Бэйэбит кэммитигэр атах оонньуутунан үлүһүйэн туран утумнаахтык дьарыктаммыппыт. Онон биһигини сахалыы атах оонньуута барахсан баар буолан ыкса билиһиннэрбитэ.
1970-с сыллар эргин, “Спартак” стадионугар өрөспүүбүлүкэ атах оонньуутугар күрэхтэһиитэ буола турар. Орджоникидзевскай оройуонтан Афанасий Аммосов, Өлүөхүмэттэн Михаил Габышев, Виктор Мельчинов, Чурапчыттан Петр Посельскай, Уус-Алдантан Иннокентий Сивцев, Василий Румянцев, Владимир Готовцев, Мэҥэ-Хаҥаластан Максим, Куприянов, Иван Шахурдин, Булунтан Олег Парфенов, Дьокуускайтан Владимир Алексеев уо.д.а. курдук күүстээх маастардар бааллар. Ньурбаттан Николай Санников, Дьааҥыттан Иван Горохов күннээн-күөнэхтээн сылдьар кэмнэрэ. Онтон атыттар бириистээх үһүс миэстэни былдьаһабыт. Арай убайбыт уһулуччулаах куобахчыт Миитээ Эверстов эрэ ханнык баҕарар таһымнаах күрэхтэһиилэргэ, Манчаары, Саха сирин норуоттарын Спартакиадаларыгар, Дальнай Восток күрэхтэһиилэригэр тиийэ, сөбүлүүр көрүҥэр куобахха, дэгиттэр атах оонньооччу, республика рекордсмена, улуу кылыыһыт Николай Санников кэнниттэн иккис буолара. Ол үөрүүтэ-көтүүтэ, көрүдьүөһэ-хаадьылаһыыта буолааччы.
“Уубар-хаарбар” киирэн күрэхтэһэн бүтэн таҥаспын-саппын уларытта сырыттахпына, көнө үрдүк дьылыгыр уҥуохтаах, салгын быһыта сиэн өссө эбиитин хараарбыт, иҥиир-ситии, сахаҕа кыраһыабай быһыылаах-таһаалаах эдэр уол кэлэн дорооболоспута уонна ойо сылдьар хаартыскатын бэлэхтээбитэ. Армияттан кэлбит. Атах оонньуутунан дьарыктанар эбит. Ити түгэнтэн ыла “уу-тэстибэт” доҕордуубут. Атах оонньуутунан хойутаан, сүүрбэтин ааһан “сааһыран” баран, дьэ, дьарыктаммыта.
Быһатын эттэххэ, ити түгэниэн ыла, Николай Адамовынан олорор күнүм-дьылым саҕаламмыта. Көрүстэхпитинэ бииргэ сылдьабыт. Суруйсарбыт. Виктор Санеевы, Николай Санниковы, Петр Посельскайы кытта тэҥҥэ тутар кумирым. Николай Адамов атах оонньуутун оннук күүскэ таптыыр, олус бэриниилээх. Тус бэйэм көрдөрүүлэрим үрдүүллэригэр сабыдыала улахан. Мин кылыыһыппын, Николай ыстаҥаһыт, убайбыт Миитээ Эверстов куобахчыт – оройуоҥҥа олохтообут рекордарбыт ааспыт үйэни уҥуордаабыттара. Кылыы – 43 м 42 см, ыстаҥа – 41 м 56 см, куобах – 36 м 86 см.
Николай Николаевич Адамов ааспыт үйэҕэ Чурапчы оройуонун сүүмэрдэммит хамаандатыгар өр сылларга өрөспүүбүлүкэ күрэхтэһиилэригэр элбэх кыайыы очколарын аҕалтаабыта. Манчаары Спартакиадаларыгар 1975 с. үс көрүҥ түмүгүнэн боруонса призера, 1977 с. ыстаҥаҕа чөмпүйүөнэ, үс көрүҥ түмүгүнэн боруонса призера, 1979 с. кылыыга үрүҥ көмүс призера, ыстаҥаҕа уонна куобахха чөмпүйүөнэ, үс көрүҥ түмүгүнэн абсолютнай чөмпүйүөнэ, 1981 с. үс көрүҥ түмүгүнэн боруонса призера. Саха сирин норуоттарын Спартакиадаларын абсолютнай чөмпүйүөнэ. Дальнай Восток уонна Сибиир норуоттарын национальнай көрүҥнэригэр Бурятский Агинский уокрук Усть-Орда куоратыгар өрөспүүбүлүкэ сүүмэрдэммит хамаандатыгар киирсэн күрэхтэспитэ. Онно Николай Санников бастаабыта, Иван Горохов иккис буолуталаабыттара, Николай Адамов кылыыга, ыстаҥаҕа, куобахха уонна үс көрүҥ түмүгүнэн үһүс миэстэлэри ылаттаабыта. Өлүөхүмэттэн бырааттыы спорт маастардара Семен, Платон Платоновтар эмиэ кыттыыны ылбыттара.
Намҥа буолбут Спартакиадаҕа атах оонньуутун саҥа күөрэйэн тахсыбыт чаҕылхай сулуһа Василий Николаев абсолютнайдаабыта, Николай Адамов иккис миэстэлэри ылаттаабыта уонна улахан дьоҥҥо күрэхтэһэрин тохтотон, ветераннарга көспүтэ. Сааһыран, “ветеран” дьаралыгын ылан да баран эдэрдэри кытта утаа-сабаа күрэхтэстэ. Спорка уһун үйэлэниини көрдөрдө.
Студенныыр сылларыгар Благовещенскайга, Ессентукига, Кызылга Дальнай Восток уонна Сибиир орто үөрэх кыһаларын чэпчэки атлетикаҕа чөмпүйүөнэ. РСФСР норуотун үөрэҕириитин туйгуна, Саха Өрөспүүбүлүкэтин үтүөлээх учуутала. Чахчы, “хара көлөһүнүн” тоҕон ылбыт ааттара-суоллара.
Куола Адамов дьиҥнээх айылҕа оҕото. Үрэх баһын киһитэ. Оччоттон баччааҥҥа диэри төрөөбүт-үөскээбит Чакырыттан харыс да халбарыйбакка олорор. Дьокуускайдааҕы 1 № педучилищены бүтэриэҕиттэн, үөрэммит оскуолатыгар физкультура учууталынан үлэлээн пенсияҕа тахсыар диэри, трудовой книжкатыгар “Чакыр оскуолатын физкультураҕа учуутала” диэн биир эрэ бэлиэлээх үлэлээн кэллэ.
Үөрэппит кыыһын спортсменка Маринатынаан холбоһоннор, уһаайбатыгар дьиэ-уот туттан, кэлин кэккэлэһэ икки этээстээх дьиэни эбии туттан, сүөһү-ас, сылгы ииттэн, билигин сылгыларын көрөн-истэн, хаһаайыстыбатын энчирэппэккэ, тапталлаах олоҕун аргыһынаан, физика-математика учуутала Марина Николаевнатынаан, оҕолорун, сиэннэрин хааччыйар дьоллоох дьоһун ыаллар эйэҕэс эһээлэрэ, эбээлэрэ.
Убайдарбытын Петр Посельскайы, Дмитрий Эверстовы, Алексей Собакины күрэхтэһэллэрин умсугуйа көрөн улааппыппыт. Дьонунан туолан ньиргийэн олорор стадиоҥҥа оройуон Спартакиадаларыгар илин-кэлин түсүһэн куоталаһалларын, эр-биир хардарыта рекортары куоһартыылларын көрөр үчүгэй да буолара! Куола Адамов Дирин оскуолатыгар үрдүкү кылаастарга үөрэнэригэр Петр Посельскайга эрчиллибитэ. Ол да иһин эрчимнээхтик ойор, ыстанар техникалара, быһыта биэрэн тэтимнээхтик сүүрэллэрэ майгыннаһар. Педучилищеҕа Саха АССР үтүөлээх тренерэ Прокопий Прокопьевич Готовцевка дьарыктанан РСФСР уонна Саха АССР маастарын нуормаларын толортообута.
Төбөбүт иһэ барыта атах оонньуута буолааччы. Түүлбүтүгэр “салгыҥҥа көтө” сылдьабыт, кылыйан, ыстаҥалаан иһэн сиргэ түһүөхчэ буолан иһэн хат кыырайталаан тахсаммыт, ыраах-ыраах ойуталыыбыт, утарсааччыларбытын ырааҕынан куотабыт. Иккиэн чөл олохтоохпут, күүлэйи, көрү-нары батыспаппыт. Көрүстэрбит эрэ атах оонньуутун тула кэпсэтэбит, ким-хайдах күрэхтэспитин, саҥа дьоҕурдаах ыччаттар тахсан эрэллэрин, дьарыкпытын, төһөнү эбиллэрбитин, хайдах күрэхтэһиэхтээхпитин ырытабыт. Бииргэ сылдьыбыппыт, күрэхтэспиппит, куска-куобахха сылдьыбыппыт бэрт элбэх. Сэргэстэһэ хаамтахпытына тэбиэһирэммит сүгүн буолбаппыт, “Ол сылгы сааҕыттан биэстэ ыстан!” дэһэ-дэһэ ким ырааҕы ыстанарыгар күрэхтэһэбит. Тэҥ баайыылаах буоламмыт интэриэһинэй. Чурапчыга маҕаһыыннар уһун субурхай уулуссаларын олбуоругар массыына киирэригэр-тахсарыгар аһыллар-сабыллар улахан ааннаах буолааччылар. Дьон хаамар тротуардара итиннэ кэлэн быстан хаалааччы. Дьэ, онно биһи Куолалыын күннүүбүт. Тротуартан тротуарга диэри сиргэ биирдэ үктэнэн тэбинэн ааһабыт. Тротуардар икки ардылара 7 м кэриҥэ баара буолуо. Оннук дьон этибит. Куоракка олорор Груня диэн иистэнньэҥ эдьиийигэр киирэн чэйдээччибит. Спортивнай формабытын көннөртөрөбүт. Дьиэ таһынааҕы үөһэнэн ааһар водопровод турбатыгар өрө ыстанан атахпытынан тиийэ сатаан тэбэн ааһабыт.
Сылан, Хайахсыт типовой оскуолалара 80 м уһун көрүдүөрдээхтэр. Онно атах оонньуутугар күрэхтэһиилэр буолуталыыллара. Хайахсыкка күрэхтэһиилэри саха тылын учуутала идэлээх, байыаннай бэлэмнэниигэ да үөрэтэр учуутал, суруналыыс, Дмитрий Дмитриевич Эверстов тэрийэр. Спорт миниистиринэн уһуннук үлэлээбит Михаил Гуляев оччолорго фанат сүүрүк, интэринээт баспытаатала, биир көстөөх Чакырга Николай Адамовка, 5 км Хадаарга миэхэ сүүрүүнэн сылдьан Дмитрий Эверстовтан “Дьарыгым үчүгэй! Кэлэр өрөбүлгэ күрэхтэһиигэ ыҥырабын!”,- диэн ис хоһоонноох ыҥырыы суругу аҕалан биэртэлиир. Күрэхтэһиибит саҕаланнаҕа ол. Чакыртан аҕыс көс Сылан оскуолатыгар буолуталыыр күрэхтэһиилэргэ Николай Адамов сүүрэр-хаамар былаастаах сатыы тиийэн күрэхтэһэрэ. Ол да буоллар сылайбытын-элэйбитин биллэрбэт этэ. Сэттэ ойууларга мас муостаҕа полукеданан 28 м түһүтэлиирэ, бастаталыыра.
Дэгиттэр ойооччу. Кылыыга, ыстаҥаҕа, куобахха үһүөннэригэр табыллан ойор. Троеборьетыгар куруутун баһыйар. Ыстаныылар техникаларыгар сүбэлэтэр киһим Николай Адамов. Инньэ гынаммын куобахпын 35 м тахсаны түһэммин убайбытын Миитээ Эверстовы биир оройуон спартакидатыгар кыайаммын, убайбытын да соһутан, бэйэм да соһуйан турардаахпыт.
Иккиэн соҕотох ийэлэргэ иитиллэн улааппыппыт. Дьиэбитигэр сылдьыстахпытына үөрэх салаатыгар буҕаалтардыыр ийэм Любовь Семеновна, Куола ийэтэ Өлөксөөс “үчүгэй табаарыстааххын” дэһэн ийэлии ис-сүрэхтэриттэн үчүгэйи түстээннэр, үөрэ көрсөллөрө. “Бииргэ тутуһа сылдьыҥ!”,- диэн алгыс курдук этэллэрин баччаларга диэри сүрэхпитигэр чугас ылынан илдьэ сылдьабыт.
Күһүн-саас, ордук, ардах кэнниттэн Чакыр суола-ииһэ мөлтөөччү. Ол да буоллар “Юпитер” матассыыкылбынан, “Восходунан” тиийэммин бииргэ кустуубут. Сатыы кэрийэбит. Куола сирин-уотун үчүгэйдик билэр. Хас чааска ханнык алааска, үрэххэ тиийиэхтээхпитин эрдэ этэн кэбиһээччи. Ыппыт батыһа сылдьар. Байанайбыт күндүлүүрүнэн бултуйабыт, астына-дуоһуйа кэпсэтэбит. Сүбэлиир-амалыыр киһим – Куола. Айылҕаҕа чугас буолан билэрэ-көрөрө, сатыыра элбэх. От-мас доруобуйаҕа туһатын ааҕа билэттиир. Бэйэлэрин лаппа кыанар, күүстээх-күдэхтээх сылгыһыт Ыстапаан, хайыһардьыт Байбал, гиревик Куола Миитиннэр ийэтинэн чугас хаан-аймахтара. Ийэтэ Өлөксөөс сайылыкка үлэлиир кэмигэр оҥкучахтан үрүҥ ас кутуллубут “лис” курдук ыйааһыннаах бөтүөннэрин баардыылаабакка киллэрэрэ-таһаарара. Онон удьуордааһын чуолкай баар. Биир саас, соҕотоҕун ыраах үрэхтэринэн тэлэһийэ сылдьан, тымныы муустаах ууга түһэн, сүһүөхтэрин тымнытан, атахтара аккаастааннар, көстөөх сиртэн дьиэтигэр сыыллан кэлэн турардаах. Киһитэ кини буолан, сахалыы-махалыы отторунан эмтэнэн, өрүттүбүтэ. Ахиллатын эчэйиитин бэйэтэ үтүөрдэрэ. Балыыһаны билиммэт. Оройуон спартакиадатыгар киирэн күрэхтэһэн, кыайыы көтөллөнөрө, миэстэлэһэрэ.
Уопсайынан, бэйэтин лаппа кыанар, сэниэлээх киһи, Николай Адамов.
Дьокуускай куоракка орто кылаастарга оскуолаҕа үөрэнэ сылдьан аатырбыт тирии бэрчээкки маастара, Саха сирин уонтан тахса төгүллээх чөмпүйүөнэ Василий Васильевка боксаҕа эрчиллибитэ. Куоракка “буһан-хатан” киин сир быһыытын-майгытын бэрт үчүгэйдик билэр. 174 см үрдүктээх, 70 киилэни үктүүр ыйааһыннаах киһи 50-чата курдурҕаччы тардынар. Ол да буоллар күүһүмсүйбэт, дьону баһыйа стаабат, сытыары сымнаҕас майгылаах. Дьон туһунан сэмэлиир тыллары биирдэ да иһитиннэрэ илик. Оннук үтүө майгыллах, көнө сүрүннээх. Атах оонньуутугар, кылыйар кырдалга эрэ “тыынын таһаартыыр”.
Оройуонугар бастыҥ физкультура учуутала. Николай Николаевич Адамов бэлэмнээбит Чакыр үөрэнээччилэрин хамаандата сааскы-күһүҥҥү сүүрүү уонна хайыһар кросстарыгар, комплекснай спартакиадаларга бастыыллара, миэстэлэһэллэрэ. Оҕолорун кыһыннары таһырдьа дьарыктыыр. Таатта үрэх үрдүгэр турар үрдүк мырааны өрө-таҥнары тахсаллар-түһэллэр. Ыраас, чэбдик салгыннаах айылҕаҕа буһууну-хатыыны ааспыт Чакыр оскуолатын оҕолоро тымныйан ыалдьыбат этилэр. Спорт араас көрүҥнэригэр таһаартаабыт ыччаттара элбэхтэр.
Үөрэнээччилэриттэн атах оонньуутугар Саха сирин күүстээх маастара Николай Филиппов 44-45 м кылыйталаабыта. Төрөппүт уола Кай Адамов Бэрдьигэстээхххэ буолан аасыпт Манчаары оонньууларын абсолютнай чөмпүйүөнэ, ыстаҥаҕа рекорд олохтообута. Массыына бириис хаһаайынынан буолбута. Эмиэ аҕатын Николай Адамов курдук ыстаҥатыгар үчүгэйдик барар. Ыстаҥаларыгар кылыыларынааҕар ырааҕы ойоллоро сэдэх көстүү. “Туйах хатарааччы” Кай Адамов билигин ойор-күрэхтэһэр, көччүйэ оонньоомохтуур өрөгөй күнүгэр сылдьар. Тэҥ саастыылаахтарын, үөлээннээхтэрин, доҕотторун кытта хардарыта илин-кэлин түсүһэн ыраатыахтара турдаҕа. Барыларын да күүтэбит-кэтэһэбит.
Манчаары Оонньууларыгар атах оонньуутун күрэхтэһиилэрин “Саха” телевидениетын быһа холбонон биэриилэри кэпсээн-ипсээн сырдатарбытыгар иккиэммитигэр хаста да итэҕэйбиттэрэ. Былыргы өбүгэлэрбит аныгы көлүөнэ ыччаттарга бэлэхтээн хаалларбыт илии-атах оонньуута үүнэ-сайда турдун!
Төгүрүк 70 сааскынан эҕэрдэлиибин, Николай Николаевич! Сүбэҕэр-амаҕар махтанабын, киэн туттабын, дьиэ-кэргэҥҥэр иллээх олоҕу, толору дьолу баҕарабын!
Баһылай Посельскай
