1938 сыллаахха I Тоҕус нэһилиэгэр Быкалыыраптар дьиэ кэргэттэригэр уол оҕо күн сирин көрбүтүн ийэлээх аҕата Быыбар диэн эриэккэс аатынан сүрэхтээбиттэр. Тоҕо диэтэххэ, бу иннинэ эдьиийэ Даарыйа кэнниттэн үс оҕо төрөөт да өлбүттэрин иһин, сиэр –майгы быһыытынан абааһыттан куоттаран киһи буоллун диэн аат толкуйдаабыттар. Ол бириэмэҕэ, ыам ыйыгар, Саха сиригэр маҥнайгы быыбардар ыытылла турбуттара, Бүлүү оройуоннай сэбиэтин бэрэссэдээтэлэ Афанасий Семенович Варламов I Тоҕус нэһилиэгэр быыбарга кэлэ сылдьан сүбэлээбит. Ол иһин Быыбар диэн сүрэхтээбиттэр. Кини кэнниттэн икки балта уонна быраата төрөөн, үөрэхтээх дьон буолаллар. Быыбар Алексеевич алта сааһыгар диэри атаҕа моһуоктаан хаампакка сылдьыбытын бэрт аҕыйах киһи билэр буолуохтаах. Ол саҕана эмп-томп суоҕунан дьоно биир сүбэни ылынан, кыра оҕо эрэйин-муҥун чэпчэтээри Үөһээ Бүлүүттэн Киирик Ойууну ыҥыран сахалыы эмтэтэн атаҕар туруорбуттар.
Быраата Степан 1973с. IV Манчаары Спартакиадатын мас тардыһыытыгар абсолютнай чемпиона,онтон Быыбар Алексеевич хапсаҕайга Манчаары Спартакиадатын икки (1973,1975сс), республика түөрт төгүллээх кыайыылааҕа, Бүлүү улууһуттан бастакынан хапсаҕайга спорт маастарын нуорматын толорор, элбэх төгүллээх Бүлүү уонна Үөһээ Бүлүү улуустарын чемпион тракториһа, республика чемпион механизатора, Бүлүү улууһун бочуоттаах олохтооҕо. Биир дойдулаахтара ханнык да ыарахан үлэттэн толлон турбат, булугас өйдөөх, сытыары-сымнаҕас майгылаах киһи быһыытынан ахталлар.
Кини аатыгар маҥнайгы күрэхтэһии 32 сыл анараа өттүгэр 1984 сылтан саҕалаан ыытыллар. Бастаан “Орто Бүлүү” совхоз Спартакиадата, онтон Бүлүү оройуонун, ол кэнниттэн Бүлүү улууһун аһаҕас күрэхтэһиитэ, 2013 сылтан оҕолорго республикатааҕы таһымнаах буолбута. Бу күрэхтэһииттэн кынаттанан элбэх биллэр хапсаҕайдьыттар үүммүттэрэ: Леонид Николаев, Иван Евсеев, Владимир Семенов, Сергей Слепцов, Степан уонна Иннокентий Иннокентьевтар, Андрей Александров курдук республика, Манчаары кыайыылаахтара, ону таһынан кэлицци сылларга Саха сирин үрдүнэн бэйэтин эдэр бөҕөстөрүнэн киэҥник биллибит ыаллыы сытар Мукучу нэһилиэгэ таҕыста. Бу нэһилиэк тренерынан М.В. Иванов С.Ө. үтүөлээх тренера олус таһаарыылаахтык үлэлиир. Кини Тыымпы көбүөрүгэр буспута- хаппыта, хапса5ай бастакы хамсаныыларын баьылыырыгар, о5олорун уерэтэригэр олук уурбут ытык сирэ. Билигин Тыымпыга бэйэлэрин уоллара инникини эрэннэрэр, Бүлүү улууьун оҕолорго сүрүн тренера В.А. Иннокентьев улэлии-хамсыы сылдьар.
Быйылгы күрэхтэһии икки күнү быһа Быыбар Быкалыырап аатын сүгэр спортивнай саалаҕа ыытылынна. Манна Кэбээйиттэн, Сунтаартан, Ньурбаттан, Үөһээ Бүлүүттэн, Намтан, Дьокуускайтан уонна Бүлүү нэһилиэктэриттэн уопсайа 184 хапсаҕайдьыт кэлэн икки бөлөҕүнэн 11 ыйааһыҥҥа күөн көрүстүлэр. Түһүлгэни хапсаҕайга С.Ө. Федерациятын толорооччу дириэктэрэ, XX-c үйэ бастыҥ судьуйата үрдүк ааты ылбыт норуоттар икки ардыларынааҕы кылаастаах судьуйа А.Е.Мостахов салайан ыытта. Киниэхэ Быыбар Алексеевич төрөппүт уола С.Ө. 1997с бастакы нүөмэрдээх чулуу хапсаҕайдьыта, спорт маастара Владимир Быкалыров көмөлөстө. Күрэхтэһиини аатырбыт комментатор, “Кэскил” хаһыат суруналыыһа А.В.Васильев-Көрдүгэн кэпсээн-ипсээн көрөөччүлэри улаханнык сэргэхситтэ.
Бастыыр иһин киирсиилэр ханна да буоларын курдук тыҥааһыннаахтык, өрө күүрүүлээхтик аастылар. Бастакы бөлөххө 2000-2002с.т. оҕолорго 30кг Юра Филиппов (Тыымпы, Бүлүү), 35 кг Айсен Поскачин ( Мукучу, Кэбээйи), 40кг Арсен Кириллин (Модун, Дьокуускай), 45кг Роберт Зыков (Мукучу , Кэбээйи), 50кг Дьулустан Иванов (Тааһаҕар, Бүлүү), 55кг Арчылан Александров (Кыргыдай, Бүлүү), 62кг Сергей Каратаев (Тыымпы, Бүлүү), 70 кг Вася Гаврильев (Тамалакаан, Үөһээ Бүлүү), ыарахан ыйааһыҥҥа Саша Алексеев (Модун, Дьокуускай) олус хатыһыылаах, тыҥааһыннаах киирсиилэр түмүктэринэн чемпион үрдүк аатын ыллылар уонна Ижевск куоракка оҥоһуллубут пневматическай саанан наҕараадаланнылар. Быйылгы курэхтэьии о5олор лаппа сайдан иһэллэрин өссө төгул көрдөрдө. Иккис бөлөх эр дьоҥҥо 62кг 25 кыттааччыттан Бүлүүттэн спорт маастара Дмитрий Ушницкай кими да утарылаһыннарбакка эрэллээхтик кыайда, Кэбээйиттэн төруттээх, Дьокуускайга Баһылай Манчаары аатынан Республиканскай Кииҥҥэ специалиһынан улэлиир спорт маастара Григорий Дьяконов иккис, ХИФУ студена эмиэ Кэбээйи эмис соботун эмсэхтээбит Никита Иванов үһүс миэстэлэргэ таҕыстылар. 80кг Үөһээ Бүлүүлэр спорт маастардара С.Ө. элбэх төгуллээх призера Рустам Прокопьев биэс утарсааччытыгар биир да албас оҥотторор бокуой биэрбэккэ эрээллээхтик бастаан, үчүгэй дьарыктааҕын көрдөрдө уонна булт саатын сертификатынан наҕараадаланна. Иккис-үһүс миэстэлэргэ 16 кыттааччыттан Азия чемпиона, С.Р. икки төгүллээх кыайыылааҕа Семен Тимофеев уонна Азия чемпиона, Манчаары оонньууларын призера, С.Ө. 3 төгүллээх призера, С.Ө. Федерациятын Кубогын 5 төгүллээх хаһаайына Федор Данилов таҕыстылар. Кумахха тустууга эдэрдэргэ аан дойду кыайыылааҕа Үөһээ Бүлүүттэн Д. Донской уонна XVIII Манчаары Спартакиадатын кыайыылааҕа Бүлүүттэн С.Тимофеев дьарыктара ситэтэ суох буолан миэстэ5э тиксибэтилэр.
Түмүккэ оҕолорго Аар Дархан аат иһин уопсайа 15 бө5өс кииристэ. Эргииртэн эргиир аайы бэртэн бэртэр сиидэлэнэн хаалан истилэр, биирдэ хотторбут туоруур. Манна ыйааһыныгар кыайан табыллан тустубакка миэстэҕэ тиксибэтэх Дьокуускайга Модун спортивнай комплекска дьарыктанар Руслан Максимов барыларын кыайа-хото тутуталаан Быыбар Быкалыырап түһүлгэтин муҥутуур кыайыылааҕынан буолла. Уруй-айхал өрөгөйө дьэ манна буолла, үөрүү-көтүү , спортсаала үллэҥнээн олордо. Кини аныгы кэм бары ирдэбиллэригэр эппиэттиир суотабай төлөппүөн хаһаайынынан буолла. Бириистэри “Киэргэ” ювелирнай фирма генеральнай дириэктэрэ Быыбар Алексеевич сиэн быраата Дьокуускай куорат 2015с “Бастыҥ мецената” Александр Кириллович Павлов олохтоото.
Үөһээ Бүлүү оҕолорун хамаандата бу республиканскай турнирга төрдүс төгүлүн кытынна. Бастакы сырыыга чемпион суох этэ, иккискэ уонна үьүскэ үс кыһыл көмүс мэтээл, быйылгы төрдүс күрэхтэһиигэ биир эрэ кыһыл көмүс, онон сөптөөх түмүк оҥостуохтарын наада. Иннибитигэр “Азия Оҕолоро”уонна “ XX Манчаары Спартакиадата” күүтэллэр, онон тренердэрбититтэн өссө күүстээх, айымньылаах, таһаарыылаах үлэни күүтэбит.
Быйылгы күрэхтэһии үрдүк таһымнаахтык ыытыллыбытынан “Киэргэ” ювелирнай фирма генеральнай дириэктэригэр А.К.Павловка, Манчаары Баһылай аатынан спорт национальнай керуҥнэрин киинин дириэктэригэр И.Ю. Григорьевка, С.Р. хапсаҕай Федерациятын президенигэр Н.И. Румянцевка, ,I Тоҕус нэһилиэгин олохтоохторугар уонна Бүлүү улууһун спордун управлениетыгар махталбытын тиэрдэбит.
БЫЫБАР УОЛА
Чемпионы и призеры Республиканского турнира по борьбе хапсагай на призы В.А.Быкалырова
16-17 января 2016 г., с.Тымпы Вилюйского улуса
30 кг (25 участников)
1. Филиппов Юрий – Вилюйск, Тымпы
2. Яковлев Илья – Вилюйск, Тымпы
3. Горохов Влад – Кобяй
35 кг (30 участников)
1. Поскачин Айсен – Кобяй, Мукучу
2. Никитин Айтал – Вилюйск, Екюндю
3. Васильев Тимур – Верхневилюйск
40 кг (20 участников)
1. Кириллин Арсен – Якутск, Модун
2. Семенов Сергей – Вилюйск
3. Шарин Женя – Кобяй
45 кг (24 участника)
1. Зыков Роберт – Кобяй, Мукучу
2. Софронов Вася – Верхневилюйск, Хоро
3. Седалищев Дьулус – Вилюйск
50 кг (16 участников)
1. Иванов Дьулустан – Вилюйск, Тасагар
2. Сметанин Ньургун – Кобяй
3. Степанов Сулустан – Кобяй, Мастах
55 кг (15 участников)
1. Александров Арчылан – Вилюйск, Кыргыдай
2. Саввинов Ваня – Кобяй, Мукучу
3. Павлов Миша – Верхневилюйск, Тамалакан
62 кг (16 участников)
1. Каратаев Сергей – Вилюйск, Тымпы
2. Максимов Денис – Верхневилюйск
3. Таллаев Коля – Якутск, Модун
70 кг (8 участников)
1. Гаврильев Вася – Верхневилюйск, Тамалакаан
2. Готовцев Айсен – Якутск, Модун
3. Ломских Витя – Вилюйск
Мужчины
62 кг (25 участников)
1. Ушницкий Дмитрий - Вилюйск
2. Дьяконов Гриша - Якутск Модун
3. Иванов Никита - Кобяй
80 кг (16 участников)
1. Прокопьев Рустам -Верхневилюйск
2. Тимофеев Семен - Вверхневилюйск
3. Данилов Федор - Верхневилюйск
