Үөһээ Дьааҥыттан төрүттээх-уустаах экстремал айанньыттар тустарынан уонтан тахса сыллааҕыта “Спорт Якутии” хаһыакка сырдатан, билиһиннэрэн турабыт. Үөһээ Дьааҥыттан Дьокуускайга, Өймөкөөҥҥө, Чукоткаҕа хайыһарынан, билисэпиэтинэн тиийтэлээбиттэрэ. Хас биирдии аһары ыраах сырыыларын-айаннарын сэбиэскэй норуот фашистскай Германияны Кыайыытын үбүлүөйдээх да көннөрү да сылларыгар анаабыттара. Быйыл Улуу Кыайыы 75 сыла уонна Сахабыт сиригэр Ийэ дойдуга Бэриниилээх буолуу сыла. Онон, анаан-минээн, экстремал айанньыттар этэрээттэрин хамандыырын Виталий Егорович Мироновы уонна комиссарын Владимир Яковлевич Шарины көрсөн, ити айаннар суолталарын туһунан кэпсэттибит. Ону ааҕааччыларбытыгар кылгатан, наһаа ымпыгар-чымпыгар киирбэккэ, сүрүн ис хоһоонун тиэрдиэхпит.
Сүрүн сыал-сорук – патриотизм
Экстремальнай туризм аан бастаан Үөһээ Дьааҥыга тэриллибитэ. Бөлөх аата “Полюс” диэн. Бу кэлин 35 сыл иһигэр араас ньыманан ыраах айаҥҥа сылдьыбыттарыгар, уонтан тахсата иккилии нэдиэлэттэн саҕалаан икки ыйга тиийэ аһары ыраах сүүрүүлэри (“сверхдальний пробег”) оҥорбуттара. Туох да моһоло суох, барыта этэҥҥэ ааспыта бэйэтэ ураты ситиһиинэн, көрдөрүүнэн буолар.
Дьокуускай – Верхоянскай куорат икки арда 1100 килэмиэтир усталаах сири үс көлүөнэ ааһан турар. Бастакыта, сэрии саҕана 1945 сыл олунньу 15 күнүгэр военрук Романов Петр Семенович салайааччылаах сэттэ хорсун-хоһуун Дьааҥы уолаттара хайыһарынан “Үөһээ Дьааҥы – Дьокуускай”, “Дьокуускай – Үөһээ Дьааҥы” маршрутунан этэҥҥэ эргиллэн кэлбиттэрэ. Ол сэрии саҕана сыал-сорук Советскай Сойуус территорията немецкэй-фашистскай халабырдьыттартан босхоломмутугар туһуламмыта. Ону бэлиэтээннэр хоту сир дьоно ыраах айаҥҥа туруммуттара. Сэриигэ хоту дойдуттан киһи ахсаана аҕыйаҕынан дьону сэриигэ ылбаттара. Фроҥҥа түүлээх, ас-үөл, балык, эт наада этэ. Эр дьон булдунан дьарыктаналлара. Ыраах Хоту патриоттар эмиэ бааллар диэн дакаастаары, сэттэ киһи мас хайыһарынан 1100 килэмиэтир сири 14 хонугунан тиийбиттэрэ. Ол саныырга айыкката бэрт дьыала буолуохтаах. Билигин сэттиэн суохтар, оҕолоро, сиэннэрэ аҕалары, эһэлэрин олохторун салгыыллар.
Үтүө дьыала үйэтитиллэр
Иккис көлүөнэ эдэр дьон бэйэлэрин баҕаларынан эмиэ ити дьарыгы салҕаабыттара. Уһун үөрэтиилэр, сыымайдааһыннар кэннилэриттэн, бастаан, 1978 с. “Баатаҕай – Верхоянскай”, “Верхоянскай – Баатаҕай” 75 км + 75 км, барыта 150 км усталаах маршруту сылаата суох толорбуттара. Онтон 1983 с. муус устарга “Дьокуускай – Баатаҕай” 1200 км маршруту төрдүө буолланнар билисэпиэтинэн барбыттара. Бары геологтар буоланнар, айылҕаҕа, тыаҕа сылдьарга үөрүйэхтээх ыччат-дьон, хамандыыр Буянкин Александр, Соболев Сергей, Ромащенко Татьяна уонна комиссар Виталий Миронов муммакка, 14 күнүнэн сыалларын ситиспиттэрэ. Өссө, “суол-иис суох, таан бөҕө, ол иһин айаммыт бытаан соҕус этэ”,- диэн сэһэргиир Виталий Егорович.
Виталий Миронов кэлин ити дьарыгынан күүскэ “ыалдьан” барбыт, “сыстыганнаах ыарыы” диэн ааттыыр. Ол саҕана экстремальнай туризмынан элбэх ыччат дьарыктаммыт. 1985 с. Улуу Кыайыы 40 сылынан, сэрии саҕанааҕы хайыһардьыттар суолларын хатылыыр сыаллаах-соруктаах “Дьокуускай – Верхоянскай” маршрутунан айаҥҥа туруммуттар. Бөлөххө Дьааҥы улууһун күүстээх хайыһардьыттара киирбиттэр. Хамандыыр Булатов Сергей, комиссар Лыткин Степан, Виталий Миронов геологтар, геологтар экспедицияларыттан Володя Шарин, авиатордар Ариносов Сергей, Новиков Виктор, Табалаах нэһилиэгиттэн физкультура учуутала Потапов Андрей, Дьааҥыга биллэр хайыһардьыт Прудецкай Баһылай. 1985 с кулун тутар 22 күнүгэр айаннарын саҕалаабыттар уонна муус устар 6 күнүгэр Верхоянскай куоракка тиийэн түмүктээбиттэр. Ол быыһыгар, Сэбээн Күөлгэ таба бырааһынньыгар үс күн кыттыбыттар.
Барыыларыгар-кэлиилэригэр урукку сэрии саҕанааҕы айан кыттыылаахтара, сэрии саҕана синоптик Баишев Николай Николаевич, милиция сотруднига Слепцов Иннокентий Христофорович, кэлин пенсионер буолбут дьон, атаарбыттар уонна көрсүбүттэр.
1983 с. билисэпиэтинэн айаннаан истэхтэринэ Сиэгэн Күөлгэ 1945 сыллаахха пробег командира Неустроев Николай Николаевич көрсөн, улаханнык үөрэн, астынарын биллэрэн кэпсэппит-ипсэппит, хаартыскалары көрдөрбүт, “аныгыс кэлэригитигэр кэтэһиэм!” дии хаалбыт. 1985 с. тиийбиппиттэригэр Николай Николаевич, хомойуох иһин, “анараа дойдуга айаннаан” хаалбыт этэ. Уҥуоҕар сылдьыбыттар, дьонун, оҕолорун кытта кэпсэппиппиттэр.
Ол кэнниттэн экстремальнай маршруттары сыл аайы кэриэтэ толорор буолтар. Ол иһигэр, 1989 с. “Социалистическая Якутия” хаһыакка “Саха сирин географическай киинэ Дьааҥы оройуонун территориятыгар киирэр” диэн суруйуу тахсыбытын ааҕаннар, ити сыл ол точканы буларга туруммуттар. Сайын бэс ыйыгар адаар-таас хайалары быыһынан сатыы дабайан, 1989 с. ол точканы булан, сахалыы сэргэ кыһан туруорбуттар. Аны туран, 1988 с. Верхоянскай куорат 350 сааһын туолуутугар аналлаах “Баатаҕай – Верхоянскай” 75 км усталаах сверхмарафонскай сүүрүүнү тэрийбиттэр.
Кэлин Верхоянскай улууһугар Адыаччытааҕы гидроэлектростанция тутулла турдаҕына төһө үчүгэй сирдэр ууга былдьаналларын, дэҥҥэ көстөр сэдэх сирдэр ууга барыыһыктарын билээри-көрөөрү, билисэпиэтинэн, тоҥуу хаарынан, хоту сир айылҕатын экологическай өттүнэн харыстыыр сыаллаах-соруктаах маршрут оҥорбуттар.
Американы өҥөйөн көрүү
1990 с. Кыайыы 45 сыла буолар сылыгар, ону бэлиэтээн, “Верхоянск – Берингов хомото” маршруту оҥорбуттар, онтон, сатаннаҕына, ол хомону туораан, салгыы Аляскаҕа барарга диэн сыаллаах-соруктаах маршрутунан кулун тутар 10 күнүгэр ахсыа буолан аттаммыттар. Хайыһарынан-билисэпиэтинэн “комбинированный пробег” диэн ааттаабыттар. Ити 4100 км маршруту 54 күнүнэн, муус устар 30 чыыһылатыгар Уэлен диэн бөһүөлэккэ тиийбиттэр. Аляска губернатора уларыйан, маршруттара түмүктэнэн хаалбыт. Оннооҕор ССРС Геройа Артур Чилингаров көмөлөһүөх буолта, кыаллыбатах.
Онно элбэх экстремал-туристары көрсүбүттэр, сититэлээн куоппуттар даҕаны. Берингов хомотун баччааҥа диэри биир да киһи туоруу илик. Аатырбыт айанньыт Дмирий Шпаро үстэ туоруу сатаабыта да, үһүөннэрэ сатамматахтара.
Дьааҥы экстремал айанньыттарын сүрүн принциптэрэ – саха уолаттара тулуурдаахтар диэн ис хоһоонноох. Ол иһин айаннара түргэн тэтимнээх. Пробегтар диэн ааттыыллар. Тоҕо диэтэххэ, хайыһарынан күн аайы 100-кэ км, онтон билисэпиэтинэн 200-кэ км оҥороллоро. Онон, уопсай стандартынан хайыһар туриһа сууккаҕа 30 км барар буоллаҕына, дьааҥылар 70-100 км бараллар, ити дьиҥнээх сүүрүүнэн үчүгэй эрэ дьарыктаахтар эрэ тиийэр сирдэрэ, ол иһин “пробегтар” диэн ааттыыллар.
Америка утары баар Берингов хомоҕо барыыларыгар хамандыыр Виталий Миронов, комиссар Шарин Володя, ыраах айан кытаанах “оскуолатын” ааспыт байыастар Ариносов Сергей, Новиков Виктор, Прудецкай Баһылай уонна үс саҥа уолаттар – Аммосов Аркадий, Колесов Михаил, “буранынан” арыаллааччы Семен Иннокентьевич Бурцев. Ити 4100 килэмиэтирдээх маршрут “Саха сирин рекордара” кинигэҕэ киллэриллибит. Ол сырыыларыгар элбэх туристары кытта көрсүбүттэр. Биирдэ, “Мыс Шмидта” диэн бөһүөлэк маҕаһыыныгар ас-үөл ылына киирбиттэригэр бырадабыастар омук туристарыгар тэҥнээннэр күлсүбүттэр. Мөккүспэтэхтэр, истэн эрэ кэбиспиттэр. Ол үрдүк уҥуохтаах, мааны таҥастаах-саптаах хайыһардьыттары Дьааҥы эрэттэрэ биир нэдиэлэнэн ситэн куоппуттар.
Ол кэмҥэ Чукотка элбэх спортсмен-туристарынан туолбут этэ. Оччотооҕуга “Мыс Шмидт” 300 км дистанция уһуннаах маастар нуорматын толорор категориялаах, спортивнай кадастрга киирэн турар кэмэ. Итиччэ сири барбыт хайыһардьыттар “ССРС маастарын нуорматын” толороллор эбит. Ол туһунан Мироновтаах онно сылдьан саҥа истибиттэр. Ааты-суолу эккирэтэр туһунан түһээн да баттаппака сылдьаллара. Маастар буолар санаалара олох суоҕа. Букатын атын сыаллаах-соруктаах, тыһыынчанан килэмиэтиринэн ааһа оҥорон сырыттахтара. Дьиҥинэн, маастар нуорматын хас да бүк толорон сылдьар дьон буоллаҕа.
1992 с. эмиэ Американы “штурмуйдуохха” диэн былаан туруорунаннар, комбинированнай маршруту тэрийэн айаҥҥа туруммуттар. Бу сырыыга маршруттара “Үөһээ Дьааҥы – Өймөкөөн – Магадан – Берингов хомото” буолбут. Урукку састааптарыттан Булатов Сергей, Лыткин Степан, Ариносов Сергей, Прудецкай Баһылай уонна Миронов Виталий уонна биир саҥа киһилэрэ Дьокуускай куорат авиапордун диспетчера Данилов Александр буоланнар хоҥнубуттар. Ити маршруттарын ССРС үрэллэн ситэри түмүктэбэтэхтэр. Араас экономическай кризистэр мэһэйдээбиттэр уонна визалара кыайан оҥоһуллубатаҕа харгыстаабыттар. Ол иһин Чукоткаҕа Бухта Провидения тиийэн тохтообуттар.
Кэлин эстафетаны эдэр көлүөнэҕэ туттарыахха диэн санааттан, 2007 с. 1500 км усталаах “Үөһээ Дьааҥы – Хаандыга – Дьокуускай” маршрукка билисэпиэтинэн пробег оҥорбуттар. Онно урукку экстремал айанньыттартан Миронов Виталий, Ариносов Сергей, Новиков Виктор, Прудецкай Баһылай уонна үс саҥа эдэр дьон Данилов Александр, Стручков Виктор, Цамакаев Артур уонна Айриян Артур диэн геолог уолаттар буола барбыттар. Аара Айриян Артур айаны тулуйбакка маршруттан туораабыт. Атыттар бары Дьокуускай куоракка кэлбиттэр. Ити сырыыларын-айаннарын Саха сирэ Россияҕа холбоспута 375 сылыгар анаабыттар.
Ити курдук, эстафетаны үһүс эдэр көлүөнэҕэ туттарбыттар. 2010 с. Кыайыы күнүгэр анаан түөрт Дьааҥы уолаттара 1945 с. “Верхоянскай – Сэбээн Күөл – Дьокуускай” хайыһар маршрутун хатылаабыттара. Кинилэр 16 хонугунан этэҥҥэ түмүктээбиттэрэ.
Тургутунуу
Уһун айаҥҥа араас буолар. Барыта үүт-тураан чэпчэки буолбат. Ыарахаттар, мүччүргэннээх түгэннэр баар буолааччылар. Холобура, айаннаан иһэҥҥин сылайан, эстэн хаалаҕын, арааһынай мүччүргэннээх да түгэннэр бааллар. Ону бииргэ тутуһан сылдьар буолаҥҥын туоруугун. Бэйэ-бэйэни кытта өйөсүһэ сырыттаххына итини барытын этэҥҥэ ааһан иһэҕин.
Уонна айан киһитэ ыарыыга ылларбат эбит диэн санаалаахтар. Тоҥоҕун-хатаҕын, балааккаҕа утуйаҕын, кыһын кутаа уот таһыгар хаарга утуйаҕын. Этиҥ-хааныҥ түмүллэр, хомуллар, киһи организм ыарыыны кытта охсуһар, утарылаһар дииллэр. Тоҕо эрэ тумуу да киирбэт. Арай, “снежная слепота” диэн эргиччи ып-ыраас, маҥан хаартан оннук баар буолар. Уонна олус уһун айаҥҥа күн аайы 100-түү км бардахха “физическое истощение” буулуур. Төһө да эн дьарыктаах буол, төһө да эн доруобай буол. Син-биир киһи этэ-сиинэ мөлтүүр. Кыралаан илии-атах эчэйиилэрин ыллаххына түүрүллэн баран сытынан кэбиспэккин, тулуйаҕын, аһарынан иһэҕин. Берингов хомотугар айаннаан иһэннэр Черскэйгэ поликлиникаҕа көрдөрбүттэригэр: “Хоть в космос летите!” - диэн быраастартан хайҕаммыттара элбэҕи этэр.
Сорох дьон “Тугу гынаары сордоноҕут?!”,- диэччилэр. Онуоха, Мироновтаах Шарин – ханнык баҕарар киһи, ордук ыччат, бэйэлэрин тургутунан көрүөхтэрин сөп этэ диэн бигэ өйдөбүллээхтэр. Бэйэлэригэр эрэллээх, күүстээх эр санаалаах эрэ дьон итинник санаалаах буолаллар.
Экстемальнай айаннар суолталара – Улуу Кыайыыга, Патриотизм тыыныгар иитиигэ ананалларыгар. “Бэйэни тургутан көрөҕүҥ”, - диэн Владимир Шарин этэрэ оруннаах. Бэйэҥ-бэйэҕин кыайыаххын наада. Айан кэмигэр дьиҥнээх буһууну-хатыыны ааһаҕын. Кимиҥ-тугуҥ биллэн, арыллан тахсар. Интэриэс онно сытар. Араас күүтүллүбэтэх түгэннэргэ түбэһэҥҥин, ыарахаттары туоруугун. Бэйэ-бэйэҕин кытта үчүгэйдик билсэҥҥин, ыкса табаарыстыы, доҕордуу сыһыан үөскүүр. Киһи эриэнэ онно таһыгар бычалыйан тахсар. Мөлтөх, кэтэх санаалаах киһи санаммата да ордук.
Владимир Высоцкай биллэр ырыатыгар “Дьиҥнээх доҕор – хайаны дабайыыга биллэр” диэн этиллэринии, манна “Дьиҥнээх доҕор ыраах айаҥҥа биллэр!”,- диэн Виталий Миронов саамай сөпкө этэр. Ис дууһаҥ барыта көстөн тахсар.
Отуттан тахса сыллар усталаах туораларыгар биир да киһи олоҕор кутталлаах да, иэдээннээх да түгэн, оһоллонуу эҥин түбэлтэлэрэ тахсыбатахтара. Ол – кичэллээх бэлэмнэнии, дьарык, хас биирдии айанньыт ис санаата эҥкилэ суоҕар.
Хамандыыр уонна комиссар
Байыаннай аҥардаах этэрээт салалтата элбэҕи быһаарар.
Айаҥҥа турунуохтарын иннинэ байыастар хамандыырдарын уонна комиссардарын бэйэлэрэ талаллар. Өс хоһоонугар этиллэринии “Буут тууһу сиэһининэн” муҥурдаммакка, “Буут тууһу көлөһүннэринэн таһааран” нэмнэрин үчүгэйдик билсэллэр.
Виталий Егорович Миронов аан бастаан көҕүлээһиннэринэн, былааннара чуолкайдара, дьаһаллара оруннаахтара, билиитэ-көрүүтэ киэҥинэн, баай уопутунан, өйө-санаата чиккэтинэн, холку майгытынан, дьоҥҥо сыһыанынан, кэпсиир-суруйар, уруһуйдуур, хаартыскаҕа түһэрэр дьоҕурунан, чахчы, киһи киэн туттар хамандыыра. Болҕомтону тардар үгүс ыстатыйалар уонна кинигэлэр ааптара. Тугу эппитэ барыта оруннаах буолар. Туруоруммут сыалы-соругу толорууга дьүккүөрдээх. Улахан аптарытыат. Тылын иһитиннэрэр, ылыннарар тыллаах-өстөөх. Экстремальнай айан идеята, эппиэтинэһэ, олоххо киллэртэриитэ, толорторуута, этэрээт дьылҕата бүтүннүүтэ хамандыырга сүктэриллэр.
Онтон комиссар Владимир Шарин сүрүн эбээһинэһэ, син эмиэ армия политругун курдук, дьону кытта үлэ. Байыастар санааларын өрө көтөҕүү, бэттэх аҕалыы. Быыс-арыт булан, сылаарҕаабакка, дьиэни-уоту булан сытынан кэбиспэккэ, сүүрэн-көтөн, нэһилиэнньэни кытта көрсүһүүлэри тэрийии, культурнай-спортивнай дьаһаллары ыытыы түбүгэ-садьыга. Итилэргэ барытыгар байыастары көҕүлээһин. Тус холобуру көрдөрүү. Быһатын эттэххэ, байыастары кытта тэҥҥэ сылдьар киһиэхэ – эбии үлэ. Бэйэҥ инниҥ эрэ буолбакка, этэрээт ис олоҕун бүтүннүүтүн көрүү.
Этэрээккэ ылыллар байыастар кытаанах бэрэбиэркэни ааһаллар. Кыайыгас-хотугас, сымса-сылбырҕа туттунуулаах, “бор” дьон ылыллаллар. Холобура, аһылык өттүн ыллахха, туох баарынан, судургу киһи аһыырын аһыыллар. Барытын биирдэ сүгэ сылдьыбаттар. Дьон олорор сиригэр, дэриэбинэлэргэ тиийэн, маҕаһыыҥҥа толорунан салгыы баран иһэллэр. Диета эҥин диэни тутуспаттар. Сахалыы-махалыы аһыыллар. Арыылаах-сыалаах, саахардаах эҥин диэн сирии-талыы суох. Төһөнөн аһыыгын – оччонон сэниэлээх буолаҕын, айанныыгын. Хайа да астааҕар киһиэхэ уһуннук сылдьарынан эти ордороллор. Эт киһиэхэ энергияны саамай уһуннук биэрэр. Туох баар ылбыт аһын сүгэ сылдьар рюкзагын иһигэр буккуллан, көхсүн суоһугар, барыта биир хааһы буолан хааларын барытын буккуйан, буһаран аһыыллар. Уонна сэниэ-күүс биэрэллэринэн сакалаат, кэмпиэт, аскорбинка абыраллаах астар буолаллара биллибит. Оннук, хас биирдии ас көрүҥэ төһө уһуннук сэниэ биэрэрэ, ыарахан айаҥҥа чуолкайдык быһаарыллыбыт. Холобур, “биир кэмпиэт, биир рафинад саахар дуу, билисэпиэт тэбэн истэхтэринэ 2 км эрэ тиийэр”, - диэн Владимир Шарин күлэ-үөрэ кэпсиир.
Баҕа санаалар
“Олимп” бөлөх айанньыттара былаһын тухары спорду өрө туталлар. Саамай эдэрдэрэ, 60 саастаах Владимир Яковлевич Шарин Саха сиригэр аатырар-сураҕырар мас тардыһааччы, Бүтүн Россиятааҕы категориялаах судьуйа. 72 саастаах Степан Федорович Лыткин уһун сиргэ сүүрүүлэргэ аан дойду ветераннарын түөрт төгүллээх чөмпүйүөнэ. Прудецкай Баһылай, Новиков Виктор, Миронов Виталий улуустарыгар ыытыллар Аҕалар уонна Байанай күрэхтэһиилэригэр, от охсуутугар бастыыллар, миэстэлэһэллэр. Саамай аҕамнара, 73 саастаах Андрей Семенович Потапов хайыһартан, билисэпиэттэн түспэт, улууһун иһигэр ыраах маршруттары баччааҥа диэри толоро сылдьар. Экстремальнай маршруттар буһаран-хатаран, биир ньыгыл сутурук курдук оҥортоото, тыл аҥарыттан өйдөһөр уу тэстибэт доҕордуулар.
Экстремал айанньыттар бүгүн төһө да сааһырдаллар, быар куустан олорботтор. Виталий Миронов Дьокуускайга экология министиэристибэтигэр ытык кэрэ Кэҥкэмэҕэ госинспектордыыр. Владимир Шарин Өрөспүүбүлүкэ Быыһыыр сулууспатын, Степан Лыткин көмүс геологиятын үлэһиттэрэ, Сергей Ариносов быраҕыллыбыт Еланка дэриэбинэни чөлүгэр түһэрэн, бааһынай хаһаайыстыба тэринэн туризмы сайыннарар. Виктор Новиков Баатаҕай аэропордугар авиатехниктыыр. Андрей Потапов Табалаах нэһилиэгэр олорор, пенсионер, Аркадий Аммосов Сочига урбаанньыт, Александр Данилов Дьокуускай аэропордун авиадиспетчерэ, Виктор Стручков тиис бырааһа, Баһылай Окладников Элгэс нэһилиэгин дьаһалтатын үлэһитэ, Дмитрий Эверстов, Олимпий Потапов физкультура учууталлара. 2010 с. лыжнай маршруту толорбут Олимпий Потапов 1985 с. хайыһардьыт Потапов Андрей Семенович уола буолар. Онон көлүөнэлэр утумнаһыылара бара турар.
Бастакы көлүөнэ хайыһардьыттар баҕа санааларын толорбут иккис көлүөнэ хорсун айанньыттар баҕа санаалара – үһүс эдэр көлүөнэ экстремальнай туризмы сайыннараллара буоллар диэн. Кыраныыссаны туораан, Аляскаҕа тиийдэллэр диэн. Американы кыайдаллар диэн. Тапталлаах Сахаларын сиригэр патриоттар, дойдуга бэриниилээх ыччаттар бааллар, аҕаларын, убайдарын суолларын салгыахтара диэн бүк эрэллээхтэр.
Түмүк
Үөһээ дьааҥылар экстремальнай айаннарын уратыта – кэлэр көлүөнэлэргэ, саха норуотугар туһуламмыттарыгар. Хас биирдии сырыыларын-айаннарын ис хоһооно дириҥ өйдөбүллээхтэр. Биирдэ бэриллэр олохпутугар эрэйи эҥэрдэринэн тэлбит дьоннор эрэ олорон ааспыт олохторугар дьиҥнээх сыанабылы биэрэллэр. Олоххо көрсүллэр ыарахаттар тулуурдаах буолууну үөскэтэллэр, күчүмэҕэйдэри туоруурга, оҕону-ыччаты сөптөөхтүк иитэргэ көмөлөһөллөр. Улуу Кыайыы күннэригэр анаммыттара, байыаннай-патриотическай тыыны иҥэриигэ туһаайыллыбыттара сиэрдээх. Эр санаалаах айанньыттары үтүө холобурдара үгүс батыһааччылардаах буоллун! 1945 сыллаахха саҕаламмыт дьааҥылар чаҕылхай маршруттарын саҥа көлүөнэ экстремал айанньыттар хатылаатыннар уонна куоһардыннар!
Дьэ оччоҕо тыйыс айылҕалаах Сахабыт сирин дьоно, кинилэр ыччаттара тулуурдаахтар диэн үйэлэргэ ааттана туруоҕа!
Эр, хорсун санааланыыны көрдөрөр экстремальнай туризм умнуллар анала суох.
Спорт быһыытынан сайдыаҕа!
Итинник, экстремал айанньыттар уһун кэм устатыгар систиэмэлээхтик аһары ыраах маршруттарынан хайыһарынан уонна билисэпиэтинэн сүүрүүлэри оҥоруулара ханна да баара иһиллибэт, биллибэт. Патриотическай сыаллаах-соруктаах, чахчы геройдуу дьыала!
Баһылай ПОСЕЛЬСКАЙ
