Бу дьикти оонньуу көрүҥэ 1946 сыллаахха аан дойду II сэриитин кэнниттэн харахтарынан имбэлиит буолбут сэрии ветераннарын олоххо төнүннэриигэ, ол эбэтэр, реабилитациялааһыҥҥа сыаллаах-соруктаах тэриллибит. Салгыы сайдан, тэнийэн, 1976 сылтан Паралимпийскэй оонньуулар программаларыгар киллэриллибит. Аан дойду чемпионаттара ыытыллаллар. Россия голболистара Паралимпийскэй оонньууларга 1992 сылтан кытталлар. Бу туһунан Саха сиринээҕи Адаптивнай физкультура уонна спорт дириэктэрэ Анастасия Михайлова чемпионат үөрүүлээхик аһыллыытын түгэнигэр бэйэтин эҕэрдэ тылыгар иһитиннэрдэ.
Өрөспүүбүлүкэ голболга чемпионата Спартакиада программатыгар киллэриллибит буолан, эппиэтинэстээх. Күрэхтэһиилэр баай историялаах Республиканскай коррекционнай оскуола спортивнай саалатыгар буоллулар.
Коррекционнай оскуола 1930 с. Төҥүлүгэ тэриллибитэ, онтон ыла үүнэн, таһыма үрдээн кэллэ, спорт өрө тутуллар диэн көрбөт уонна истибэт оҕолору үөрэтэр коррекционнай оскуола дириэктэрэ Татьяна Федотовна Мартынова билиһиннэрдэ. Футболистар Бүтүн Россиятааҕы күрэхтэһиигэ Москвалаабыттар. Дуобаччыттар Зеленоградка эрчиллэр-бэлэмнэнэр түмсүүгэ сылдьаллар. Сайыына Юмчанова, Саша Ефимов курдук талааннаах оҕолор, Россия, Европа чөмпүйүөннэрэ бааллар. Тренердэрэ аан дойду чөмпүйүөнэ, гроссмейстер Петр Петрович Ушницкай. Көҥүл тустууга Сурдлимпиада чөмпүйүөнүнэн Сергей Николаевынан киэн тутталлар. Ону таһынан, оҕолор Шоу-Даун (остуол тенниһэ), чэпчэки атлетика уо.д.а. спорт маассабай көрүҥнэринэн сөбүлээн дьарыктаналлар. Маассабай спорт көрүҥэ кэллэктииби, оҕолору, дьону түмэр, киэҥ эйгэни кытта билсиһиннэрэр сыалын-соругун толору өйдүүллэр. Ыытыллар спорт дьаһалларыгар көхтөөхтүк кытталлар. Маныаха коррекционнай скуола физкультураҕа учууталлара ыкса ылсан үлэлииллэр. Обществоҕа бэлэмнээх оҕолору иитэн, үөрэтэн таһаартыыллар.
Бу да сырыыга оннук буолла. Өрөспүүбүлүкэ күрэхтэһиилэрин, Дальнай Восток үггүс түһүлгэлэрин кыайыылааҕа, призера, көҥүл тустууга маастарга кандидат, билигин ветераннарга хапсаҕайдаһар Дьулустаан Андреев сүрүн судьуйанан үлэлээтэ. Голбол судургута суох, уустук оонньу, ону үүннээн-тэһииннээн, бэрт сэргэтик салайан, хамаандалаан ыытта.
Пандемия кэнниттэн уһун тохтобул кэнниттэн бу саҥа күрэхтэспит да буолаллар, оонньуур сатабылларын улаханнык сүтэрбэтэхтэр. Бэрт сэргэх оонньуулары көрдөрдүлэр. Голбол футболга майгынныыр. Кыратык да ыйдаҥаран көстүбэт гына харахтарын саба баайаллар. Икки хамаанда утарыта оонньууллар. Воротаны хамаандаттан үс буолан көмүскүүллэр. Муостаҕа плаастырынан сыһыарыллыбыт разметканан сирдэтинэллэр. Утарсааччы хамаанда бырахпыт, колкольчигынан кылыгыраан тыаһаан кэлбит мээчиги истэн, саба түһэн, киллэртэрбэт мөккүөрдээхтэр. Вороталарын көмүскүүллэр. Онуоха анал терминнэр бааллар. “Плей!”- оонньууну саҕалаа, “Мээчиги балассаакка ортотугар”, “Хай-бол” – үрдүктүк быраҕыллыбыт мээчик эҥин диэн. Сыыһа-халты хамсаныыларга пенальтилар оҥоһуллаллар. Хайа хамаанда төһөтө-хаста киллэрбитин тута этэн иһэллэр. Оонньооччулар таһымнара сыллата үрдээх иһэр диэн тэрийээччилэр үөрэллэр. Күүстээх хамаандалар, лидердэр бааллар. Корроскуоланы бүтэрэн, уопуттаах оонньооччу быһыытынан тыаҕа тиийэн хамаанданы үөрэтэллэр. Үгэс быһыытына, оннук выспускниктар тиийтэлээбит хамаандалара үчүгэйдик, сатабыллаахтык күрэхтэһэллэр.
Дьахталлар уонна эр дьон тус-туһунан оонньоотулар.
Сыралаах күрэхтэһиилэр түмүктэринэн, харахтарынан имбэлииттэр обществотын бэрэссэдээтэлэ Александра Назарова салайааччылаах Мэҥэ-Хаҥаластар дьахталларын уонна эр дьоҥҥо хамаандалара бастаатылар. Дьахталларга Сунтаардар иккис, Ньурбалар үһүс, эр дьоҥҥо Ньурбалар иккис, Чурапчылар үһүс миэстэлэргэ тигистилэр.
Кыайыылаах Мэҥэ-Хаҥалас хамаандатын тэрийэн, салайан аҕалбыт Александра Андреевна Назарова этэринэн, оонньооччулар атын-атын нэһилиэктэргэ олорор буоланнар, бэлэмнэрэ орто баайыы. Кыыс-уол диэн араарбыттара үчүгэй, урут бииргэ оонньуур эрдэхтэринэ эр дьон дэлби тоҕута түһүтэлээн, намчы кыргыттар эчэйиилэри да ылаллара баар буолара. Бу сырыыга оннук буолбата. Хамаандаҕа кыайыы очукуоларын Людмила Пахомова, Марианна Рожина, Максим, Валера аҕалтаатылар. Валера төһө да саҥа оонньоотор, сыһыаннааҕын көрдөрдө. Кыргыттар араас идэлэргэ үөрэнэллэр, уолаттар үөрэхтэрин бүтэрбиттэрэ, идэлэрдээхтэр эрээри, үлэлии иликтэр эбит. Пандемия аастаҕына өссө кыттан иһиэхпит диир. Улуус физкультураҕа уонна спорка управлениета массыына биэрэн кэлбиттэр, онон махтаналлар.
Сунтаар хамаандатын хапытаана, имбэлиит оҕо уһуйааннарын баспытаатала Саргылаана Егорова билинэринэн, кыргыттарга иккис миэстэни ыланнар үөрүүлэрэ улахан. Хамаандаларыгар обществоларын бэрэссэдээтэлэ Лия Петровна оскуолаҕа учууталлыыр, эдэр оонньооччу Майя Егорова урбаанньыттыыр. Голбол аһара интэриэстээх, азаартаах оонньуу диэн ааҕар. Эр дьону кытта оонньууртан араарбыттарын сөбүлүүр, эр дьон мээчиги күүскэ, ыарыылаахтык быраҕаллара, билигин ол суоҕа быдан чэпчэтиини үөскэппит, хорсуннук оонньуур буолбуттар. Оҕо спортоскуолатын саалатыгар бэлэмнэммиттэр. Гол киллэртээн астыммыт, дуоһуйууну ылбыт. Тэрээһин өттүгэр, кэлбит хамаандалары урукку курдук бииргэ түһэрэллэрин баҕа санаатын эттэ, билсэргэ, кэпсэтэргэ олус көхтөөх буолара диир. Билигин пандемиянан тус-туспа дьиэлэринэн түспүттэр. Оскуола автобуһунан кэлбиттэр, махтаналлар.
Чурапчы харахтарынан имбэлииттэрин обществотын бэрэссэдээтэлэ, көҥүл тустууга маастарга кандидат Серафим Серафимович Новгородов этэринэн, голбол чемпионата Спартакиада суотугар ыытыллар буолан, кыттарга быһаарынан, саҥа түмсэн кэлбиттэр. Эрдэттэн кичэллээхтик бэлэмнэммиттэрэ буоллар, киирсиэхтэрин сөп эбит. Кэлэр-барар айаннарыгар көмөлөспүт спонсордарыгар спортивнай таҥас “Атлетик” фирма салайааччытыгар Матвей Матвеевка, тэрилтэлэрин салайааччытыгар Афанасий Матвеевка, социальнай управлениеҕа, дьаһалтаттан Иннокентий Матвеев сыһыарыллан, улаханнык өйөөбүттэр, көмөлөспүттэр. Онон үөрүүлэрэ улахан. Мантан ыла эрчиллэр түмсүүлэр ыытан, эрдэттэн бэлэмнэнэр бигэ санаалаахтар. Спорка сыһыаннаах, кыттарга баҕалаах Василий Пономарев, Дьулус Беляев, Ольга Христофорова бэйэлэрин кыахтарынан үчүгэй оонньуулары көрдөрбүттэр. Биир кыыстара кыра эчэйии ылан туораабытынан, иккиэ буолан оонньообуттар, миэстэлэһиэхтэрин сөп эбит. Бэйэтэ Улан-Удэҕэ көҥүл тустууга Россия чемпионатыгар баран кэлбит. Уолаттар эдэрдэр, ол инники өттүгэр эрэли үөскэтэр диэн сыаналыыр.
Адаптивнай спорт спортсменнарын Спартакиада суотугар ыытыллар муус устар бүтүүтүгэр олорон эрэ волейбол, бэс ыйыгар чэпчэки атлетика чемпионаттара күүтэллэр. Уһун пандемия кэнниттэн спортивнай дьаһаллар бэйэлэрин хааларыгар киирэн эрэллэрэ үөрдэр.
Баһылай Посельскай
