Өрөспүүбүлүкэтээҕи дуобат-саахымат киинигэр, «Модун» спорткомплексыгар, «Самородок» бассейнныгар, «Кыайыы 50 сыла» Спорт дыбарыаһыгар тэрийээччи-салайааччы быһыытынан, Саха Өрөспүүбүлүкэтин үөрэҕириитин туйгуна, Российскай Федерация уонна Саха сирин физкультураҕа уонна спорка туйгуна Мира Григорьевна Шишигина таһаарыылаахтык үлэлээбитэ.
Айымньылаах үлэ аартыгар
Мира Григорьевна Чурапчыга элбэх оҕолоох, сааһыран баран хоһоон суруйуутунан дьарыктаммыт, Саха сирин суруйааччыларын Сойууһун чилиэнэ, норуот таптаан “Эдэр поэт” аатынан сүрэхтээбит типография дириэктэрэ Григорий Гаврильевич уонна Евдокия Николаевна дьиэ кэргэҥҥэ бэһис оҕонон күн сирин көрбүтэ.
Бытырыыс курдук элбэх бииргэ төрөөбүттэр бары “туһа дьоно” буола улааппыттара. Эдьиийдэрэ Санжеева Евдокия Григорьевна Чурапчы нэһилиэгин бочуоттаах олохтооҕо, улуус урбаанньыттарын сэбиэтин бэрэссэдээтэлэ. Кузьмина Наталья Григорьевна Саха Өрөспүүбүлүкэтин доруобуйатын харыстабылын туйгуна, Ньурба улууһун бочуоттаах олохтооҕо, биһиги чулуу спортсменнарбыт Виктор Лебедев, спорт миниистирэ Леонид Спиридонов, Айал Лазарев, Татьяна Жиркова, Сардаана Трофимова үрдүк чыпчаалга тахсалларыгар үтүөлээх-өҥөлөөх спортивнай быраас.
Оҕо эрдэҕиттэн сытыы-хотуу Мира Шишигина оскуолаҕа үөрэнэр сылларыгар спорт элбэх көрүҥүнэн дьарыктаммыта. Сүүрүүгэ, баскетболга, волейболга, хайыһарга, остуол тенниһигэр, спортивнай ориентированиеҕа, дуобакка-саахымакка оройуонугар, өрөспүүбүлүкэҕэ тиийэ ситиһиилэрдээх. Балет студиятыгар үөрэммитэ. Физкультура учуутала Василий Петрович Захаровка, Александр Доҕордуурапка остуол тенниһигэр эрчиллэн, Светлана Башариналыын өрөспүүбүлүкэҕэ бастаталыыллара, миэстэлэһэллэрэ. Дальнай Востокка күрэхтэспиттэрэ. Эдьиийдэрин Альбина Поисеева, Любовь Барашкова, Клара Оконешникова суолларынан барбыттара. Спорт идэтин баһылыыр бигэ санаалаах, үрдүкү кылаастарга улуу тренер Д.П. Коркин соратнига Алексей Спиридонович Шадрин дириэктэрдээх спортивнай оскуола-интэринээккэ тенниһинэн, волейболунан, баскетболунан дьарыктаммыта. “Үтүө дьулуур” оонньууларын кыайыылааҕа Василий Гоголевы, спорт маастардара Прокопий Сивцевы, Саха Өрөспүүбүлүкэтин култууратын үтүөлээх үлэһиттэрэ Лена Керемясованы, Анна Пудованы уо.д.а. кытта биир кылааска үөрэммитэ, спорду өйүгэр-санаатыгар дириҥник иҥэриммитэ.
1975 сыллахха орто оскуоланы бүтэрээтин кытта оройуон спордун бэрэссэдээтэлэ Семен Семенович Пинигин «Оскуола-производство-Үрдүк үөрэх» ыҥырыыга олоҕуран, Карл Маркс аатынан совхозка спортинструкторынан таһааран, ыччаттары спорка көҕүлээбитэ, күрэхтэһиилэри тэрийбитэ. Хабаровскайдааҕы пединститут физкультурнай салаатыгар туттарсан киирбитэ. Дьон үтүө хаачыстыбаларын үчүгэйдик билэр буолан, үөрэнэрин, дьарыктанарын быыһыгар, доҕотторун Михаил Доҕордуурабы, Прокопий Сивцевы, Кирилл Захаровы ыҥыртаан, уолаттар институт студеннара буола түспүттэрэ. Остуол тенниһигэр сүүмэрдэммит хамаандатыгар киллэриллэн, Бүтүн Россиятааҕы «Буревестник» обществоҕа миэстэлэһэллэрэ, Мира Шишигина бэйэтэ остуол тенниһигэр бастыыра. Прокопий Сивцев, Кирилл Захаров Дальнай Востокка чөмпүйүөннүүллэрэ.
Пединституту ситиһиилээхтик бүтэрэн, СГУ ректора А.И. Кузьмин бирикээһинэн физическэй иитии кафедратыгар Л.Н. Кычкиҥҥа ассистеннаабыта. Преподавателлэр, профессордар ортолоругар үлэҕэ тэрийэр дьоҕура арыллыбыта, үлэ “күөстүү оргуйбута”. Факультеттар икки ардыларыгар спартакиаданы көҕүлээн, спорт 11 көрүҥнэригэр күрэхтэһиилэр буолуталаабыттара. Тааттанан, Горнайынан сылдьыталаан тыа сирин ыччаттарын түмэ тардан күрэхтэспиттэрэ. Наука доктордара Н.К. Шамаевы, В.П. Кочневы кытта бииргэ алтыһан иитэр-үөрэтэр, тэрийэр-көҕүлүүр үлэ уопутун ылбыта, билиитин-көрүүтүн кэҥэппитэ.
Ис Дьыала Министиэристибэтин оперативнай үлэҕэ сотруднига Иннокентий Исакович Шишигинниин сүрэхтэрин холбооннор ыал буолбуттара. Оперативнай үлэһити ханна аныылларынан үлэлээн, Бүлүүнэн, Чурапчынан, Мэҥэ-Хаҥалаһынан, Томпонон, Нерюнгринэн сылдьыталаан, Мира Григорьевна үөрэх систиэмэтигэр физкультура учууталынан, үлэтин-олоҕун географиятын кэҥэппитэ, идэтин өссө сайыннарбыта. Элбэхтэн биир холобуру аҕаллахха, Хаандыга балыыһатыгар ыарыһахтарга уонна үлэһиттэргэ доруобуйаны бөҕөргөтөр дьарыгы (лечебнай физкультура) салайбыта. Хаандыгатааҕы РОНО сэбиэдиссэйэ Журавлева ыҥыран, оҕо сопртоскуолатын дириэктэринэн анаммыта. Спорт түөрт көрүҥүн сайыннарбыта. Тустууга спорт маастара Аммосов Михаил Дмитриевич, Акимов Никита Афанасьевич 100 тахса оҕолору дьарыктыыллара. Остуол тенниһигэр Саха АССР үтүөлээх тренерэ Таран Евгений Ануфриевичтыын бииргэ тренердэспитэ, улахан көрдөрүүлэри ситиспиттэрэ. Томполор өрөспүүбүлүкэҕэ бастаталаабыттара, Дальнай Восток призердарынан буолуталаабыттара. Оҕо спортоскуолатын материальнай базата кэҥэтиллибитэ, дуобат-саахымат кулууба аһыллыбыта.
Дьокуускайга кэлэн Профтехүөрэхтээһин департаменыгар Ю.Ф. Федоров дириэктэрдээх «Трудовые резервы» физкультурнай-спортивнай обществоҕа дириэктэри солбуйааччынан үлэлээбитэ. Физкультура уруоктарын программатын олоххо киллэртэрбитэ. Тэрийэр-салайар дьоҕурдаах үлэһит салгыы Дьокуускай куоракка «Урожай» бэрэсэдээтэлинэн биир санаанан талыллыбыта эрээри, дойду ыһыллыытын сабыдыалыгар оҕустаран, биир сыл буолаат, өрөспүүбүлүкэ бары физкультурнай-спортивнай обществолара сабылларга күһэллибиттэрэ.
Дуобат-саахымат Киинин дириэктэрэ
Спорт миниистирин солбуйааччы М.Е. Друзьянов ыҥыран ылан кэпсэтэн, тылыгар киллэрэн, Мира Григорьевна 1993 сыллаахха саҥа тутуллаары турар дуобат-саахымат Киинин дириэктэринэн анаммыта. Өрөспүүбүлүкэ таһымнаах улахан үлэҕэ эрчимнээх үлэ саҕаламмыта. Тутуу үлэтигэр ылсыбыта. Дуобат-саахымат Киинин бетон атахтарын (сваятын) түһэрэннэр, көҥдөйүн таһаарбыттара, ис отделкатын бүтэрбиттэрэ, кырааскалаабыттара, ыскааптары, остуоллары таҥан туруортаабыттара. Биир сылынан бэртээхэй Спорт дыбарыаһа дэндэс гына түспүтэ! Ахсынньы аам-даам тымныытыгар, Федерациялар президеннэрэ: саахымакка А.Ю. Шипков, дуобакка В.И. Птицин үөрүүлээх быһыыга-майгыга лиэнтэни быһаннар, өрөспүүбүлүкэтээҕи дуобат-саахымат Киинэ үөрүүлээх быһыыга-майгыга аһыллыбыта.
Сабыс-саҥа базаҕа дуобат-саахымат сайдыыларын балаһыанньалара, тэрээһин структурата, штатнай расписаниелара оҥоһуллан бигэргэммиттэрэ. Кадрынан дьарыктаныы саҕаламмыта. Дириэктэри солбуйааччынан аан дойду чөмпүйүөнэ Гаврил Колесов аҕата, дьону кытта үлэҕэ, тэрээһиҥҥэ үөрүйэх, дуобакка маастарга кандидат Г.С. Колесов анаммыта. Өрөспүүбүлүкэ күүстээх дуобатчыттара-саахыматчыттара Тааттаттан Евгений Охотин, Дмитрий Мосорин, Уус-Алдантан Алексей Бурнашев, Мэҥэ-Хаҥаластан Василий Куприянов сүрүн тренердэринэн ыҥырыллан кэлбиттэрэ, техническэй үлэһиттэр анаммыттара. Спонсордары кытта үлэ өрө тутуллубута. «Муус Хайа» дириэктэрэ Егор Макаров ыраас уунан хааччыйбыта, «Алмаасэргиэнбаан» банкомат аҕалан туруорбута, судьуйалааһыҥҥа, бириистэри туруорууга көмөлөспүттэрэ, Степан Алексеев «Кетлер» Кииҥҥэ үрдүттэн олорон тренажеру тарҕатыынан дьарыктаммыта. Киин материальнай базата сайдан барбыта.
Күрэхтэһиилэр хото ыытыллыбыттара, кэлии-барыы хойдон, дуобатчыттар, саахыматчыттар көрдөрүүлэрэ биллэ үрдээбитэ. Аҕыс гроссмейстердар, 80-ча спорт маастардара тахсыталаабыттара. Кинилэр ортолоругар маҥнайгы гроссмейстердар Гаврил Колесов, Иван Токусаров, Николай Гермогенов, дьахталларга Александра Бурнашева, оҕолорго нуучча дуобатыгар Россия чөмпүйүөннэринэн Лия Герасимова, Сандаара Апросимова буолуталаабыттара. Матрена Ноговицына аан дойду хас да бастаабыта, билигин дуобат-саахымат Киинин дириэктэрэ. Саахымакка Туйаара Адамова маастарга кандидаты толорбута, Дальнай Востогу кыайбыта, Николай Назаров спорт маастарынан буолбута, Саха сиригэр үс төгүл, Дальнай Востокка кыайбыта, оҕолорго Европаҕа уонна аан дойдуга бастаталаабыта. Ситиһии баһырхай этэ.
Дуобат-саахымат киинин уонна Бырабыыталыстыба ыҥырыытынан саахымакка аан дойду 12 төгүллээх чемпиона, Анатолий Карпов иккитэ кэлэ сылдьыбыта уонна «Азия оҕолоро» 1-кы спортивнай оонньуулара аһыллыыларыгарр «Модун» спорткомплекска ССРС аатырбыт, номоххо киирбит хоккеиһа, билиилээх вратарь, тренер, государственнай деятель Владислав Третьяк ыалдьыттаабыттара.
«Модун» дириэктэрэ
1999-2000 сыллардаахха саҥа тутуллан үлэҕэ киллэриллибит «Модун» спорткомплекс дириэктэринэн анаммыта. Дириэктэри солбуйааччынан С.И. Павлов үлэлээбитэ. Оборудованиелары, инбэнтээрдэри туруорбуттара. Сыал-сорук штаттары сүүмэрдээһиҥҥэ ууруллубута. Мас тардыһыытынан, остуол тенниһинэн, пауэрлифтининэн, спортивнай үҥкүүнэн, бильярд спордунан, компьютернай спордунан дьарыктаныылар күүһүрбүттэрэ. Икки-үс көрүҥнэр маастардара Алексей Афанасьев, Николай Константинов мас тардыһыытын үүннээбиттэрэ-тэһииннээбиттэрэ. Күүстээх мадьынылар Анатолий Баишев, Евгений Сивцев, Владимир Шарин «Модун» аанын саппат буолбуттара.
Юрий Трутневтан тренажердары атыылаһан аҕалан туруортаабыттара. Инструктор Оксана Эверстова хары баттаһыытыгар Россияҕа бастаабыта. Ити кэмҥэ норуоттар икки ардыларынааҕы «Азия оҕолоро» 2-с спортивнай оонньуулар бэлэмнэниилэрин үгэнэ буолан, оҕолору онно сыһыаннаах көрүҥнэринэн дьарыктааһыҥҥа болҕомто ууруллубута. Хореограф Михаил Сивцев салайар үҥкүүһүттэрин бөлөҕө, «Тетрис» ансаамбыл «Модуҥҥа» эрчиллибиттэрэ. Остуол тенниһин секцията үлэлээбитэ. Аны Мира Григорьеваны куорат объектарын бэлэмнээһини салайтарбыттара. 2005 сыллаахха В.П. Кочнев көҕүлээһининэн «Модун» спорткомплекс спорт национальнай көрүҥҥэрин Киининэн буолан, саха төрүт көрүҥҥэрэ сайдар суолга киирбиттэрэ. Дириэктэринэн «Сахаада-спорт» Ассоциация вице-президенэ, атах оонньуутун спордун маастара И.Ю. Григорьев анаммыта.
«Самородок», «Кыайыы 50 сыла»
Мира Григорьевна Шишигина «Самородок» бассейн уонна «Кыайыы 50 сыла» Спорт дыбарыаһыгар дириэктэринэн анаммыта. 1987 сыллардаахтан спорткомплексы Б.Б. Кон, А.Т. Десяткин, Ю.В. Иванов салайбыт кэмнэригэр «Якутзолото» бас билэр «Самородок» спорткомплекс «Саха сирин үлэҕэ албан аатын» («Трудовая слава Якутии») ылан, дойду 143 бассейннарыттан 37 бастыҥнарга киирсэрэ, Россия бассейннарын Ассоциациятын чилиэнин быһыытынан киэҥник биллэр үлэлээх-хамнастаах тэрилтэ этэ. Мира Григорьевна бэйэтин солбуйааччыларын Н.В. Добрынинаны, М.В. Захарованы кытта үлэтин материальнай базаны бөҕөргөтүүттэн саҕалаабыттара, бассейн сөтүөлүүр ванната, кабинеттара өрөмүөннэммиттэрэ, реконструкция ыытыллыбыта. Физкультурнай-чэбдигирдэр, спортивнай-маассабай үлэлэр, күрэхтэһиилэр көхтөөхтүк тэриллибиттэрэ. Тренер үлэтин баһылаабыт, үлэтигэр олус бэриниилээх Ю.И. Усов харбааһыҥҥа оҕолору күҥҥэ иккитэ дьарыктааһыны киллэрбитэ, тренердэр Олег Таюрскай, Николай Евграфов, Элеонора Устинова, Галина Мазур таһаарыылаах үлэлэрэ үтүө түмүктэри биэрбитэ. 2009 с. биир «Бастыҥ иитиллээччилэрэ» Антон Тищенко Россия чемпионатыгар бастаабыта уонна маастар нуорматын толорбута. Киин куораттар үрдүк кылаастаах спортсменнары таһаарарга аналлаах 50 м уһуннаах бассейннарга эрчиллэр спортсменнары кыайыы үгүс тренердэри, салайааччылары соһуппута, дьиктиргэппитэ. Нэһилиэнньэ чэбдигирэригэр аналлаах 25-х бассейнҥа эрчиллэр уол кыайыыта “феноменальнай” көрдөрүү быһыытынан сыаналаммыта.
Тэриллибитэ быйыл үбүлүөйдээх 30 сылын туолар «Кыайыы 50 сыла» спорт Дыбарыаһа 2008 сыллаахха «Азия оҕолоро» спортивнай оонньуулара ыытыллалларынан капитальнай өрөмүөн, спортивнай саала муостата оҥоһуллубуттара, истэри-тастары реконструкцияламмыта. Куоракка бастакы улахан спорт объега буоларынан өрөспүүбүлүкэ улахан күрэхтэһиилэрэ, Н.Н. Тарскай, Д.П. Коркин көҥүл тустууга турнирдара, АХШ – Саха сирэ табаарыстыы көрсүһүүлэр, Россия боксаҕа чемпионата, футзалга аан дойду чемпионата, остуол тенниһигэр Дальнай Восток чемпионата, өрөспүүбүлүкэ волейболга, баскетболга чемпионаттара буолуталаабыттара. М.Р. Глухарева, З.И. Федоров волейбол секцияларын үлэлэппиттэрэ. Үгүс оҕолор, ыччаттар спорка уһуйуллубуттара.
Үтүө хамсааһыны өрө тутан, Мира Шишигина үлэһиттэригэр социальнай өттүнэн көмөнү оҥорбута элбэх. Спорт сайдыытыгар киллэрбит кылаата сүҥкэн. Дьахтар нарын санныгар сүктэриллибит эбээһинэстэри өрүүтүн үрдүк эппиэтинэстээхтик, итэҕэтиилээхтик толорор.
Санаа күүһэ үрдэллэри дабайар
Оҕо сааһыттан сүүрэн-көтөн, спорду өрө тутан кэлбит Мира Григорьевна Шишигина “физкультура уонна спорт киһини бэрээдэктиир, дьиссипилиинэни тутуһаҕын, ситиһиилэргэ кынаттыыр” диэн ааҕар. Кырдьык да оннук. Тустаах сүрүн үлэтин таһынан олоххо сыһыана, көрүүтэ үгүс. Күннээҕи олоҕор түбүгүрэрэ элбэх, ийэ-эбээ быһыытынан аһы-үөлү бэлэмнээһиниттэн, дьиэ-уот өрө тутуллуутуттан саҕалаан, киэргэтэр-тупсарар дизайны, стилистиканы сэҥээрэрэ, үбү-аһы сөптөөхтүк ааҕара-суоттуура улахан төһүүнэн буолаллар. Ити үтүө өрүттэрэ өрүүтүн туһалыыллар.
Билигин «Сахамостдорстрой» тутуу ХЭТ генеральнай дириэктэрин солбуйааччынан таһаарыылаахтык үлэлиир. Кыһалҕалаахтарга көмөлөһөр амарах санаалаах, кыахтаах тэрилтэ ытыктабыллаах салайааччыта. Бу истиҥ-иһирэх бэлиэтээһиннэрбит физкультура уонна спорт дьоһун тэрийээччитэ, салайааччыта үлэлээн ааспыт спордун объектара үбүлүөйдээх сылларын туолууларыгар ананаллар.
Баһылай Посельскай
