Эмпкэ холоонноох мүөттээх салгыны ыймахтаан турукпутун бөҕөргөтөргө дьулуһабыт. Түргэн тэтимнээхтик иннин диэки дьулуруйар аныгы сайдыылаах олохпутугар чэгиэн-чэбдик буолууга туһуламмыт дьаһаллар хото ыытыллаллар. Нэһилиэнньэ орто сааһа Скандинавия, Япония курдук сайдыылаах омук дойдуларын таһымыгар улам чугаһаан, чэгиэн-чэбдик олоххо тардыһыы күүһүрэн иһэр. Үтүө дьыалалартан биирдэстэрэ - сарсыардааҥҥы чэбдигирдэр сэрээккэлэр.
Билигин сир-ахсын үгүс киһи сэрээккэлиир буолла. Үтүө үгэскэ кубулуйан эрэрэ саныахха үчүгэй. Дьокуускай куорат олохтоохторо төгүрүк сыл биир да ыйы көтүппэккэ сэрээккэлииллэр. Ыччат өттө күн араас кэмигэр чэпчэки атлетика манежтарыгар, спортсаалаларга, тренажердарга сүүрэллэр-көтөллөр, мээчиктииллэр, хамсаналлар-имсэнэллэр. Элбэх киһилээх бөлөхтөргө инструктордар анананнар, эт-сиин хамсаныытын кистэлэҥнэрин быһаараллар, өйдөтөллөр. Онон бэйэҥ баҕаҕыттан тутулуктаах. Үөрүйэх өттө соҕотоҕун эбэтэр иккиэ-үһүө буолан сэрээккэлээччилэр эмиэ элбэхтэр. Киһи-киһи интэриэһэ араас буоллаҕа. Ити спордунан анаан-минээн дьарыктанааччылары аахпакка туран.
Доҕордоһуу болуоссатыгар Опера уонна балет театрын утары ыам ыйыттан сэрээккэлииллэр. Араас саастаах, араас идэлээх, тус-туһунан эйгэ үлэһиттэрэ, быһа холуйан, отучча киһи сылдьар. Сэрээккэ инструктора Валерий Готовцев, сүнньүнэн, сүһүөххэ аналлаах хамсаныылары көрдөрөн оҥорторор. Киһи тыһыынчаҕа чугаһыыр былчыҥнардааҕын кырдьыгын, манна кэлэн хамсаныылары тэҥҥэ оҥорсоҥҥун, билэҕин. Ол курдук ураты хамсаныылар бааллар. Дьэ, дьикти диэтэҕиҥ! Биһиги олорорбут былаһын тухары хаамабыт, сүүрэбит, хамсанабыт да, бэйэбитигэр баар былчыҥнарбытын чиэппэрин эрэ хамсатар, онтон да аҕыйах былчыҥмытын туһанар эбиппит. Баһыйар үгүс былчыҥнарбытын төрүт да туһаммаппыт. Валерий Иванович сэрээккэтин оҥоро сылдьаҥҥын итинник санаалар киирэллэр. Үтүмэн үгүс былчыҥнарбыт "утуйаллар" эбит. Били, "утуйа сыппыт", үлэлээбэккэ таах олорбут былчыҥнарбыт, иҥиирдэрбит, дьэ "уһуктаннар", айакалааһын-дьойоколооһун, кыраттан да сылайыы-элэйии бөҕө буолаҕын. Кыаммаккыттан, судургу да хамсаныыны сатаабаккыттан кыбыстан киирэн бараҕын.
Көр, оннук буолар эбит.
Сэрээккэбит инструктора хас биирдии хамсаныыны быһаарар, көрдөрөр, ону үтүктэн иһэҕин. "Кытаат, кытаат!", "Тулуй, тулуй!", "Өссө биирдэ!" диэн ууга-уокка түһэрэр, ууҥ-хаарыҥ ыгыллан, көлөһүнүҥ сарт түһэр. Ардыгар, табылыннаҕына, хайҕаан ылар, оччоҕуна санааҥ көнньүөрбүккэ дылы гынар.
Готовцев хамсаныылара, сүнньүнэн, былчыҥнары, иҥиирдэри ууннартааһын, эрийии-мускуйуу. Абытай ыарыы! Бу быһыта бараары гыналлар. Улахан булкуллуу координацияҕа тахсар. Куруутун дьарыктаннахха имигэс буоларыҥ, чэпчэкитик хамсанар буоларыҥ чуолкай. Тоҕо диэтэххэ, медицина этэринэн, былчыҥ, иҥиир сайдар аналлаахтар, уһун үйэлээхтэр. Уҥуох-иҥиэх ыарааһына - былчыҥ, иҥиир үлэлээбэттэриттэн, сүрэх-тымыр мөлтөөһүнэ - хамсаныы ситэтэ суоҕуттан. Ити туһунан доруобуйаларын көннөрбүт бэрт үгүс дьон этэллэриттэн да билиэххэ сөп.
Кононова Акулина, 30 саастаах юрист, түөрт оҕолоох:
- Сарсыардааҥҥы чэбдигирдэр сэрээккэ киһи сааһыттан тутулуга суох олус туһалаах. Биһигини Валерий Иванович манна сүһүөх гимнастикатынан дьарыктыыр. Ушу, йога, цигун элеменнэрэ бааллар. Сэрээккэлээбит күммэр олус үчүгэйдик санана сылдьабын. Сарсыарда алта чааска дьиэбиттэн тахсабын, эппин-хааммын ириэрэн кыратык сүүрэ түһэн бараммын бу болуоссакка кэлэбин, бары бииргэ 40-ча мүнүүтэ сэрээккэлиибит. Ол кэнниттэн күнүҥ наһаа позитивнай буолар. Туругум тубуста. Мин бу сэрээккэҕэ көхсүм ыалдьара. Протрузиялаахпын, остеохондрозтаахпын, ол иһин ыксааммын дьарыктана кэлбитим. Сыыйа үтүөрэн, ыарыым көнөн эрэрэ биллэр. Соҕотоҕун сылдьар этим да, дьону кытта билистим. Куруутун бэйэҕит доруобуйаҕытын көрүнэ сылдьаргытыгар сүбэлиэм этэ.
Валерий Иванович Готовцев, сарсыардааҥҥы чэбдигирдэр сэрээккэҕэ инструктордыыр, "Хамсан" доруобуйа кулуубун салайар. Кыһынын "Кыайыы 50 сыла" спорт Дыбарыаһыгар, сайынын Доҕордоһуу болуоссатыгар сэрээккэлэри оҥорторор. Сэрээккэлэри эрэ оҥорторуунан муҥурдаммакка, айар үлэнэн үлүһүйэн эмиэ дьарыктанар. Эми-тому туттубакка эрэ ыарыыларга ылларбат буолуу кинигэлэр ааптардара, "Саха" НКИХ телевидениетин доруобуйаҕа аналлаах биэриитин кыттыылааҕа. Куруутун хамсана-имсэнэ сылдьар буолан уурбут-туппут курдук быһыылаах-таһаалаах, бэйэтигэр сөп көстүүлээх, эриллэҕэс былчыҥнардаах, тараһатын былчыҥнара алтыан ааҕыллалларын көрөн ымсыыраҕын. Биэс уонуттан да таҕыстар холооно суох эдэр, чэгиэн көрүҥнээх. Чэгиэн этигэр-сиинигэр былчыҥнара-иҥиирдэрэ сүүрэлииллэрэ дьикти! Аны туран, бэйэтин кыанарын, имигэһин оҕото! Күлэн-үөрэн, мичилийэн эр киһи киэнэ кииллээҕэ, эрдьигэнэ. Соторутааҕыта чэгиэн-чэбдик буолууга аналлаах "Путь к здоровью через движение!" ("Хамсаныы нөҥүө чэгиэн-чэбдик буолууга") диэн бэйэтэ оҥорторор сэрээккэлэрин туһунан кинигэтин суруйан, бэчээттэтэн таһаартарда. Ким баҕарар ылан ааҕыан, туһаныан сөп гына судургу, өйдөнүмтүө тылларынан суруйуллубут. Хас биирдии хамсаныылары хаартыскаларынан көрдөрүүлэрдээх, сиһилии быһаарыылардаах, ону таһынан, видеодиискэлээх. Саха государственнай университетын бүтэрэн, физика учуутала идэлээх, оскуолаҕа дириэктэрдээбитэ, олоҕун былаһын тухары эт-сиин өттүнэн форматын тутарга кыһаллар. Холобура, чэбдиктик тутта сылдьар, сүүрэр-көтөр, хамсанар-имсэнэр. Үс уоллаах, үһүөн бэйэлэрин кыаналлар, кыра уола гимнастикаҕа разрядтаах. Ол эмиэ ситиһии, элбэх үлэттэн тахсар.
Готовцев Валерий Иванович сэрээккэ суолтатын туһунан манныгы этэр:
- Сэрээккэ туһата элбэх. Сэрээккэни көтүппэккэ оҥорор киһи доруобуйата чыҥхатык тупсан кэлэр. Төһөнөн уустук хасаныылары оҥорор буолаҕын, соччонон доруобуйаҥ тупсан иһэр. Ону өйдөөммүн, бу сэрээккэни биир да күнү көтүппэккэ оҥорторобун. Хамсаныылары онно-манна сылдьан, көрөн мунньабын. Интернеттэн көрөбүн, стадиоҥҥа, спортсаалаҕа сылдьан көрөбүн, ким хайдах хамсанарын коллекциялыыбын. Бэйэбэр боруобалыыбын, киһиэхэ төһө үчүгэйдик дьайарын билэммин, дьоҥҥо тарҕата сатыыбын. Көтүппэккэ куруутун сылдьар дьон сүрдээҕин туһаналлар. Мин ыытар сэрээккэбэр үһүс-төрдүс сылын сылдьар дьон бааллар, кинилэр доруобуйалара лаппа тупсар. Былырыын анкетирование, аттестация ыыппытым, онно бэйэлэрин доруобуйалара хайдах уларыйарын туһунан сүрдээх үчүгэйдик санааларын эппиттэрэ. Онно биир эдэрчи дьахтар суруйбут этэ: "урут кыайан хамсаммат этим, билигин сүүрэ сылдьар буоллум",- диэн анкетированиеҕа бэлиэтээбитин өйдөөн хаалбыппын. Сэрээккэлэрбин, сүнньүнэн, сүһүөхтэргэ анаан ыытабын. Төһөнөн сүһүөххүт үчүгэй, имигэс буолар да, соччонон доруобуйан тупсар. Ити, ордук, сааһырбыт дьоҥҥо сыһыаннаах. Үгүс саастаах дьон сүһүөхтэринэн кыаммат буоланнар, кырдьыыга бас бэринэллэр. Остеохондроз, артроз курдук элбэх ыарыылар сүһүөҕү кытта ыкса ситимнээхтэр. Сүһүөх хамсаныыларын мэлдьитин оҥорор дьон итинник сүһүөх ыарыыларын билиэ суохтаахтар.
Кинигэм туһунан этэр буоллахха: хас да сыл үлэлээбит уопутум мунньуулара. Сэрээккэни хайдах оҥорууга сүбэлэр, сыала-соруга, киһи доруобуйатыгар дьайыыта бааллар. Кыра соҕус философиялаах. Киһиэхэ сүһүөх ыарыыта диэн, ис-дьиҥинэн, суох. Ити ыарыылар хамсаммат буолууттан тиийэн кэлэллэр. Хамсаныылар сүрүн принциптэрдээхтэр. Бастатан туран, сыыйа, аргыый аҕай саҕалыахтааххын, онтон түргэтэтэҕин. Иккиһинэн, көтүппэккэ наар оҥоруохтааххын. Холобура, нэдиэлэҕэ иккитэ-үстэ биир кэмҥэ. Үсүһүнэн, бэйэҥ кыаххынан, бэйэҕэр сөп түбэһэринэн. Туораттан көрөргө судургу курдуктар эрээри, оҥорон, хамсанан киирэн бардахха ыархаттардаах. Уонна быраабылалардаах. Ол курдук, күүскэ аҕылыы сылдьар, сүрэҕиҥ күүскэ тэбэр кэмигэр эбэтэр туругуҥ мөлтүү сылдьар буоллаҕына, хамсанар табыллыбат. Сэрээккэни оҥоруоҥ иннинэ эккин-сииҥҥин ириэрэн бэлэмниигин. Илииҥ тарбахтарын төбөлөрүттэн саҕалаан, сүнньүгүн, моонньугун, сирэйгин, сүһүөхтэргин сылытаҕын, имитэҕин, массаажтанаҕын, тыыллаҥныыгын, сискин хамсатаҕын, эрийэҕин-мускуйаҕын, түөскүн хамсатаҕын, арыллаҕын. Онтон, дьэ, хамсаныы сүрүн чааһыгар киирэҕин. Китайскай ушуттан, цигунтан уонна бэйэм хамсаныыларбыттан оҥорторобун. Сүһүөхтэри имитээһин, имиллэҥнээһин, тыынааһын, илииҥ-атаҕыҥ көнө, уһатытуту - итинник курдук арааһынай балаһыанньата элбэх. Тыыныы эрчиллиилэринТибет манаахтарын киэннэриттэн үтүгүннэрэн оҥоробут. Тоҕо диэтэххэ, кинилэр тыыныыга аналлаах сүрдээх көдьүүстээх эрчиллиилэрдээхтэр.
Бүтэһигэр, Валерий Готовцев былырыын анкетирование ыыппыт. Сэрээккэҕэ сылдьыбыт дьон бэйэлэрин санааларын үллэстибиттэр. Туруктарын тупсарбыттар элбэхтэр. Төһөнөн уустук хамсаныылары оҥороҕун да, үйэҥ оччонон уһаан иһэр, онтон төһөнөн кыайан оҥорбоккун да, доруобуйаҥ мөлтөөн иһэр диэн өйдөбүл баар. Сиргэ төһөнөн эрэллээхтик, бигэтик тураҕын да, доруобуйаҥ ону кытта ситимнээх. Төһөнөн үчүгэйдик хамнанаҕыт, оччонон доруобуйаҕыт тупсан иһэр.
Эмтээх салгыннаах сайыҥҥы күннэри халтай аһарымаҥ, хамсанан-имсэнэн, сэрээккэлэри оҥорон, туруккутун тупсарыҥ, чэгиэн-чэбдик буоларга дьулуһуҥ!
Баһылай Посельскай.
