Дьиҥинэн, кырдьаҕастарга киирсэр элбэх саас, ол гынан баран, көлүөнэм киһитэ оннук санаммат. Төһө да син балайда күн-дьыл аастар, бииргэ үөскээбит, күн аайы кэриэтэ көрсөр киһиҥ, кырдьык, төрүт уларыйбат курдук. Уруккутун курдук тигинии сылдьар, эрчимнээх, туруга чэгиэн, өйө-санаата ыраас, чэбдик.
Аһаах, ыарытыган оҕо этэ
Коля сүрдээх кэрэ айылҕалаах Амма өрүс баай-дуол хочолоругар, Чурапчы Мырылатыгар ытык “Тэйэр Хайа” анныгар күн сирин көрбүтэ. Мутук тостор тохсунньу торулуур тымныыта үгэннээн турар кэмигэр. Бүөм сирдээх-уоттаах, дьоһун дьонноох Мэлдьэхситтэн төрүттээх ийэтэ Екатерина Афанасьевна уонна айбыт аар-тойон аҕата төрүт Мырылаттан силис тардар Данил Николаевич Кронниковтар диэн ыал саамай кыралара. Эмп-том тиийбэтинэн үс оҕо орто дойдуттан эрдэ күрэммиттэр. Бэһиэ буолан дьон буолан тахсыбыттар. Куола ырыаҕа ылланар Кыыс Амма маанылаабыт, хатаҕалаабыт оҕолоруттан биирдэстэрэ. Былыр хос-хос эһэтэ Мааркап диэн аатынан биллэр сүрдээх кытыгыраһынан биллэрэ үһү. Кыра эбиилээх да буолуон сөп, ол гынан баран, тоҕус былас быаны курданарыгар баанан баран сүүрдэҕинэ “ол бааммыт быата сири таарыйбакка эрэ барар этэ” диэн дьон номоҕор кэпсээҥҥэ киирэн хаалбыт. Ийэтэ сааһын тухары ыаньыксыттаан, аҕата от-мас үлэһитэ буолан холхуос кыстыктарыгар, сайылыктарыгар буор балаҕаҥҥа олороллоро.
Кыра уоллара оҕо эрдэҕиттэн аһаах, адьас ыарыһах буола улааппыта. Оскуолаҕа киириэр диэри үстэ өлө сыспыта. Хата, киһи буолуох быатыгар, өрүһүнэн, тыыннаах хаалан испитэ. Ыарыһах буолан маҥнайгы кылаастарга хаалар-хаалбат икки ардынан нэһиилэ үөрэммитэ. Ол гынан, күүстээх-быһый дьону ымсыыра көрө улааппыта. Бэһис кылааска диэри бииргэ үөрэнэр оҕолоругар лаппа баһыйтарара.
“Күүстээх, бөҕө буолбут киһи” диэн санаалаах уолчаан Мырылаҕа алтыска үөрэнэ сылдьан “Физкультура и спорт России” сурунаалга суруйтарбыта. Араас хамсаныылары сонургуу көрөн үтүктэрэ. Ахсыс кылааһы бүтэриэр диэри оскуолатын иһигэр, оройуон араас күрэхтэһиилэригэр, сүүрүүлэргэ, ыстаныыларга, тустууга, баскетболга кыттыталыыра. Ситиһиилэммэтэр да, күрэхтэһэриттэн дуоһуйууну ылара, ийэтин, дьонун үөрдэрэ.
Эдьиийэ – остуол тенниһигэр Дальнай Восток чөмпүйүөҥкэтэ, Россия тыатын сирин спортсменнарын хамаанданан боруонса призера Мария Даниловна Кронникова, убайа – тренер Д.П.Коркин тустууга бастакы көлүөнэ иитиллээччитэ, аатырбыт көмүсчүт Тарас Гаврилович Десяткин “уҥа илиитэ”, хайа инженерэ Филипп Данилович Кронников спортсмен буоларга ымсыырдан, көҕүлээн угуйбуттара.
Мугудайга – волейбол уйатыгар
Орто оскуоланы бүтэрээри Мугудайга тохсус кылааска тиийэн интэринээккэ олорон үөрэммитэ. Онно оройуоҥҥа бастакынан тутуллубут спортивнай саала баара. Республикаҕа биллэр волейболист, үлэтигэр олус бэриниилээх физкультура учуутала Григорий Николаевич Оконешников илиитин иһигэр киирбитэ. Спорт диэн баран төбөтүн оройунан түһүммүтэ. Дьарыктанан киирэн барбыта. Ким даҕаны күһэйбэтэҕин үрдүнэн сарсыарда 6 чааска туран бөһүөлэк аннынааҕы күөлү тула сүүрэн, сэрээккэлээн, 7 чааска оҕолор турууларыгар, тэҥҥэ суунан-тараанан, аһаан-сиэн оскуолаҕа тиийэрэ. Спортзаалга күнү көтүппэккэ сылдьара, мээчиктиирэ. Оскуола оҕолоругар 800 м сүүрүүгэ оройуонугар бастаабыта, баскетболга эмиэ тэҥнээхтэрин булбатахтара. Оскуоланы бүтэрэр сылыгар оройуон үөрэнээччилэрин спартакиадатыгар многоборьеҕа уонна волейболга бастаабыта.
Тэҥ саастыылаахтарын кытта армияҕа караулга сулууспалаабыта. Сөбүлүүр волейболугар байыаннай чааһын хамаандатыгар киллэриллэн, дивизия чемпионатыгар миэстэлэспиттэрэ. “Шведскай эстафетаҕа” бастыыллара, 200 м сүүрүүгэ үс иһигэр киирбитэ. 74 кг тустан бастаабыта. 178 см үрдүктээх, 75 кг ыйааһыннаах буола тыыллыбыта-хабыллыбыта, күүстэммитэ-уохтаммыта.
Биолого-географическай факультекка туттарсан кэтэхтэн үөрэммитэ. Географ идэтин баһылаабыта. Былаһын тухары спорду, волейболу өрө туппута. Оройуонугар 200 м бастыыра, эстафетаҕа миэстэлэһэллэрэ. Волейболга Василий Николаевич Оконешников хапытааннаах сүүмэрдэммит хамаандаҕа киллэриллибитэ. Алексей Собакин, Петр Оконешников, Николай Федоров, Захар Федоров, Аркадий Пермяков, Николай Неустроев, Николай Корякин, Вячеслав Попов курдук уолаттары кытта өрөспүүбүлүкэ “Урожайын” хаста да кыайбыттара, миэстэлэспиттэрэ. Бөдөҥ киһи диэтэххэ, атах оонньуутугар кыыралдьытан бэркэ ойоро.
Болтоҥо оскуолатыгар учууталлыы олорон тапталын булбута. Биллиилээх кылыыһыт Петр Посельскай балтынаан Марфа Семеновна Посельскаялыын сыбаайбаларыгар тамадалаабытым. Маҥнайгы оҕолорун Аанчыгы оҕоломмуттарыгар “Юпитер” матассыыкылбынан дьиэлэригэр аҕалбытым биир умнуллубат бэлиэ түгэн.
Бэйэтин тургутар сырыыларга-айаннарга сылдьарын сөбүлүүр. 1973 сыллаахха Пепеляевы кыайыы 50 сылгар Саһыл Сыһыыга сылдьыспыта. Чурапчыттан Амма Сулҕаччытыгар, онтон Бабаҕаҕа тоҥуу хаары оймоон тиийэн тураллар. Атахтарын быһа оҕустарбыт дьону көрөн-истэн санитаардаабыта. 100 сылыгар бочуоттаах ыалдьыт быһыытынан эмиэ тиийбитэ. Дьоруойдуу быһыыны көрдөрбүт гражданскай сэрии историятын ытыктыырын көстүүтэ дии саныыбын.
Москваҕа – Олимпийскай оонньууларга
Бастыҥ спортсмен, эдэр салайааччы быһыытынан 1980 сыллаахха комсомол райкомун путевкатынан Москва Олимпиадатын тиийэн көрөр чиэскэ тиксибитэ. Астынан аҕай, бараммат кэпсээннэх-ипсэннээх тиийэн кэлбитэ. Спортивнай-культурнай программалар бөҕөҕө сылдьан, омуктары кытта билсэн, кыһыл көмүс, үрүҥ көмүс мэтээллэри ылаттаабыт бырааттыы Сергей, Анатолий Белоглазовтары, чөмпүйүөннээбит Сослан Андиевы, Илья Матены, гимнаст Николай Андриановы, штангист Юрий Варданяны, волейболистары уо.д.а. сэбиэскэй спортсменнар түмсүүлээхтэриттэн, хотторуу хомолтотун билбиттэр тулуурдарын, патриотическай өйдөрүттэн-санааларыттан киэн туттубута. Москвалар, ССРС хас биирдии ыалдьыкка болҕомтолорун, олус үчүгэй тэрээһиннэхтэрин, сыаналар чэпчэкилэрин күн-бүгүнүгэр диэри сөҕөр-махтайар. Саха сирин делегациятыгар Социалистическай Үлэ Геройа Михаил Спиридонов, спорду тэрийээччи Михаил Друзьянов, тренер Василий Уваров, культура үлэһиттэрэ Василий Винокуров – Кыталык Баһылай бааллара. Хомусчут Александр Пахомов, Аркадий Алексеев салайааччылаах “Айан” ырыа-ансаамбыла омуктары сөхтөртөөбүттэрин, салыннарбыттарын туһунан уостубат үтүө өйдөбүллэрдээх.
Олимпиадаттан кэлээтин кытта төрөөбүт-үөскээбит Мырылатын оскуолатыгар дириэктэринэн ананан, таһаарыылаахтык үлэлээбитэ. Кэбиниэтинэн үөрэтиини, оройуоҥҥа, өрөспүүбүлүкэҕэ биллэр бигэ базалаах оҕо сайыҥҥы үлэ-сынньалаҥ лааҕырын тэрийэн үлэлэппитэ. “Мындаҕаайы” сопхуос дириэктэрэ Василий Петрович Чичигинаров, профком бэрэссэдээтэлэ Савелий Егорович Попов көмө-тирэх буолбуттара. Ити кэмин олус күндүтүк саныыр. Тэрийэр-салайар дьоҕуругар итэҕэйбит үөрэх салаатын сэбиэдиссэйигэр, волейболист, теннисист бэрдэ Виталий Михайлович Неустроевка улахан махталлаах. Дойдутун дьоно нэһилиэк Бочуоттаах олохтооҕо ааты биэрэннэр үлэтэ үрдүктүк сыаналаммыта.
Куоракка волейболу өрө тутуу
Аҕа дойду Улуу сэриитигэр Бойобуой Кыһыл Сулус уордьаннаах аҕаларыгар Семен Иннокентьевич Посельскайга куоракка квартира биэрэннэр, күтүөтүгэр уонна кыыһыгар хос анаан, Дьокуускай куорат ыала буола түспүттэрэ. Николай Данилович киин да сииргэ киирэн үлэ-олох инники күөнүгэр сылдьыбыта. Айылҕа харыстабылын Министиэристибэтин отделын, онтон профсойууһу көдьүүстээхтик салайбыта. Спортан тэйиччи турар тэрилтэ өрөспүүбүлүкэ комплекснай спартакиадаларыгар бастаабыта.
1991 сыллаахха Александр Керемясов, Петр Гуляев, Яков Сивцев көҕүлээһиннэринэн “Сахава” волейболга кулууба тэриллибитигэр, ветераннар кулууптарын салайыыны Николай Кронниковка сүктэрбиттэрэ. Уопуттаах тэрийээччилэр спорт солбуйааччы миниистирэ Прокопий Прокопий Готовцев, ФСБ миниистирэ Афанасий Павлович Кириллин буоланнар биир өйүнэн-санаанан үлэлээбиттэрэ. Волейболистар тохтоло суох күрэхтэһэр, эр дьон 70, дьахталлар 60 саастарыттан үөһэ оонньуур кыахтаммыттара. Үрдүк тэрээһиннээх күрэхтэһиилэр өрөспүүбүлүкэ үрдүнэн көҕүлэммиттэрэ. "Волейбол Колянан" сүрэхтэммитэ.
Үлэттэн туора турбат, сүрэхтээх-бэлэстээх киһи хаһан баҕарар өрө тутуллар. Ветераннары кытта үлэтин быыһыгар, Николай Данилович Кронниковы бэлиэтии көрөннөр, Педакадемияҕа физическэй иитии кафедратын сэбиэдиссэйинэн анаабыттара. Үлэ-үөрэх эйгэтигэр учууталлары иитэн-үөрэтэн таһаарар орто-анал үөрэх кыһаларын ортолоругар спартакиадалар Бүлүүнэн, Намынан, Дьокуускайынан ыытыллыбыттара. Кэлин, үрдүк үөрэх кыһалара – Саха государственнай университетын, Тыа Хаһаайыстыбатын Академиятын, Чурапчы физкультураҕа-спорка институтун холбоһуктаах Универсиадалара тэриллибиттэрэ. Спорт элбэх көрүҥнэрэ бааллара. Хамаанданы түмүү, дьону кытта үлэ үтүө түмүктэрдэммитэ. М.К. Аммосов аатынан Хотугу-Илиҥҥи Федеральнай Университекка волейболга тренер-преподавателинэн үлэлээн, билигин бочуоттаах сынньалаҥҥа олорор.
Байанайа мичик гыннар
Мырыла бултаах-алтаах, күүстээх дьон үөскүүр сирдэрэ. Онон да буолуо, Николай Кронников оҕо эрдэҕиттэн айылҕаҕа сыстаҕас. “Кырдьаҕастан” ураты улахан булка сылдьыспыта, аахтахха элбэх. Саамай күннээн, андыга “Бурхаанайга” үс күн ытаннар төрдүө-бэһиэ буоланнар 15-тии андыны үллэстэн тураллар. Куобах мэнээгэр убайынаан биир күн 125 куобаҕы өлөрбүттэрэ. Куоракка да киирэн баран бултаабыта 20-ччэ сыл буолла. Сыллата лицензиянан туһанар. Байанайа “өттүк харалыыр”. Ону бииргэ туһахтаһаммын, хапхааннаһаммын билэбин. Сүрдээх сылаалаах. Ыллын, бардын да бултуйан испэккин. Кураанах төннөрүн үгүс. Билии-көрүү, сатабыл быһаараллар. Саха эр киһитэ тулуурдаах, айылҕаҕа тардыһыылаах буолуохтаах диэн Николай Данилович ураты өйдөбүллээх. Ууну-хаары кэһэн, ардахха-самыырга баттатан, тыалга-тымныыга үрдэрэн, тоҥон-хатан, ааҕан-суоттаан сылдьар. “Эһинним”, “мөлтөөтүм-быһынным” диэн тылы быктарбат. Сылайары, сындалыйары билиммэт. Кыайыгас-хотугас. Дьэ, өссө үчүгэй туругар киирэр. Сирбэт-талбат, талымастаабат, бор.
Спортсмен, ырыаһыт Аркадий Алексеев икки гааны охсорун, Олимпийскай чөмпүйүөн Павел Пинигин өҥүрүк куйааска көлөһүн аллан, хойуу оту тиритэ-хорута охсорун, Олимпиада финалыгар Кизердиин хапсыһыытыгар холуур этиитин ылынар уонна онтон олус астынар. Оннук, сахалыы үлэ-хамнас, хары-илии ыарахан, “хара” үлэтин хайа да спорт көрүҥүттэн үрдүктүк тутар.
Дьоҕурдаах суруналыыс, суруйааччы бастыҥа. “Байанай” сурунаалга (ред. Юрий Борисов) элбэх биһирэнэр ыстатыйалары таһаартаран, биэс төгүл “Бастыҥ ааптар” аат хаһаайына. “Дьулурҕан” хаһыакка (ред. Петр Павлов) ситимин быспакка спорду сырдатар. Оройуонун “Саҥа олох” хаһыатыгар үйэ аҥаара кэм устата үгүс суруйуулардаах. Этэргэ дылы, булка-алка “сыттыын-сымардыын” сайа охсор, аҕыйах тылынан элбэҕи хабан бэлиэтиир ураты ньымалардаах. Спорду уонна бултааһыны тэҥнии тутан, биир кыдьыктаахтарынан ааҕар. Аатырбыт атах оонньооччулар Николай Адамов, Борис Ильин, дэгиттэр тустуук, хайыһардьыт Степан Контоев “син эмиэ бэйэм курдук бултуулларын сөбүлүүллэр” диэн сүргэтэ көтөҕүллэн сэһэргиир.
Утум салҕанар
Николай Данилович, Марфа Семеновна Кронниковтар түөрт оҕолоро бары удьуор үлэһит дьон, тапталлаах ийэлэрин-аҕаларын “эбээ-эһээ” дэттэрдилэр. Анна Мэҥэ-Хаҥалас Суолатыгар учууталлыыр. Татьяна куоракка педиатр-быраас. Наталья оҕо уһуйаан иитээччитэ. Николай байыаннай, өрөспүүбүлүкэ чөмпүйүөн волейболиһа. Аҕалара-эһэлэрэ илиитин иһиттэн тахса турар быйаҥнаах, дэлэй астаах-үөллээх, бэйэтэ көрөрүн-истэрин, уу кутарын сөбүлүүр оҕуруоччут бастыҥа.
Иллээх дьиэ-кэргэн хаһаайына дьонун-сэргэтин, үүнэр көлүөнэ ыччат туһугар сыралаах үлэтэ “Российскай Федерация үрдүк үөрэҕин Бочуоттаах үлэһитэ”, Саха Өрөспүүбүлүкэтин Бочуотунай Грамотата, Саха Өрөспүүбүлүкэтин “Үөрэҕириитин туйгуна”, “Физическэй культураҕа уонна спорка туйгуна”, Саха Өрөспүүббүлүкэтин “Урожайын” “Бочуоттаах чилиэнэ” ааттара айымньылаах уонна таһаарыылаах үлэтин кэрэһэлииллэр.
Олоҕун спорка анаабыт, мас хайдарын курдук көнө сүрүннээх, судургу майгылаах атаспынан, эппитин этириэс толорон тэйэр, киһи киһитинэн, олоҕум эрэллээх аргыһынан, илэ-чахчы бэйэтин лаппа кыанар, күүстээх-уохтаах атаспынан Куоланан - Николай Данилович Кронниковынан киэн туттабын! Үбүлүөйүнэн эҕэрдэлиибин!
Баһылай Посельскай