Кыайыы эбэтэр хотторуу биирдиилээн айар-тутар дьонтон улахан тутулуктаах.
Бэйэтин кэмигэр Чурапчы нэһилиэгин баһылыгынан уон сыл устата үлэлээбит Уйбаан Уйбаанабыс Оконешниковы улуус баһылыгын быыбарга утарбыт “айыылаах-харалаах». Ол үрдүнэн ону аахсыбакка, улуус баһылыгын быыбарыгар талыллыбыт баһылык Уйбаан Уйбаанабыһы үлэһит, салайааччы быһыытынан билинэр буолан, улуус спордун салайар улахан уустук уонна эппиэттээх үлэҕэ ылан турар. Улуус саҥа баһылыга Андрей Тимофеевич Ноговицын сыыстарбатах этэ. Былырыын Аммаҕа буолан ааспыт Саха сирин норуоттарын сайыҥҥы Спортивнай оонньууларыгар Чурапчылар тыа сирин оройуоннарын бөлөхтөрүгэр хамаанданан бастааннар дьонноругар-сэргэлэригэр улахан үөрүүнү аҕалбыттара.
Уйбаан Уйбаанабыс Оконешников төрөөбүт-үөскээбит улууһугар киллэрбит кылаата сүҥкэн. Улууска салайар Федерациятын хапсаҕайдьыттара 2009 с. Манчаары оонньууларыгар оройуон спордун историятыгар аан-бастаан бастаабыттара. Араас сылларга Өрөспүүбүлүкэ Кубогын үс төгүл ылары ситиспиттэрэ. Онуоха, Саха Өрөспүүбүлүкэтин хапсаҕайга Федерациятын толорооччу дириэктэрэ Алексей Егорович Мостахов: “Чурапчылар Иван Иванович Оконешниковтаах буоланнар кыайаллар!”,- диэн саамай сөпкө бэлиэтээн эппитэ үрдүк сыанабыл. Былырыын Аммаҕа Саха сирин норуоттарын Спортивнай оонньууларыгар улуус хамаандата бастакы миэстэни ылан, “Чурапчы спорт туоната” буоларын өрөспүүбүлүкэ киэҥ эйгэтигэр итэҕэппиттэрэ. Аны, Уйбаан Уйбаанабыс Оконешников киин нэһилиэккэ уон сыллар усталаах-туораларыгар баһылыктыыр тэрийэр-салайар үлэ уустук салаатыгар сирдэрбэтэҕэ, үлэ бөҕөтүн ыытан, хайҕал үрдүгэр сылдьыбыта. Дьону, тустаах салайааччылары кытта сатаан кэпсэтэри баһылаан, тапсар, тылын иһитиннэрэр дьоҕурун, кыаҕын көрдөрдө.
Бар-дьонун ытыктабылынан туһаныан туһанар.
Иллээх Оконешниковтар дьиэ-кэргэн тутуспутунан спорт куттаахтар. Бииргэ төрөөбүттэр сэттиэлэр. Бырааттыы Уйбаан Уйбаанабыс, өрөспүүбүлүкэ сүүмэрдиир хамаандатын бэлэмниир Киин дириэктэрин солбуйааччы уонна студеннар спортивнай сойуустарын общественнай төрүккэ салайар Арамаан Уйбаанабыс киэҥ эйгэҕэ биллэр үлэлээх-хамнастаах спорт салайааччылара, удьуор үлэһит ыал маанылаах ыччаттара.
Ол сиэринэн, биир эйгэ үлэһиттэрэ уонна тустуулары эҥин өрөспүүбүлүкэ араадьыйатыгар быһа биэриилэргэ кэккэлэһэ олорон комментатордаан, кэпсээн-сырдатан, биирдиҥи өйдөөх-санаалаах да буоларбытынан, үбүлээрдиин кэпсэтиибит өрө көтөҕүллүүлээхтик, сэргэхтик ааста.
Уйбаан Уйбаанабыс, үбүлүөйдээх 55 сааскын туолбуккунан эҕэрдэлиибин!
Улахан махтал, Баһылай Сүөдэрэбис!
Туох сонуннааххыный, ханна бааргыный, туох дарык?
Син эмиэ уруккум курдук физкультура уонна спорт Управлениетыгар үлэлии сылдьабын. Карантин диэн олорбоппут, уоппуска суох. Күннээҕи үлэ-хамнас түбүгэ элбэх. Кэлэр 2021 сыллааҕы Бэрдьигэстээххэ буолар Баһылай Манчаары оонньууларыгар бэлэмнэнэбит. Икки улахан уонна кыра-кыралаан барыта уонтан тахса мунньаҕы оҥордубут. Уон биир спорт көрүҥнэригэр буолуохтаах күрэхтэһиилэр федерацияларын бэрэссэдээтэллэрин, сүрүн тренердэри мунньан кэпсэттибит. Улууспут баһылыга Андрей Тимофеевич Ноговицын бастыахтаахпыт туһунан сыал-сорук туруоран турар. Бары биир санаанан үлэлиибит-хамсыыбыт.
Бастаабатахпыт ыраатта, 41 сыл буолла. Мүччү-хаччы иккис-үһүс миэстэлэри ылаттыыбыт. Бүлүүгэ иккис, Үөһээ-Бүлүүгэ иккис, Чурапчыга иккис, диэбит курдук итинник барыта ааһа турар. Урут даҕаны мин үлэлиир эрдэхпинэ 1999 с. Ытык-Күөлгэ Олоҥхо оонньууларыгар, 2000 сыллаахха Покровскайга Спортивнай оонньууларга үһүс буолпут. Оччолорго оройуоннар билиҥҥи курдук бөлөхтөрүнэн хайдыспаттар этэ. Дьокуускай, университет курдук күүстээх улахан хамаандалар бары биир бөлөххө баар этибит. Ол аата, дьиҥинэн, биһи тыа сирин оройуоннарыгар бастыырбыт. Былырыын Аммаҕа буолан ааспыт Саха сирин норуоттарын оонньууларыгар баһылыкпыт туруорбут соругун толороммут, бастаабыппыт. Онон, аны, билигин пандемия эҥин диэн аахсыбакка, эһиил Манчаарыны кыайар сыал-сорук туруорунаммыт үлэлии-хамсыы сылдьабыт. Уруккаттан даҕаны кыайар эрэ туһугар үлэлиир үгэспин тутуһабын.
Нэһилиэктэргэ тиийтэлиир буолуохтааххын?
17 нэһилиэктэрбитин барыларын кэрийтэлээн сылдьыталыыбын. Нэдиэлэ аайы сибээһи тутуһабыт, төлөпүөннэһэбит. Сарсын-өйүүн Дирин, Хадаар, Хайахсыт, Чакыр диэки барыталыахтаахпын. Биллиилээх хайыһардьыппыт Алексей Евграфовы тиһэх суолугар атаардыбыт. Миэстэҕэ сырыттахха төһө да пандемия салҕана турдар, спорка сыһыаннаах дьон санаалара күүстээх, айылаҕаҕа сүүрэ-көтө, бары биирдиилээн дьарыктана сылдьаллар. Сбор эҥин диэн суох. Дьарыктар хаамыыларын федерациялар уонна тренердэр нөҥүө хонтуруоллаһа олоробут. Мас тардыһыытыгар аан дойду чөмпүйүөнэ Василий Николаевич Алексеев, хапсаҕайга үтүөлээх тренер Кирилл Николаевич Захаров, сүүрүүгэ өрөспүүбүлүкэ хас да төгүллээх чөмпүйүөнэ Алексей Константинович Кардашевскай, хабылыкка-хаамыскаҕа аатырбыт сүүрүк-быһый Гаврил Федорович Нохтуунускай, атах оонньуутугар элбэх маастардары таһаартыыр Иван Иванович Чиркоев уо.д.а. дьарыктары ыытыыга эппиэттээх тренердэри кытта күннэтэ билсэ олоробут. Спортсменнарбытын, ол иһигэр бастыҥнарбытын, хас көрүҥ аайы баар лидердэрбитин кытта, ким да буоллун, барыларын араарбакка, тэҥҥэ тутан үлэлэһэбит.
Сүрүн утарсааччыларгытын, улуустар хамаандаларын туруктарын билэттиигит?
Иккис бөлөхтөрү билэн бөҕө. Барыларын ааҕа-суоттуу сылдьабыт. Бары күүстээх, үчүгэй бэлэмнээхтэр. Кинилэри кытта ис-сүрэхпититтэн ылсан, кыһаллан уонна фанаттаан үлэлээтэхпитинэ эрэ кыайыыга тиийиэхпитин сөп. Ону өйдүүбүт.
Уйбаан Уйбаанабыс, аны эн бэйэҥ тускунан кэпсэтиэххэ. Хантан хааннааххын, кимтэн кииннээххин?
Чыаппара нэһилиэгиттэн төрүттээхпин. Чурапчыга оҕо спортоскуолатыгар үөрэммитим, аан дойду оҕолорун боруонса призера Семен Прокопьевич Макаровка, ССРС оҕолорун чөмпүйүөнэ Семен Семенович Морфуновка, Россия чөмпүйүөнэ Роман Васильевич Неустроевка, үтүөлээх тренер Петр Васильевич Портнягиҥа тустуунан дьарыктаммытым. Улахан көрдөрүүм, ситиһиим суох гынан баран, Аммаҕа уонна Тааттаҕа хапсаҕайга ыытыллыбыт өрөспүүбүлүкэ турнирдарыгар маастардар иннилэригэр түһэн бастаталаабыппын күндүтүк саныыбын. 1997 сыллаахха Чурапчы оройуонугар бастааммын Ньурбаҕа ыытыллыбыт Манчаарыга эмиэ 70 кг туста сылдьыбытым, онон, хамаанда үһүс миэстэни ыларыгар кылааппын киллэрсэн турабын.
1997-2003 сс. улуус спордун салайыыга таһаарыылаахтык үлэлээҥҥин салайааччы быһыытынан тыыппалааххын биллэрбитиҥ. Өрөспүүбүлүкэ күрэхтэһиилэригэр хайдах кытынныгыт этэй?
Чурапчы оройуонун спорка кэмитиэтин бэрэссэдээтэлинэн үлэлиирбэр 1999 с. Ытык-Күөлгэ буолбут Манчаарыга хамаанданан үһүс уонна 2000 с. Покровскайга Саха сирин норуоттарын сайыҥҥы Спортивнай оонньууларыгар эмиэ үһүс буолбуппут. Дьокуускай уонна университет хамаандаларын кэннилэриттэн. Оччолорго ити хамаандалар олус күүстээх этилэр, наар бастыыллара. Биһи бэйэбит тыа сирин улуустарын бөлөҕөр бастыҥнар кэккэлэригэр сылдьыбыппыт.
2003-2012 сылларга Чурапчы нэһилиэгин баһылыгынан үлэлээбитим. Ол кэмнэрбэр оройуон хапсаҕайга федерациятын салайбытым. Бүлүүгэ ыытыллыбыт Баһылай Манчаары оонньууларыгар улууспут хапсаҕайдьыттара аан бастаан хамаанданан бастыыры ситиспиппит. Ону таһынан, хапсаҕайга Өрөспүүбүлүкэ Кубогын үс төгүл ылбыппыт.
Хамаанда кыайыыны ситиһэригэр болҕотону туохха туһаайаҕыный?
Түмсүү, хамаанданы биир санааҕа түмүү, уопсай биир тылга киирии быһаараллар дии саныыбын. Оччолорго өрөспүүбүлүкэ күүстээх маастардара, сүрэхтээх, үлэһит кыахтаах тренердэр улахан көмө буолбуттара, уопсай тылы булуу, үлэни-хамнаһы булан биэрэммит, күтүөттэри, институт студеннарын кытта өйдөһөн үлэлээһин, биир сыалга-сорукка сөпкө аттаран туруоруу түмүгэр кыайыылар кэлбиттэрэ.
Дьоҥҥо, спорка үтүө сыһыан, өйдөбүл олох оҕо-ыччат эрдэххиттэн иҥэн кэллэҕэ? Спорду энциклопедия курдук билэр диэн этэллэрэ оруннаах буолуон сөп.
Кырдьык, спортоскуолаҕа үөрэниэхпиттэн спорт бары көрүҥнэрин наһаа сэҥээрэр этим. Бибилэтиэкэттэн арахпат этим. Ааҕарбын, саҥаны билэ-көрө сатыырбын сөбүлүүрүм. Спорка кыайыылар тустарынан ыстатыйалары хаһыаттан кырыйан, быһан ылан кинигэбэр сыһыарар кыдьыктааҕым. Тутулламмын мөҕүллүөхпэр диэри оннук дьарыктааҕым. Аатырар-сураҕырар спортсменнары нойосуус билэрим. Фуболу, хоккейы, көҥүл тустууну, чэпчэки атлетиканы, о.д.а. көрүҥнэри күн бүгүнүгэр диэри кэтиибин-маныыбын, балайда да билэбин диэхпин сөп.
Россия чөмпионаттарыгар курдук өрөспүүбүлүкэ таһынааҕы күрэхтэһиилэргэ сылдьыталыыргыттан сылыктаатахха, сири-дойдуну көрдөҕүн?
Оннук. Бэйэм эрэ буолбакка, күрэхтэһиилэр буолар күрэхтэһиилэригэр дьиэ-кэргэмминээн сылдьар үгэстээхпит. Кавказ куораттарыгар хаста да сылдьыбыппыт. 2015 с. Каспийскайга тиийэ сылдьыбыппыт, Осетияҕа Владикавказка, Ингушетияҕа Назранньҥа, Чечняҕа Грознайга, Дагестаҥҥа Махачкалаҕа сылдьыталаан, дьоммор көрдөрөн, спорка, тустууга күүстээх регион хайдах олорорун эт-харахпытынан көрөн билбиппит. Санкт-Петербурга буолбут Россия көҥүл тустууга чемпионатыгар саха тустууктарыгар дьиэ-кэргэнинэн “ыалдьан” кэлбиппит. Киһи үгүстүк сырыттаҕына, кэллэҕинэ-бардаҕына элбэххэ үөрэнэр.
Дьэ, кырдьык, сэдэх көстүү эбит. Дьиэ-кэргэҥҥин билиһиннэрбэккин ээ
Бары да оҕо эрдэхпититтэн спорка сыстаҕаспыт, спорка интэриэстээхпит. Олоҕум аргыһа Анна Гаврильевна технолог идэлээх эргиэн үлэһитэ, волейболга, остуол тенниһигэр улуус чөмпүйүөҥкэтэ, оҕолорбут Туйаара, Ньургун, Айаал оскуолатааҕы сылларыгар спордунан дьарыктаммыттара, күтүөппүт Сэргэй тустуук. Сиэннэрбит эмиэ хамсаналларын-имсэнэллэрин сөбүлүүллэр. Бэйэбит туттубут чааһынай дьиэбитигэр олоробут.
Улуус спордун салайарын быыһыгар Чурапчы нэһилиэгин курдук улахан нэһилиэккэ баһылыгынан таһаарыылаахтык үлэлээбитиҥ. Уруккулуунан эттэххэ, бүтүн “икки пятилетка” устата. Сонун далааһыннаах дьаһаллар бөҕө ыыттылланнар, киин бөһүөлэк сүрдээҕин тупсарыллыбытын үгүс дьон билэр.
Итиннэ үлэни уонна спорду дьүөрэлээһин көмөлөһөр диэххэ сөп. Мин оччолорго спорка үлэлии сырыттахпына улууспут баһылыга Иннокентий Николаевич Аммосов ыҥыран ылан: “Спорт салайааччытын быһыытынан бэйэҕин көрдөрдүҥ, аны Эн нэһилиэк баһылыгын быһыытынан эмиэ үчүгэй өттүнэн көрдөрүөҥ дии саныыбыт”- диэн этэннэр, сөбүлэҥмин ылбыттара. Быыбарга кыайбытым. Ол иннинэ Таатта Чыымнаайытыгар баһылыктаабыт үөрүйэҕим баара. Чурапчы буоллаҕына 10 тыһ. киһилээх улахан нэһилиэк.
Үлэ-хамнас дьону түмүүттэн саҕаламмыта.
Бастатан туран, түөлбэнэн үлэни өрө туппуппут. “ТОС” диэннэри тэрийбиппит – олорор сирдэринэн бэйэни салайыныыны (территориальное общественное самоуправление). Итиниэхэ туһааннаах Россия сокуонунан салайтарбыппыт. Өрөспүүбүкэҕэ холобур быһыытынан сылдьыбыппыт. 38 түөлбэлэр алта территорияларга араарылланнар үлэни ыыталлара. Дьону кытта уопсай тылы булуу, үлэҕэ-хамнаска түмсүү курдук хайысхалаах үлэлэр бараллара. Араас киэҥ өрүттээх үлэлэр ортолоругар: “Маҕаайы” ат сүүрдэр алааска ыһыахтыыр сир оҥорбуппут, “Молодежнай” саҥа бөһүөлэги туппуппут, Дьокуускайга “Биир кэлим Россия” партия сэкэрэтээрэ Илья Филиппович Михальчуктан сүүһүнэн лаампалары аҕалан уулуссалары сырдаппыппыт, кэтэһэр-тохтуур сирдэрдээх (остановкалардаах) маршрутнай автобустары сырытыннарбыппыт, бөһүөлэк иһинээҕи киин суолга асфальт ууруллубута, икки оҕо уһуйаана, өҥөнү оҥорор “Арчы” дьиэтэ, нэһилиэк дьаһалтатын икки этээстээх хонтуората тутуллубуттара, сквер, фонтан оҥоһуллубуттара, интэринээт-оскуолаҕа Олимпиецтэр дэриэбинэлэрэ, уо.д.а. элбэх өрүттээх үлэлэр барбыттара. Оччолорго үп-харчы диэн суоҕа, барыта кэпсэтиилэр сүнньүлэринэн олоххо киллэртээбиппит. Дьокуускай куоракка өрөспүүбүлүкэ миниистирин экономикаҕа солбуйааччытын, онтон кэлин РИК салайааччытынан үлэлиир Александр Иванович Федотовы общественнай төрүккэ олоҕуран Чурапчы нэһилиэгин түмсүүтүн салайааччытынан оҥорбуппутугар элбэхтик көмөлөспүтэ. Ол кэмҥэ арааһынай программалар эҥин диэннэр суох этилэр. Ону таһыанан, культурнай-спортивнай комплекс үлэҕэ киллэриллибитэ, ол КСК-ҕа 1950-60 сыллардаахха оройуоҥҥа физическэй культураны уонна спорду көҕүлээччи, тэрийээччи Афанасий Кирикович Софронов аата иҥэриллибитэ. Нэһилиэктэр икки ардыларынааҕы куоталаһыыларга, комплекснай спартакиадаларга, экономикаҕа, тыа хаһаайыстыбатыгар, социальнай боппуруостарга, культураҕа уонна спорка көрдөрүүлэринэн Чурапчы нэһилиэгэ куруутун бастыыра, инники күөҥҥэ сылдьара.
Бэрт сэргэх олохтоох-дьаһахтаах, үлэлээх-хамнастаах аҕаҕыт Уйбаан Сэмэнэбис, ийэҕит Тамара Петровна тустарынан билиһиннэрэ түспэккин ээ? Уолаттар, эһиги, үлэни-хамнаһы кыайыгас-хотугас, сытыы-хотуу, бэйэтин бэркэ кыанар, сүр тэтиэнэх аҕаҕытын баппыккыт быһыылаах диэтэххэ, арааһа сыыстарбаппыт буолуо?
Аҕабыт Уйбаан Сэмэнэбис Оконешников 81-ис хаарыгар сылдьар. Алаҕар нэһилиэгин бочуоттаах олохтооҕо, бэйэтин кэмигэр холхуос, совхуос биир бастыҥ үлэһитэ, кыдамаһыта, булчута. Урут эдэр-эмэн сылдьан Уус-Майанан, Кэбээйинэн, Бүлүүнэн, Намынан, Нуотаранан уларыйбат, сопхуос биир бастыҥ былдьаһыкка сылдьар тутаах үлэһитэ. Быйыл муус аннынан 300-кэ андаатардаах. Оҕонньор күн-бүгүн 7 оту кыдамалаан быраҕан туруорда. Сүһүөҕүн үрдүгэр сылдьар. Ийэбит Тамара Петровна Уус-Алдан Курбуһаҕын Окоемовтарын кыыстара. Өрөспүүбүлүкэни киэҥник салайбыт Окоемовтар сыдьааннара. Аҕата, биһи эһэбит, холкуоска бэрэссэдээтэллээбитэ, Аҕа дойду Улуу сэриитигэр өлбүтэ. Лениград анныгар көмүллэн сытар. Абаҕабыт убайа Константин Константинович Окоемов партия уобаластааҕы кэмитиэтин үлэһитэ, Бүлүүгэ райком бастакы сэкэрэтээрэ, Чурапчыга райсовет бэрэссэдээтэлинэн үлэлээбит, уордьаннаах салайааччы. Кини туһунан Саха АССР үтүөлээх учуутала Дмитрий Сергеевич Постников миэхэ туһаайан биирдэ этэн турар: “Эн абаҕаҕыттан тэрийэр-салайар дьоҕур бэриллибит, дьүһүннүүн-бодолуун, туттардыын-хаптардыын майгынныыгын”- диэн. Ону хайдах эрэ наһаа истиҥник ылынан истибитим. Уола Юрий Константинович Окоемов билигин Москваҕа АЛРОСА АХ Сбытын 20-чэ сыл салайан олорор. Итинник сыдьааннарбыт элбэхтэрин истэбит, билэбит.
Тус олоҕун, үлэн-хамнаһыҥ физкультураны уонна спорду кытта ыкса ситимнээх тыына Эйиигиттэн илгийэр. Дьон-норуот таптаан Эйиигин “Уоттаах Уйбаан” диэн ааттыыллар. Ылбычча киһиэхэ иҥэриллибэт ити улахан аат хаһан-хайдах кэлбитэй?
Кыра эрдэхпиттэн миигин сытыы оҕонон ааттыыллара. Оҕо уһуйааныгар сырыттахпына сэбиэдиссэйбит, Улуу Аҕа дойду сэриитин аатырбыт артиллериһа, Сэбиэскэй Сойуус Геройа, кэккэлэһэ тэлгэһэҕэ олорор ыалбыт Гаврил Дмитриевич Протодьяконов дьоммор киирэн этэрэ үһү: “Уолгут олус сытыы, наһаа мэник, үөһэнэн-алларанан сүүрэ сылдьар, олох биир сиргэ таба олорбот, уот курдук киһи, бу киһиттэн туох эрэ киһи тахсара буолуо!”,- диэн эппититтэн, онтон ыла миэхэ “Уоттаах” диэн аат иҥэн хаалбыт.
Ол аата, “Уоттаах Уйбаан” диэн ааты сирбэт буоллаҕын, ылыннаҕын дии?
Оҕо сылдьан сөбүлээбэт этим. Онтон кэлин үөрэнэммин ылынар буолтум, сирбэппин. Ылыннаҕым дии (күлэр). Таптал аат. Герой бэйэтинэн ааттаабытыттан, кэлин сааһыран бараммын, хайдах эрэ киэн туттабын. Сааһыран, боччумуран бараммын, хата, испэр үөрэ саныыбын. Герой бэйэтэ ааттаабыта үчүгэй курдук.
Физкультура уонна спорт суолтатын туохха көрөҕүнүй?
Физкультура уонна спорт улахан уратылардаахтар. Бастатан туран, физкультура диэн хамсаныы. Хас биирдии киһи хайаан даҕаны сарсыарда аайы тураат хамсанан-имсэнэн, туран-олорон иһэрэ физкультура диэн буолар. Онтон салгыы, арыый да хамсанарга-имсэнэргэ, сүүрэргэ-көтөргө дьоҕурдаахтар спорка тиийиэхтээхтэр. Онтон, анал спорт оскуолаларга эҥин биэрэн, бастыҥнар үрдүк маастарыстыбаҕа тиийэ бараллар. Хас биирдии киһи физкультуранан хайаан да дьарыктаныахтаах. Холобура, мин оҕолорум, сиэннэрим хамсана-имсэнэ сылдьалларыгар аҕа-эһээ быһыытынан болҕомтобун уурабын, сэрээккэ оҥороллорун ирдиибин, турникка тардыннарабын, хамсата сатыыбыт. Киһи биир сиргэ олоруо суохтаах. Үлэбэр сатыы сылдьабын. Дьоҥҥо холобур буолар салайааччы иэһэ. Чэгиэн-чэбдик олохпут бэйэбититтэн тутулуктаах. Физкультураны уонна спорду өйдөөбөт дьону кытта мөккүөр да буолан ылааччы.
Холобур, тумус туттар дьонуҥ?
Чурапчылар биһи дьоллоох дьоммут. Улуу дьоммут Дмитрий Петрович Коркин, Афанасий Кирикович Софронов дьону-сэргэни физкультураҕа уонна спорка сирдээннэр, угуйаннар спортивнай улуус буоллахпыт. Ону Сахабыт сирин дьоно билинэллэриттэн, институттаахпытынан, Павел Павлович Пинигин курдук олимпийскай чөмпүйүөннээхпитинэн, өрөспүүбүлүкэ спордун уһуннук салайбыт Михаил Дмитриевич Гуляевынан, Чурапчы спортивнай улуус аатын сүгэринэн уо.д.а., итиэннэ, тус бэйэм спортивнай улуус былааҕын күөрэччи тутан салайа сылдьарбыттан киэн туттабын!
Биһи Эйиигин туруоруммут сыалын-соругун толорорго дьүккүөрдээх, үлэҕэ-хамнаска күүстээх өрүттэрдээх салайааччы быһыытынан билэбит. Үлэҥ сүрүн стилэ?
Саамай киэн туттарым диэн Чурапчыга оскуола-интэринээккэ спорт оскуолаҕа үөрэммиппинэн. Армияҕа сылдьан, кэнники үөрэнэ да сылдьан, баһылыктыыр да кэммэр, спортсмен быһыытынан наар инники түһэ сатыыр этим. Тыа хаһаайыстыбата, атын да үлэ салаалара, тутуу да буоллун, барытыгар күрэхтэһии курдук ылынан, чугас санааммын үлэни-хамнаһы ыытабын. Күннэтэ хаама сылдьаммын блокноппар санааларбын бэлиэтэнэ, суруна сылдьааччыбын. Тугу санаабыппын тиһэн иһэбин. Ол суруммуппун үлэбэр тиийэммин ырытабын, тиһэҕэр тиэрдэбин. Итинниккэ миигин физкультура уонна спорт тиэрдибитэ. Ол иһин үлэбэр-хамнаспар наар инники сылдьыахпын баҕарабын, оннук сыаллаахпын-соруктаахпын. Урут да оннук үлэлиир этим, билигин да оннук үлэлиибин. Сарсыарда үлэбин санаабытынан турабын, киэһэ үлэбин санаабытынан утуйабын. Саамай сөбүлээбэтим диэн сымыйалыыры. Дьоҥҥо чиэһинэйдик сыһыаннаһа сатыыбын. Кырдьыгы өрө тутабын. Эппиппин толоро сатыыбын. Салайааччы эппит тылын хайаан да толорорго дьулуһуохтаах.
Баҕа санааларыҥ?
Физкультуранан уонна спордунан элбэх киһи дьарыктаныан баҕарабын. Маассабас көрдөрүүтэ сыллата сыыйа үрдээн иһэриттэн үөрэбин. Дьон табатык өйдөөн ГТО нуормаларын туттара сатыыр буолла. Киһи бэйэтин бэйэтэ кыайыахтаах. Бүгүн кыаллыбатаҕына сарсын кыайыахтаахпын диэн. Саамай улахан баҕа санаам диэн олимпийскай мэтээл кэлэригэр наһаа баҕарабын. Барыта кыраттан иҥнэн турар. Дьиҥинэн, өрөспүүбүлүкэ өттүттэн, Ил Дархан, бырабыыталыстыба өттүлэриттэн туох кыаллар барыта оҥоһуллар, сир ахсын сөп буолар үлэ-хамнас ыытыллар, сүрдээх үчүгэй базалар бааллар, сөптөөх тренердэр бааллар. Улахан спордунан дьарыктанааччыларбыт, бастыҥнарбыт кып-кыра мэһэйдэри уҥуордаан олимпийскай мэтээллэри аҕалыахтара диэммин эрэнэбин! Саха норуота төһөлөөх үөрүө этибитий! Чуолаан, көҥүл тустууга. Саха буоларбынан киэн туттабын! Бииргэ үлэлээбит уонна үлэлии сылдьар дьоммунан киэн туттабын, үлэҕитигэр ситиһиилэри баҕарабын! Бары чөл олохтоох буолуҥ!
Уйбаан Уйбаанабыс, көнө сүрүннээх, судургу, дириҥ ис хоһоонноох сиһилии кэпсээниҥ иһин махтанабын! Үбүлүөйдээх 55 сааскын туолбуккунан өссө төгүл өрөспүүбүлүкэ физкультураҕа уонна спорка киэҥ общественноһын аатыттан итии-истиҥ эҕэрдэбитин тиэрдэбит! Улахан кыайыылар кэлэ турдуннар, чөл, тэтиэнэх туругу баҕарабыт, дьиэ-кэргэҥҥэр дьол-соргу тосхойдун!
Баһылай Посельскай, Sportyakutia.ru
