскэ барар. База баар, уолаттар санаалара, туруктара үчүгэй, сирдэригэр-уоттарыгар кыайыылары ситиһэллэр, миэстэлэһэллэр. Дьарыгы көрөн үчүгэй өйдөбүл үөскээтэ.
Сүрүн сыалга-сорукка баран иһиэххэ!
Баһылай Посельскай, Sportyakutia.ru
