Биһи ортобутугар Сахабыт сиригэр спорт историятын кэрчиктэрин арыйсыбыт, киэҥ эйгэҕэ холобурунан туһаныллыахтарын сөптөөх таһаарыылаах үлэлээх-хамнаастаах дьон бааллара олохпутун киэргэтэн, тупсаран биэрэллэр. Эт-хаан өттүнэн чиргэл, тэтиэнэх, таһымнаах өйдөөх-санаалаах, киэҥ билиилээх-көрүүлээх, киһи быһыытынан олус сэмэй да буоланнар, чугас билэр дьонноругар үтүө холобурунан туһаналлар. Араас түгэннэргэ түбэһэ түһэн итинник дьоннуун билсэҥҥин, модун кыахтарыттан, бэйэлэригэр күүстээх эрэллэриттэн, дьоҥҥо үчүгэйи эрэ түстүүр сыһыаннарыттан, тус бэйэҕэр чугастык ылынаҕын, сөҕөҕүн.
Оннук чаҕылхай дьоннортон биирдэстэрэ, Алдаҥҥа хайыһардьыттары бэлэмниир Киини дириэктэр быһыытынан салайыаҕыттан Николай Сергеевич Ивановы кытта үчүгэйдик билсэбит. Өрөспүүбүлүкэ улуустарынан, оройуоннарынан Госкомспорт, спорт Министиэристибэтин күннэригэр, Россия куораттарынан, омук сирдэринэн бииргэ сылдьыталаабыппыт, “эн-мин” дэһэн кэпсэппиппит, өйдөспүппүт. Спорка олус бэриниилээх. Киһи киниттэн сүһэр түгэннэрэ үгүстэр.
Аҕатын, убайын, абаҕатын, таайын удьуордаан
Барыта алтыс кылаастан саҕаламмыта. Покровскайга буолбут тустуу күрэхтэһиитигэр үһүс миэстэлэммит Улахан-Аан уолун Коля Иванову биллиилээх тустуу маастара Степан Ильич Заморщиков бэлиэтии көрөн, Нөмүгү оскуолатыгар аҕалбыта. Тренер Орджоникидзевскай оройуон чөмпүйүөннэрин, өрөспүүбүлүкэ күүстээх бөҕөстөрүн бырааттыы Сергей, Давид, Засим Ивановтары уонна Сунтаардааҕы таайын, ийэтин убайын, сахалартан бастакы спорт маастарын Владимир Даниловы үчүгэйтик билэттиир эбит. Коля аҕата Сергей бэйэтин кэмигэр өрөспүүбүлүкэҕэ миэстэлэһэр бөҕөс. Абаҕата, эмиэ маҥнайгы көлүөнэ тустуук, Саха сирин чөмпүйүөнэ Засим Иванов “Спартак” стадиоҥҥа тэлгэммит матчевай көрсүһүү биир хапсыһыытыгар Казахстантан сылдьар Россия чөмпүйүөнүн, ССРС спордун маастарын өрө көтөҕөн таһааран үөһэттэн быраҕан, ыраастык хоппута. Онно стадион биир кэм өрө оргуйан, түллэҥнии түспүтэ! Коркинннаах Волковка омуктары кыайыахха сөбүгэр улахан эрэл санааны үөскэппитэ. Ол бэйэтэ туспа номох! Дьэ, ол иһин, тренер Степан Заморщиков кыракый Коля Иванову тустуук удьуордааҕын билэн-көрөн ыаллыы бөһүөлэккэ көһөрөн аҕалбыта.
Тренер сыыстарбатаҕа.
Спорка дьоҕурдаах Николай Иванов оскуолатааҕы сылларыгар оройуонугар, өрөспүүбүлүкэҕэ тэҥнээхтэрин кыайталыыра. Ыччат да саастарыгар салгыы баҕаран туран, утаппыттыы дьарыктаммыта. Аһары үлүһүйэн, биир дьарык кэмигэр илиитин тоһутан, илиитэ көммөт буолан хаалбытын көннөрөөрү боксанан эрчиллибитэ. “Дыхалкатын” оҥороору сүүрүүнэн эмиэ умсугуйан дьарыктаммыта.
Кэлин, улахан спорка тахсыбытыгар олоро улаханнык туһалаабыттара.
Тэтиэнэх, илиитигэр-атаҕар “баардаах” Николай армияҕа “секретнэй” чааска сулууспалыырыгар каратенан дьарыктаммыта. Армия кэнниттэн бокс уонна кикбоксинг тренерэ Александр Аммосович Куприянов илиитин иһигэр киирбитэ. Единоборство көрүҥнэринэн күүскэ дьарыктаныылар саҕаламмыттара. Судаарыстыба, олох тутуллара уларыйар, ыһыллыы-үрэлии дьалҕааннаах сылларыгар илиҥҥи дойдулар охсуһар көрүҥнэрэ бобуллубуттара. Ону Покровскайдар киириилээх-тахсыылаах, туруорсуулаах тренердээх буоланнар, Ис дьыала Министиэристибэтиттэн көҥүл ыланнар, “ОКОД” диэн комсомольскай этэрээт тэрийэннэр, илиилэригэр повязка баананнар уулуссаларга, дискотекаларга дьуһуурустубалыыллара, бэрээдэк баар буолуутун хааччыйаллара.
Маҥнайгы боччунаах хардыылар
1989 сыллаахха Николай Иванов каратеҕа өрөспүүбүлүкэ бастакы чемпионатыгар эрэллээхтик бастаабыта. Хара курдаах күүстээх утарсааччыларын хотуталаабыта. Бойобуой көрүҥҥэ күрэхтэһиилэрин бэркэ саҕалаабыта. Өрөспүүбүлүкэҕэ хотторуу хомолтотун билбэтэҕэ. Кикбоксиҥ бастакы чемпионатыгар эмиэ эрэллээхтик бастаабыта.
Спорка дьоҕурдаах, сыстаҕас ыччаты уопуттаах тренер Александр Аммосович Куприянов өрө тутара, төһө кыалларынан күрэхтэһиилэргэ элбэхтик кытыннара сатыыра. Кикбосинг саамай кытаанах, толору контактаах “Фулл-контакт” көрүҥүнэн ылбычча ылсыбаккын. Атаҕар бигэтик турар, эт-сиин өттүнэн күүстээх-күдэхтээх, имигэс, түргэн-тархан хамсаныылардаах, ньүөлүтүүлээх охсуулардаах-тэбиилэрдээх Николай Иванов охсуһууга анаммыт курдуга. Аатырбыт Брюс-Ли курдук атахтарынан төһө баҕарар үөһэнэн-алларанан ууннаҥталаан тэбэрэ. Илиилэригэр баар охсор күүһүгэр тэҥнээҕэ суоҕа. Рингэҕэ баҕаран туран өрө көтөҕүллүүлээхтик киирсэрэ. Тустуунан, боксанан, единоборство бары көрүҥнэринэн дьарыктанааччыларга олус наадалаах “Чувство дистанции” баһылаабыта. Онуоха эбии кытаанах хараахтарын, рауннары тулуйар “функционалкатын”, кимэр дьоҕурун, эстибэтин-сындалыйбатын тренерэ хайгыыра. Чиккэччи тардыллыбыт ох кирсинии, “ытарга” хаһан баҕарар бэлэм этэ. Дойду диэки талаһар буолбуттара.
90-с сылларга Сэбиэскэй Сойууска кикбоксинг саҥа тахсан эрэрэ.
1991 сыллаахха СНГ кикбоксинг чемпионатыгар кыттаннар, аан дойду чемпионатын призеругар, спорт маастарыгар казахха баһыйтаран боруонса мэтээлгэ тиксибитэ. ССРС Кубогар иккис миэстэлэммитэ. СНГ каратеҕа чемпионатыгар үрүҥ көмүс мэтээли ылбыта. Дойду рингэтигэр маҥнайгы сүрэхтэниилэр ситиһиилээхтик түмүктэнэннэр, ССРС сүүмэрдэммит хамаандатыгар киллэриллибитэ. Анапаҕа сбордаммыта, дьарыктаммыта. Кыаҕа-күүһэ өссө эбиллибитэ. Аан дойду турнирыгар барыахтааҕын “секретнэй” чааска сулууспалаабыт буолан дойду иһиттэн тахсар болдьоҕо бүтэ илигэ мэһэйдээбитэ. Загранпаспорт биэрбэтэхтэрэ. Онтон, тохтуу түһэн баран Венгрияҕа кикбоксиҥҥа аан дойду чемпионатыгар төрдүс миэстэлэммитэ.
Тус тренеринээн Александр Куприяновтыын дойду сбордарын көтүппэттэр.
Россия сүүмэрдэммит хамаандатыгар киирсэн 1993 с. Таилан Королевствотын киин куоратыгар Бангкокка тиийбиттэрэ. Хамаандаҕа аан дойду чөмпүйүөннэрэ курдук ССРС күүстээх кикбоксердара киллэриллибиттэрэ. Саха сириттэн соҕотох Николай Иванов баара.
Тай-боксаҕа сүрэхтэнии
Россия кикбоксердарыгар аны тай-бокс диэн көстөн кэлэр. Таиланнар бэйэлэрэ бэрт үчүгэйдик баһылаабыт национальнай көрүҥнэрин аан дойдуга таһаараары чемпионат тэрийбиттэригэр, 18 омук дойдулара тиийбиттэрэ. Оччолорго тай-бокс сүрдээх кырыктаах көрүҥүнэн биллэрэ. Билигин ити ММА билиниллэрин курдук. Дьарыгын ис хоһооно, методиката олох атын.
Дьэ, тиийэн билсибиттэр. Хас да күн анаан-минээн дьарыктаммыттар.
Кикбоксинг уонна тайбоксинг уратылара диэн, кикбоксиҥҥа түөрт точканы хотуруоллуугун: икки илиигинэн, икки атаххынан. Тайбоксаҕа уонча точканы: икки илиилэрин, икки атахтарын, икки тоҥонохторун, икки тобуктарын, атахха тэбии уонна быраҕыылар. Быраабылата суох охсуһуу курдук. Партер эрэ суох. Николай тустуулааҕын иһин миэхэ барсар эбит диэн сөбүлээбит.
Онон, кикбоксиҥҥа майгынныыр буолан, кэбэҕэстик ылыммыттар. Киирсиэххэ сөп эбит диэн санааҕа кэлбиттэр. Николай эрэнэрэ – хапсаҕай “подсечката”. Атахха тэбии. “Лоу-кик” диэн ааттанар. Лоу-кигынан тэбэрдээҕэр сахалыы тэбиини туттарга бүөмчү санааламмыт. Кыра ыйааһыннар киирсэллэрин көрөн психологическай өттүнэн бэлэмнэммит, ис туругун бөҕөргөтүммүт. Ол көрдөҕүнэ, очконан кыайааһын диэн олох суох, утарсааччыгын үлтү кырбыаххын, эчэтиэххин наада диэн өйдөбүлгэ кэлбит. Оннук турукка киирбит. Оччоҕо эрэ киирсиэххэ сөп, киһини алдьаттаххына эрэ кыайаҕын диэн. Күүс өттүнэн үлэлээн баһыйталыырга туруммут.
Оннук да буолбут. 60 кг ыйааһыҥҥа бастакы киирсиитигэр Таиланд чөмпүйүөнүн көтөҕөн таһааран быраҕан хомурҕанын тоһуппут. Иккис тахсыытыгар Малайзия уолун төбөҕө табан дөйүтэн кыайбыт. Наһыылканан таһаарбыттар. Оннук уопсайа түөртэ киирсэн, финалга тиийбит. Утарсааччыта таиланец. Арбитр, ойоҕос судьуйалар, сүрүн судьуйа бары таиландецтар. Кыайыыны таиландецка биэрбиттэригэр саала олорор көрөөччүлэр туран кэлэ-кэлэ айдаарбыттар. Хаһыы-ыһыы бөҕө оргуйбут. Ити курдук иккис миэстэлэммит. Таиландецтары кыайталыырыгар хараҕар тустуук удьуордарын тустуулара хараҕар көстөн кэлэрэ үһү. Николай иванов хорсун быһыыга тэҥнээх, улахан хамсааһыны таһаарбыт киирсиитин туһунан 1993 с. “Советский спорт” хаһыакка суруллубута.
Онтон, Таиланд Принцын бирииһигэр аан дойду Кубогар иккиэ хаалан кыттыбыттарыгар, боруонса мэтээлгэ тиксибитэ.
Тренер санаата
Саха сиригэр Илиҥҥи дойдулар охсуһууларын, ол иһигэр, кикбосины аан бастаан көҕүлээбит РФ үтүөлээх тренерэ Александр Аммосович Куприянов:
Иитиллээччим кыаҕар эрдэттэн эрэнэр этим. Иванов Николай Сергеевич Саха сирин, Союз, Россия спордугар биир улахан өҥөлөөх. Бастатан туран, “Тай-бокс” диэн көрүҥ аан дойду таһымыгар тахсарыгар улахан ситиһиилэрдэммитэ. Бастакы норуоттар икки ардыларынааҕы турнир, бастакы аан дойду Кубога, бастакы кыайыылар, ССРС, СНГ, Россия чемпионаттарын кыайталаан, бастакы улахан ситиһиилэри киниттэн ураты ким да аҕала илик этэ. Европаҕа да оннук суох этэ. Азиатскай эрэ дойдулар бааллара. Америка, Индия, Африка, Австралия, Европа, Евразия дойдулара кини ситиһиилэрин ситиспэтэхтэрэ.
Зибров Олег Евгеньевич диэн ССРС кикбоксиҥҥа Федерациятын салайааччыта туруорсан Россия тайбоксатын Федерациятын тэрийбитэ уонна аан дойдутааҕы тайбокс Федерациятыгар киллэртэрбитэ. Ол Таиланд чемпионатыгар россияннартан Николай Иванов эрэ финалга тиийбитэ. Уоннааҕылар бары хотторбуттара. Николай финалга утарсааччытын байыһа туппута эрээри, кыайыыны таиландецка биэрбиттэрэ. Ыраас балыйыы буолбута. Оннооҕор көрөөччүлэр улаханнык айдаарбыттара. Ити кэнниттэн киэһэ бэрэстэбиитэллэр уонна олохтоох хаһаайыттар ортолоругар түмүгү таһаарыы, ырытыһыы буолбутугар Путин көмөлөһөөччүтэ дуоһунастаах, тай-боксаҕа билиниинэн туһанар Зибров Олег Евгеньевич: “Эһиги бу тай-боксаны аан дойдуга таһаарар сыаллаах-соруктаах буоллаххытына, бачча элбэх дойдулары ыҥыран бараҥҥыт бэйэҕит тэлэгэһэҕит иһинээҕи күрэхтэһиигит курдук сыаналыы олороҕут уонна хайдах сайыннараары гынаҕытый?”,- диэн. Дьэ, онно бабат диэннэр, сыыстарбыттарын билиммиттэрэ. Буднин диэн улахан аптарытыаттаах, Таиланд хоруола улаханнык сыаналыыр, халыҥ ааттаах-суоллаах киһи: “Сөпкө этэҕит, Аан дойду Федерациятын оҥоруоххайын”,- диэн этии киллэрэн, конференция оҥороннор, Тай-бокс Аан дойдутааҕы Федерацията тэриллибитэ. Ити, сүрүннээн, Николай Сергеевич Иванов киирсиитин түмүгүнэн”.
Аан дойду чыпчаалларыгар
Айар дьоҕурдаах тренертэн спортсмен хайдах уһаарыллан, чочуллан тахсара тутулуктаах. Куприянов Александр Аммосович оччолорго бокс уонна кикбоксин тренерэ. Эрчийэр уолаттарын эт-хаан өттүнэн сайдыыларын, баар кыахтарын сиһилии кэтээн көрөн барытын билэргэ дьулуһар, дириҥник ырытан, тустаах спортсмен уопсай хартыынатын оҥорон таһаарар дьоҕурдааҕа. Рингэ элбэх байыастарын таһаартаабыта. Уолаттар ылыналлара, баҕаран туран эрчиллэллэрэ. Өй-санаа өттүнэн дойдуга бэриниилээх, үрдүк культуралаах, бэрээдэктээх киһини иитэргэ сүрүн болҕомтону уурара. Ол үтүө хаачыстыбалара, ирдэбиллэрэ, бүгүн да Покровскайдааҕы солбугу бэлэмниир оҕо спортоскуолатыгар дириэктэрдиир кэмигэр салҕаналлар.
ССРС, СНГ саҕана маҥнайгы суолу аһыы быһыытынан Кемерово, Украина, Белоруссия үчүгэйдэрэ, омуктартан Куба, Испания, Бразилия, Марокко үчүгэй этилэр. Улахан ыйааһыннарга. Онтон кыра ыйааһыннары Таиланнар биэрбэт этилэр. Ити кэмҥэ, ити үөһэ ахтан аһарбыппыт курдук, Саха сириттэн сылдьар Россия уола Николай Иванов 60 кг Таиланнар аатырар чөмпүйүөннэрин соһуччу кыайан улахан айдааны төлө тарпыта. Аан дойдуга тай-бокс сайдыытыгар бөдөҥ кылааты киллэрсибитэ.
Сойуус үрэллэр, Россияҕа демократия олохтонор бөдөҥ уларыйыылар кэмэ этэ. Саха сирэ олорон биэрбэтэҕэ, сайдыы суолун тутуспута. Спорт саҥа көрүҥнэрэ, ол иһигэр, кикбоксин, тайбокс күөрэйэн тахсыбыттара. Икки Ивановтар дойдуну кыайаннар аан дойду чыпчаалларын хорсуннук дабайбыттара. Александр Иванов лайк-контакка аан дойду чөмпүйүөнүнэн буолары ситиспитэ. Николай Иванов фул-контакка тэҥнээҕэ суоҕа.
Улахан спорду уонна үлэни-хамнаһы тэҥҥэ дьүөрэлии тутар толкуйдаах эдэр байыас-спортсмен алмааһы кырыылыыр “Туймаада Даймонд” Акционернай тэрилтэ куттала суох буолуу сулууспатын начальнигын быһыытынан үлэтин саҕалаабыта. Спортивнай кулууп аһан үлэлэппитэ, дьоҕурдаах ыччаттары түмэн тренердээбитэ. Аан дойду чөмпүйүөннэрин Василий Васильевы, Иннокентий Макаровы, “Саха Тайсонынан” сүрэхтэммит Иван Колесовы уо.д.а. рингэ күүстээх байыастарын таһаартаабыта.
Рингэҕэ киирсиилэрин тохтотон баран, 70 кг хапсаҕайдаабыта. Өрөспүүбүлүкэҕэ элбэхтик миэстэлэспитэ, турнирдары кыайталаабыта. Аатырбыт хапсаҕай маастардарын Василий Стручков - Абый Бааскалыын, Николай Сивцев – Мотордуун, Михаил Корякинныын уо.д.а. маастардары кытта эрбии тииһинии эрийсэллэрэ. Ыйааһыныгар 20 киһиттэн 15-һэ маастардар буолаллара. Сахалар ортолоругар дойду киин үрдүк үөрэх кыһаларын хапсаҕайга күрэхтэһиилэригэр куруутун бастыыра. Хапсаҕайга Сахатын сирин маастарынан буолары ситиспитэ.
Салайар эйгэҕэ – дьоһуннук!
Толоругас, ыарахаттартан толлугаһа суох буолан уустук үлэлэргэ кинини куруутун ыыталлара. Онтон, бастаан манна нолуок хомуйааһыныгар, обшественные потребители диэҥҥэ бэрэссэдээтэлинэн үлэлии сылдьыбыта, республикаҕа. Онтон, айылҕа харыстабылыгар АЛРОСА диэки элбэх ыһыы-тоҕуу барда, айылҕа алдьанан эрэ диэн, онно үлэлии сылдьыбыта.Тэрийэр-салайар дьоҕурдаах Николай Сергеевич Иванову өрөспүүбүлүкэ салалтата бэлиэтии көрөн, Усуйаана оройуонугар баһылыгы солбуйааччынан анаан ыппыта. Хаһаайыстыбаннай үлэҕэ саҥалыы көрүүлээх эрчимнээх салайааччы тиийэрин кэтэһэн турбут курдук, таба ахсаана 7 тыһыннча төбөттөн 22 тыһыынчаҕа диэри эбиллибитэ! Элбэх квартиралаах олорор дьиэлэргэ уонна социальнай тэрилтэлэргэ энергетиканы харыстааһын пилотнай бырайыага олоххо киллэриллэн, 280 мөл.солк. кэмчилэммитэ. Өрөспүүбүлүкэҕэ бастыҥ уопут быһыытынан тарҕаммыта. Спорт куттаах салайааччы өр тохтоон турбут бассейны капитальнай өрөмүөнү ыыттаран уһун хоту сир олохтоохторо төгүрүк сыл сөтүөлүүр кыахтаммыттара. Эстибит «Якутолово» хампаанньа тыһыынчанан үлэһиттэрэ Дьарыктаах буолуу Киининэн хайаны байытар промышленность баар куораттарыгар Нерюнгригэ, Мииринэйгэ, Алдаҥҥа, Уус-Ньараҕа, Хаандыгаҕа миэстэлэрин булан үлэнэн хааччыллыбыттара. Үлэһит дьоннуун уопсай тылы дөбөҥнүк булан кэпсэтэр, өйдөһөр буолан, “Устьянец” диэн бэртээхэй хоту сиргэ ыраах айаҥҥа олус табыгастаах, туохтан ди иҥнибэт, өрүһү да туоруур, табаһыттарга, балыксыттарга, ыраах тайаан сытар бөһүөлэктэргэ ас-үөл илдьэр, ыарыһахтары аҕалар, дьону быыһыырга бытарҕан да кыһыҥҥы тымныыларга сылдьар, киэҥ-нэлэмэн туундараны биир гына тилийэ сүүрэр кыамталаах, сүрдээх абыраллаах вездеход массыына оҥорон сүүрдүбүттэрэ. Ол аныгы техника 2012 с. Бүтүн Россиятааҕы куонкуруска бастаабыта! “Устьянец” базатыгар олоҕуран билигин Нижнэй Новгородка “Мамонтенок” вездеход таҥыллар, Усуйааналарга махтаналлар.
Алданнааҕы хайыһар Киинин атаҕар туруоран
2014-2019 сылларга Алданнааҕы хайыһардьыттары бэлэмниир Кииҥҥэ дириэктэрдиир кэмигэр киэҥ өрүттээх, хамсатыылаах, инники сайдыыны түстүүр үлэни ыытта. Бастатан туран, хайыһар Киинин материальнай базатын бөҕөргөтөрү ситистэ. Киһи хараҕар быраҕыллар гына уларытта-тэлэриттэ. Бэртээхэй универсальнай спортивнай комплекс тутуллан, үрдүттэн олорор, сертификациялаах (гомологациялаах) аан дойду таһымыгар эппиэттэһэр хайыһар трассатыгар дьарыктанар толору усулуобуйа баар буолла. Уонна кылаабынайа – иҥэмтэлээх аһылыгынан толору хааччыллыы баар буолуута ситиһиллибитэ. Усуйаана табатын этэ, Орто-Халыма балыга, искэҕэ, киин улуустар убаһалара, соболоро, оҕуруоттарын аһа, отонноро, спортсменнарга күүһү-уоҕу биэрэллэрэ. Хайаттан түһэр спорт базата оҥоһуллан, силигин ситэн, быйыл үлэҕэ киллириллээри турар. Ол да иһин, Сахабыт сирин, Россия регионнарын күүстээх хайыһардьыттара тиийэн эрчиллэр буоллулар. Россия хайыһарга уонна битлоҥҥа сүүмэрдэммит хамаандалара, олимпиецтэр Крюков, Петухов, Большунов, Шипулин, Зайцева, Непряева, Волков, Белокурова уо.д.а. курдук хайыһар спордун, биатлон сулустара, үтүөлээх тренердэр кэлэн маҥнайгы хаарга дьарыктанар үтүө үгэстэрэ үөскэтилиннэ. Соҕуруу Кореяны, Кытайы, Казахстаны, Австрияны, Францияны кытта контрактар илии баттаннылар. Бүтүн Россиятааҕы уонна норуоттар икки ардыларынааҕы күрэхтэһиилэр хото ыытыллар кыахтара үөскэтилиннэ.
Кииҥҥэ кэлэригэр тастан киирэр үбэ (внебюджетнайа) 450 тыһ.солк. эбит буоллаҕына, былырыын барарын саҕана 25 мөл. тиэрдибитэ. Улаатыннарыы баһырхай! Ити улахан үлэ түмүгэ, ситиһии бэлиэтэ.
Киэҥ сиринэн кэлэр-барар салайааччы дьыалабыай кэпсэтиилэр хото ыытарын быыһыгар, аан дойдуга аатырар австрийскай "Fischer" фирманы төрүттээбит бырааттыы Фишердэри кытта көрсөн туһалаах кэпсэтиини ыытар. Кылгас кэм иһигэр 12 Россия спордун маастардара баар буолуулара ситиһилиннэ: Хаҥаластан Дмитрий Егоров, Алдантан Михаил Соснин, Анастасия Щербо, Анастасия Дубова, Иван Пальцев, Роман Дерябов, Нерюнгриттан Бунафша Таварова, Ярослав Катлярчук, Александр Филлипов Ленскэйтэн Антон Дегесов, Владимир Рыбкин, Андрей Коконкин, тыыллан-хабыллан таҕыстылар. Бачча элбэх маастар тахсыбыта урукку өттүгэр суоҕа, санаммат да этибит. Дальнай Восток, Сибиир хайыһарын суолларыгар бастыыр буоллулар. Хайыһардьыт Александр Клуген, биатлонист Николай Чуфистов курдуктар Бүтүн Россиятааҕы, аан дойду күрэхтэһиилэригэр кэккэ ситиһиилэринэн үөрдэллэр.
Билигин Нерюнгри Птицефабрикатын дириэктэрин быһыытынан, кэккэ хамсатыылаах дьаһаллары ылаттаан, үлэтин үрдүк таһаарыылаахтык саҕалаата.
Хорсун быһыы
Үс сыллааҕыта Алдаҥҥа быһылаан буолбута. 2017 сыл сэтинньи 6 күнүгэр атын күннэртэн туох да уратыта суох, ханнык да алдьархай тахсарын түстээбэт, дьарык күнэ этэ. Ол кэмҥэ спортоскуола оҕолоро, улахан дьон, спортсменнар, ол иһигэр, омуктар эҥин хайыһардыы сылдьаллара. Иэдээн эмискэ иэгинийбитэ. Хайыһар Киинигэр икки киһи, биирдэрэ суоппар, биирдэстэрэ саалаах, массыынанан кэлэн, прокаттан тахсар эрэ дьону ытыалаабыттара. Дьон бары сытынан кэбиспиттэр, сорохтор, тэйиччи сылдьааччылар, үрүө-тараа сырсыбыттар. Айманыы, куотуу буолбута. Ол кэмҥэ, Николай Сергеевич кабинетыгар олороро. Саа тыаһын истээт ойон тахсыбыта. Хантан, кимнээх ыталларын түргэнник быһаарбыта. Өйүгэр биир эрэ санаа охсуллара: “Саалаах ытааччылары түргэнник тохтотуохха, оҕолору, дьону өрүһүйэ охсуохха!”,- диэн. Харса суох маассыынаҕа сүүрэн тиийэн, өйдөнөр-төйдөнөр бокуой биэрбэккэ, ыта олорор киһини эрчимнээх илиилэринэн саҕатыттан харбаан соһон таһаарбыта. Биир-икки суоһарыылаах хамсаныылары оҥорбутугар, саалаах киһитэ утарсар туһата суоҕун билэн, бэринэргэ күһэллибит. Иккис киһитэ кэлбит маассыынатынан куоппут. Туппут киһитин илиилэрин кэдэрги эрийэн, кабинетыгар киллэрбит. Вахта дьуһуурунайа полицияларга биллэрбит. Полициялар кэлиэхтэригэр диэри тоҕо сааламмытын ыйыталаспыт. Милициялар ол массыыналаах киһитин туталлар. Онтон сааламмыт киһини кэлэн илдьэ бараллар. Сааларын кистээбиттэрин булаллар. Кэлин, кэрээннэриттэн тахсыбыт наркоманнар буолаллара биллибитэ.
Ити курдук, спортсмен - салайааччы эр санааланыы дьыалатын оҥорбута.
Ити хорсун быһыытын иһин бу быйыл кулун тутар 24 күнүгэр Саха Өрөспүүбүлүкэтин Аҕа Баһылыгын “Гражданскай килбиэн” уһулуччулаах Бэлиэтинэн наҕараадаланна! Үрдүкү салалта, норуот аатыттан билинии, махтал оҥоһуллубута сиэрдээх.
“Спорт суолтата, туһата элбэх!”
Николай Сергеевич Иванов ыраас хааннаах, кыраһыабай эдэр киһи. Ону чэпчэкитик тутта-хапта, көнөтүк тутта сылдьара, чэбэрэ, ырааһа ситэрэн-хоторон биэрэллэр. Ылсыбыт дьыалатыгар бэриниилээҕэ, эппиэтинэһи өйдүүрэ, киһини баһыйа сатаабата, дьоҥҥо ытыктабыллаах сыһыана, сэргэҕэ, кыанара, бэйэтигэр эрэллээҕэ, эҥкилэ суох бэрээдэгэ, үтүө санааны үөскэтэллэр. Түгэн көһүннэр эрэ хамсанар-имсэнэр.
Николай Сергеевич, Эн спорка махталлаах буолуохтааххын?
- Оннук, биллэн турар! Үлэбэр, тус олохпор спорт көмөтө элбэх. Уустук, ыарахан түгэннэргэ тахсар суолу тобулаҕын, стопорга киирбэккин, хаайтаран хаалбаккын. Көрдүүгүн. Булаҕын.
Санааҥ күүһэ, психологическай бэлэмиҥ, бэйэҕэр эрэлин элбэҕи быһаараллар?
- Ханна да үлэлээбитин иһин, дьарыккка албас оҥорор курдук бэлэмнэниэхтээххин. Холобур, үөрэхтээһин систиэмэтигэр, аукциоҥҥа Сокуон уларыйарын албас, ньыма оҥорор курдук ылыныахтааххын. Хайдах туттабыный диэн. Албаһы, ньыманы хайдах оҥорорго, туттарга кичэллээхтик бэлэмнэниэххин наада. Оччоҕуна эрэ үлэ барар, иннин диэки сыҕарыйар. Спорка сыһыан курдук.
Мин көрөрбөр, спортивнай туруккун, формаҕын өрүү тута сылдьаҕын?
- Спортивнай формабын тутар инниттэн көтүппэккэ эрчиллэбин. Командировкаҕа куоракка кэллэхпинэ “Модуҥҥа” хапсаҕайдыыбын, тренажернай саалаҕа хачайданабын, “Чолбоҥҥо” харбыыбын. Тонуспун тута сылдьабын. Кикбосинынан, тайбоксанан дьарыктанарбын тохтоппутум. Киһини охсор-тэбэр буоллаххына бэйэҕэр эмиэ кэлэр. Ол иһин тохтообутум. Бэйэни кыана сылдьар быдан ордук. Доруобуйа, сүрэх-быар чэгиэн буолуохтарын наада.
Үлэһит үтүөтэ, ырааҕы көрөр кэскиллээх салайааччы, ылсыбытын тиһэҕэр тиэрдэр, кыайыы-хотуу аргыстаах Николай Сергеевич Иванов былаһын тухары эппиэттээх, уустук сорудахтары эҥкилэ суох толорор ураты өрүттэрдээх. Тай-боксаҕа норуоттар икки ардыларынааҕы кылаастаах спорт маастара, кик-боксиҥҥа Россия спордун маастара норуотун туһугар мэлдьитин инники күөҥҥэ!
Чахчы, историяҕа тиһиллэр түгэннэр.
Баһылай Посельскай, Sportyakutia.ru
