Түмсүүнү ассоциация президенэ Александр Ким-Кимэн салайда. Саха сирин охчуттара Орел куоракка Россия чемпионатыгар уонна Кубогар мэтээллэрдээх кыттыбыттара ситиһии быһыытынан ахтылынна. Болҕомто төрүт оҕунан ытыы көрүҥэр туһаайылынна.
Төрүт дьарыкпытын, саха оҕун сайыннарыыга, далааһынын кэҥэтиигэ Ил Дархан физическэй культура уонна спорт Сэбиэтигэр ырытыһыы буолбута, улуустарга, оройуоннарга көхтөөх үлэ барара, Манчаары оонньууларын дьоруойдара умнуллуо суохтаахтара, маннык түмсүүлэргэ араас көлүөнэлэр кыттыахтаахтара киирии тылга бэлиэтэннэ. Бу иннинэ атах оонньооччулар, хабылык-хаамыска, гиирэһиттэр түмсэ сылдьыбыттара, инникитин, хапсаҕай, мас тардыһыытын, саха многоборьетын, хотугу многоборье, ат сүүдүүтүн федерациялара төгүрүк остуол тула олорон сэһэргэһиэхтэрэ.
Манчаары аатынан спорт национальнай көрүҥнэргэ Киинин дириэктэрэ, Ил Түмэн физическэй культураҕа уонна спорка Сис кэмитиэтин бэрэссэдээтэлин солбуйааччы Геннадий Анатольевич Васильев оҕунан ытыыны номоххо, историяҕа киллэрэн, улуустар федерациялара хас биирдии күрэхтэһиилэргэ кыттыыларын, көрдөрүүлэрин справочнай матырыйаал быһыытынан тиһэн иһиэхтээхтэрин, итинник үлэ спорт көрүҥнэринэн баран иһиэхтээҕин, сахалыы спорт терминнэрэ чопчуланыахтаахтарын, сахатытыы үлэтэ хото ыытыллыахтааҕын, саха оҕунан ытыыга “Байанай бэлэҕэ” күрэхтэһии 37 кыттааччыттан саҕаланан, билигин 500 кыттааччыга тиийбитин, өссө да элбии турар чинчилээҕин, сайдар кэскиллээҕин махтанан бэлиэтээтэ.
Төрүт оҕунан ытыы Федерациятын бастакы президенэ Петр Васильевич Бурцев кэскиллээх үлэ саҕаламмытын, сахалыы тыллары, ааттары туттуу суолтата улаханын, сайдыыга тиэрдэрин, омуктар спорт көрүҥнэригэр бэйэлэрин тылларынан саҥаралларын, урукку баҕа санаалар олоххо киллэриллэн эрэллэрин, түмсүү баар буолан эрэрин биһириирин, саха оҕо сайдар кэскиллээҕин тустарынан эттэ.
Оҕунан ытыы Федерациятын президенэ Виктор Анатольевич Бурцев көҕүлээччи тренердэр, салайааччылар баар буоланнар балысхан хамсааһын тахсан эрэрин, “Байанай бэлэҕэр” кыттааччы ахсаанын 1000 киһиэхэ тиэрдэр, кулууптары тэрийэр сорук турарын, билигин аҕыс кулууп баарын, улуустар ылсан эрэллэрин, Хатаска, Өлүөхүмэҕэ тэриллибиттэрин, хотулар хамсанан эрэллэрин иһитиннэрдэ.
Манчаары оонньууларыгар классическай, блочнай, саха оҕунан ытыы бары көрүҥнэригэр чөмпүйүөнэ Прокопий Прокопьевич Васильев үчүгэй бырайыак саҕаламмытын, оҕунан ытыы сайдан иһэрин, аан бастаан 1974 сыллаахха классическай оҕунан ытыынан Василий Тихонович Гаврильевка дьарыктаммытын, “Байанай бэлэҕин” биһирээбитин, интэриэһинэйин, дьону бэйэтигэр тардарын, оҕолорго тренеринэн үлэлиирин, саха оҕун сайыннарар сөптөөҕүн туһунан санаатын кытта үллэһиннэ.
Оҕунан ытыы сүрүн тренерэ, төрүт оҕунан ытыыны төрүттээччи Борис Борисович Олесов көдьүүстээх кэпсэтии тахсан эрэрин, кыттааччы элбээн хонтуруоллуурга ыарахаттар баалларын, оҕунан ытыы эппиэтинэстээҕин, ох саа диэн булт уонна сэрии сэбэ буоларын, онон, куттал суох буолуутун ирдэбиллэрин тутуһар булгуччулааҕын, күрэхтэһиилэр анал оҥоһуулаах балассааккаларга ыытыллыахтаахтарын, 2005 сыллаахха Ольхон сиригэр “Ердынскай оонньууларга” буряттар, усть-ордалар, монголлар бэйэлэрин төрүт охторунан, национальнай таҥастаах күрэхтэспиттэрин улаханнык сэҥээрбитин, сахалар бэйэбит төрүт охпутун тилиннэриэхтээхпитин туһунан өй-санаа киирбитин, тренердэр Петр Андросов, Владимир Алексеев, Ньургустаан Федотов, Михаил, Александр Филатовтар, Михаил, Анна Алексеевтар уонна куорат дьаһалтата өйөөннөр, “Байанай бэлэҕэ” диэн ааттаабыттарын, “Куобах”, “Кус”, “Тииҥ” сыаллары оҥортообуттарын, спартакиадалар ыытыллалларын, оҕо уһуйааннарыттан, оскуола үөрэнээччилэриттэн саҕалаан аҕам саастаахтарга тиийэ элбэх дьон сөбүлээн кытталларын, баҕалаахтар элбээн иһэллэрин, дьарыктанар, күрэхтэһэр сир суоҕа сүрүн кыһалҕанан буолбутун, “Сахаада-спорт” маастара иҥэриллэн интэриэс күүһүрбүтүн санатта, тренер штаттара эбии көрүллэллэрэ, семинардары ыытыылар, лукодром тутуута, базаны кэҥэтии уолдьаспыттарын, улахан Федерацияны кытта холбоһор кэм кэлбитин наадалааҕынан аахта.
Россия чемпионатыгар уонна Кубогарситиһиилээхтик кыттыбыт, “Көс омуктар” (кочевниктар) күрэхтэһиилэрин боруонса призера Егор Баранов саха төрүт оҕунан ытыынан үһүс сылын астынан дьарыктанарын, Аммаҕа тренердэрэ суоҕун, тугу сатыырынан сүүрбэ киһини дьарыктыырын, билбэтэ-көрбөтө тахсан иһэрин, пневматикаҕа ыта үөрүйэҕэ психологияҕа көмөлөһөрүн, уһуктаах ытыыны сэҥээрбитин, маастары толорор туһугар үлэлиирин кэпсээтэ.
Федерация толорооччу дириэктэрэ Иванна Белолюбская Үөһээ-Бүлүүгэ блочнай оҕунан ытыыттан саҕалаабытын, Владимир Алексеевка эрчиллибитин, төрүт ох саа сайдарыгар эрэллээҕин, маастардар элбииллэригэр үлэ барарын, маастары толорорго үлэлиирин, охчуттар сайданнар, быраабылалар уларыйыахтаахтарын, элбэх күрэхтэһиилэр, үчүгэй түгэннэр күүтүллэллэрин, уһуктаах оҕунан кыттарга ыҥырда.
Россия чөмпүйүөҥкэтэ, үрүҥ көмүс, боруонса призера, Россия маастарыгар кандидат, Намҥа төрүт оҕунан ытыы көҕүлээччитэ, тэрийээччитэ Эрилик Күндэйээнэ-Уус оххо 2019 с. кэлбит. “Три-Д” диэн булчуттар күрэхтэһиилэрин улаханнык сэҥээрбит. Сир ылан 2023 с. бастакы күрэхтэһиини тэрийэн ыыппыт. Атырдьах ыйыгар спортивнай ориентированиеҕа маарынныыр эһэни, саһылы, кабаны табыыга күрэхтэһии тэрийэн ыытар сыаллаах-соруктаах. Инвентаар, оборудование бааллар. Спорт Министиэристибэтин календаарнай былааныгар киллэртэрбит. “Сахаада-спорт” маастарынан буолары ситиспит. Россия граныгар киирсэр үлэни ыытар. Намҥа сылаас лукодром туруорса сылдьар. Дьарыктаныан баҕалаахтар элбэхтэр диир. Хамаҕатта дьаһалтата өйүүр. Төрүт оххо Россия официальнай көҥүлэ баар буолуохтааҕын наадалааҕынан ааҕар.
Төрүт оҕунан ытыы республиканскай категориялаах судьуйата Сардаана Жиркова блочнай оҕунан тоҕус сыл дьарыктанан баран, соторутааҕыта төрүт оххо кэлбит, эйгэтэ истиҥин, бырааһынньыктыы быһыыга-майгыга бараллар диэн сөбүлээбит. Сэтинньигэ федерация тэрийбиттэр. Төрүт оҕунан ытыы сахалар культурабытын көрдөрөр көрүҥ буоларын, база баар буолуохтааҕын, ат үрдүттэн оҕунан ытыыга Монголияҕа буолар Азия чемпионатыгар кыттар сорук турарын иһитиннэрдэ. Оҕунан ытыы көрүҥэ сахаларга хааммытыгар баар, сайдыахтаах диэтэ. Өйөбүл баар буоларыгар эрэллээҕин биллэрдэ.
Өрөспүүбүлүкэ элбэх төгүллээх чөмпүйүөнэ, төрүт оҕунан ытыыга убаһа бириистэр хаһаайына Бүлүүттэн Николай Васильев, “Модун” спорткомплекска оҕунан ытыы тренерэ Людмила Кириллина көхтөөхтүк кытыннылар.
“Сахаада-спорт” ассоциация президенэ, оҕунан ытыыга Манчаары оонньууларын чөмпүйүөнэ уонна рекордсмена, Россия спордун маастара Александр Николаевич Ким-Кимэн түмүк тылыгар: “Боотурдар көлүөнэлэрэ” бырайыакка оҕунан ытааччылар үчүгэй этиилэри оҥортообуттарын, “Байанай бэлэҕэ” курдук төрүт оҕунан ытыы дьоһун көрүҥэ кэҥээн, сайдан иһэрин, Россия Президенэ Владимир Путин, Саха Өрөспүүбүлүкэтин Аҕа Баһылыга Айсен Николаев спорт национальнай, төрүт көрүҥнэрин сайыннарарга туруорбут сорудахтара толоруллуохтаахтарын, күн сарсын Москваҕа Госдума, общественнай палата чилиэннэрэ кыттыылаах дойду улахан киэҥ ыҥырыылаах мунньаҕар кыттыыны ыла баран эрэрин, модератордыахтааҕын, төрүт оонньуулары сайыннарарга тыл этиэхтээҕин туһунан иһитиннэрдэ. Төрүт оҕунан ытыы, сахалыы таҥастаах-саптаах күрэхтэһии былыргы төрүттэрбит культураларын сайыннарар, сэҥээриини үөскэтэр, ыһыах курдук тэриллэн, киһи хараҕа сынньанар, үөрэр диэтэ. Анал байыаннай дьайыы Геройдара Филипп Евсеев, Алексей Неустроев, Андрей Григорьев саха төрүт оонньууларынан дьарыктаммыттарын үтүө холобур буолалларын санатта.
“Боотурдар көлүөнэлэрэ” программа бу сайын Ытык-Күөлгэ буолар Манчаары оонньууларыгар улахан экраҥҥа көрдөрүллэн кэпсэниэхтэрэ, инники соруктар ылыллыахтара.
Баһылай Посельскай
