Онуоха, РФ Президенэ Владимир Путин уонна Саха Өрөспүүбүлүкэтин Ил Дархана Айсен Николаев таһаартаабыт Ыйаахтара сүрүн ыйынньыктарынан, төһүүлэринэн буолаллар.
Саха Өрөспүүбүлүкэтин үүнэр көлүөнэҕэ Целевой фондатын (ген. дир. Егоров В.А.) өйөбүлүнэн, ахсынньы ый 4-11 күннэригэр Сунтаар, Үөһээ-Бүлүү, Бүлүү улуустарынан өрөспүүбүлүкэ 14 киһилээх Үөрэхтээһинин экспедицията Сунтаар, Үөһээ-Бүлүү, Бүлүү улуустарынан үлэлээтэ. Орто үөрэх оскуолаларыгар сылдьыталаатылар. Экспедицияны Спорка солбугу бэлэмниир өрөспүүбүлүкэ киинин дириэктэрин солбуйааччы Аграфена Колесова салайда. 21 нэһилиэктэргэ икки тыһыынчаттан тахса кэриҥэ оҕолор хабылыннылар, ону таһынан, учууталлары, төрөппүттэри кытта кэпсэтиилэр буолуталаатылар. Улуустар сэҥээрэннэр, үчүгэйдик тэриммиттэр. Оҕолору болдьоммут кэмҥэ мустулар. Киин дьоҕус нэһилиэктэргэ үстүү-түөртүү кырыы нэһилиэктэр оҕолорун аҕалтаан, былааннаммыт дьаһаллары олоххо киллэриигэ табыгастаах усулуобуйалар үөскэтилиннилэр. Сүрүн сыал-сорук: наука, культура уонна спорт эйгэлэригэр эдэр талааннары көрдөөһүн, булуу уонна салгыы сайыннарыы.
Наука
Математикаҕа, физикаҕа, химияҕа, биологияҕа олимпиадалар ыытылыннылар. Ахсааны суоттааһыҥҥа дьоҕурдаах оҕолор 2,5-3 чаас устата сорудахтары толордулар, задачалары суоттаатылар. Дьоҕус наука академиятын математикаҕа преподавателэ, Бүтүн Россиятааҕы олимпиада Саха Өрөспүүбүлүкэтинээҕи түһүмэҕин жюритин чилиэнэ, “Туймаада” норуоттар икки ардыларынааҕы математика олимпиадатын жюритын чилиэнэ уонна сэкэрэтээрэ Тиит Павлов, физик Алексей Иванович Григорьев, методист Анна Николаевна Протодьяконова оҕолору, учууталлары кытта биирдии-биирдии утарыта олорон кэпсэтэн, тылларын-өстөрүн истэн, өйдөрүн-санааларын билистилэр, олимпиадалары ыыттылар. Улуустар аайы ааҕар-суоттуур, наукаҕа дьоҕурдаах оҕолор бааллар. Холобур, задачалары ис туругун өйдөөн, баар халыыпка хаайтарбакка, сиһилии толору эппиэттэри биэрэллэр. Академия үлэһиттэрэ учууталларга семинардары ыыттылар, оҕолору үөрэтии уонна иитии үлэлэрин сүрүн хайысхаларын туһунан кэпсээтилэр. Ыытыллыбыт дьаһалларга оскуолалар педколлективтара көхтөөхтүк кытыннылар, үлэлэригэр наадалаах ыйытыылары биэрдилэр, сөптөөх хоруйдары ыллылар.
Дьоҕус наука академиятын баспытаатала Элли Михайловна Баишева оҕолорго “Игро-практика” диэн хайысхаҕа үлэлээтэ. XXI үйэҕэ ханнык идэлэр, профессиялар баалларын, интернет ситиминэн үлэлээһини билиһиннэрдэ, оонньуу быһыытынан ыытан араас идэлэри ырыттылар, оҕолор бэйэлэрин тылларынан кэпсээн, уруһуйдаан, быһааран ырытыылар оҥоһулуннулар. Ардыгар мөккүһэн да ылаллар. Оҕолор сүрдээҕин сэргииллэр, истэллэр, элбэҕи биллилэр. Толкуйдуур дьоҕурдаахтар.
Искусство
Музыка үрдүкү оскуолатын преподавателлэрэ, норуоттар икки ардыларынааҕы куонкурустар лауреаттара Александра Яковлевна Спиридонова, Музыка үрдүкү оскуолаытн 3 куурсун студенката Мичилиинэ Кириллина оҕолор музыкаҕа дьоҕурдарын сыныйан көрдүлэр. Хайдах ыллыылларын, фортепиано, флейта, скрипка курдук музыкальнай инструменнарга сыһыаннарын, тарбахтара имигэһин бэрэбиэркэлээтилэр. Нэһилиэктэр аайы музыкаҕа дьоҕурдаах оҕолор баалларын бэлиэтээтилэр.
Эт-сиин тургутуута
Ураты болҕомто оҕолору эт-хаан өттүнэн тургутууларга уурулунна. Эт-хаан тургутуулара көрөдөрөллөрүнэн, үс улуустар оҕолорун физкультураҕа уонна спорка сыстаҕастарын итэҕэттилэр. Миэстэҕэ сылдьан оҕолор хамсаналларыттан көрдөххө, физкультура учууталлара, тренердэр спордунан дьарыктанар оҕолорго кичэллээхтик үлэлииллэрэ харахха быраҕыллар. “Челночнай“ сүүрүү, скакалкалаан ойуулар, миэстэттэн ойуу, муостаттан анньыныы көрдөрүүлэрэ үчүгэйдэр. Бэйэлэрин лаппа кыанар, буолуталаабыт маастар-кылаастары интэриэһиргээбит, спордунан дьарыктанарга улахан баҕалаах, Дальнай Востокка, Бүтүн Россиятааҕы күрэхтэһиилэргэ ситиһиилэрдээх оҕолор бааллар. Тустууга, оҕунан ытыыга, дуобакка маастар кылаастар, ГТО нормативтарыгар тургутуулар, тестированиелар буоллулар. Учууталларга методическай көмөлөр оҥоһулуннулар.
Саха Өрөспүүбүлүкэтин спорка солбугу бэлэмниир киин спорка отделын начальнига Евгений Петрович Семенов этэринэн, эт-сиин тургутууларыгар оҕолор сүрдээх көхтөөхтүк кытыннылар. Бэйэлэрин кыанар, быһый, түргэн оҕолор бааллар. Холобур, Үөһээ-Бүлүүгэ Дүллүкү оскуолатын 6 кылааһын үөрэнээччитэ Игорь Аталланов 105, В.Г. Румянцев аатынан оҕо Бүлүүтээҕи спортивнай оскуолатын иитиллээччитэ Яша Николаев 107 сиртэн анньынан бэйэлэрин саастарыгар өрөспүүбүлүкэҕэ бастыҥ көрдөрүүлээхтэр кэккэлэригэр киирдилэр. Оҕолор скакалканан сылбырҕатык ойуолууллара үөртэ.
Саха Өрөспүүбүлүкэтин греко-римскэй тустууга сүрүн тренерэ Матвей Матвеевич Матвеев тыа сирин оҕолоро эт-сиин өттүнэн куорат оҕолорунааҕар күүс-уох өттүнэн ордуктар диэн бэлиэтиир. Үчүгэй специалист үлэлээбит оҕолоро биллэллэр: сымсалар, сатабыллаахтык хамсаналлар-имсэнэллэр, үчүгэй бэлэмнээхтэрэ көстөр. Холобур, Дүллүкүттэн тренер Илья Мордовской оҕолоро толорунньаҥнар, быһыйдар, бэлэмнээхтэр. Киһи хараҕа хайгыы көрөр. Үчүгэй специалист диэн туохха да тэҥнэспэт. Сунтаарга көҥүл тустууга Россия призердара Денис Игнатьев курдук, Бүлүү улууһун Хаҕыныгар алтыс кылаас үөрэнээччитэ Настя Семенова, убайа Святослав көҥүл тустууга инникилээхтэр. Киин сиргэ барбатахтарына халан хаалыахтарын сөп. Греко-римскэй тустуунан дьарыктаннахтарына көрдөрүүлэниэхтэрин сөп. Хапсаҕайдьыттарынан аатырбыт Үөһээ-Бүлүү улууһун уолаттара хайҕаннылар. Бүлүү Хампатыгар саҥардыы үлэлии кэлбит физкультура учуутала Руслан Сивцев нэһилиэккэ тустууну таһаарбыт, “Боотур” кулуубу тэрийбит, Дальнай Восток, Дагестан чөмпүйүөннэрин, призердарын таһаартаабыт.
Дуобакка өрөспүүбүлүкэ сүрүн тренерэ, аан дойду уон икки төгүллээх чөмпүйүөнэ, гроссмейстер Гаврил Гаврильевич Колесов маастар кылаастарыгар, сеанстарыгар элбэх оҕолор кыттан оонньоотулар. Оҕунан ытыыга өрөспүүбүлүкэ оҕолорун сүрүн тренерэ, ССРС спордун маастара Надежда Семеновна Спиридонова маастар кылаастары ыытта.
Чурапчытааҕы физкультура уонна спорт институтугар үөрэххэ туттарсыы приемнай хамыыһыйатын эппиэттиир сэкэрэтээрэ Мария Яковлевна Оконешникова үрдүкү кылаас оҕолорун кытта көдьүүстээхтик үлэлээбитин түмүгүнэн элбэх оҕолор институкка туттарсарга баҕаларын биллэрдилэр.
Татаалланаах оҕолору кытта үлэ салҕаныаҕа
Саха Өрөспүүбүлүкэтин Ил Дархана Айсен Николаев 2019 с. таһаарбыт Дьаһалыгар олоҕуран, Хаҥалас улууһун Чапаево сэлиэнньэтигэр аныгы сайдыылаах үйэҕэ эппиэттиир, толору хааччыллыылаах, өрөспүүбүлүкэ талааннаах оҕолоругар аналлаах, Бүтүн Россиятааҕы Сочига баар “Сириус” хайысхатынан, талааннаах оҕолор Саха сиринээҕи региональнай киинэ аһыллан тэтимнээхтик, көдьүүстээхтик үлэлиир.
Миэстэҕэ сылдьыталаан, экспедиция ыыппыт үлэтин сиһилии ырытыылар кэннилэриттэн, талыллыбыт дьоҕурдаах оҕолор аны күһүн балаҕан ыйыгар Дьоҕус наука академиятыгар үөрэххэ киирии государственнай экзаменнарын туттарыахтара. Дьоҕус наука академиятыгар икки нэдиэлэлээх профильнай сменаларга, спорка бэлэмнэнии түмсүүлэригэр, итиэннэ, Бэрдьигэстээх, Сунтаар, Чурапчы Республиканскай специализированнай олимпийскай эрэл оскуолаларыгар үөрэххэ ыҥырыллыахтара.
Саха сирин талааннаах оҕолоро Чапаевоҕа тиийэннэр наука учуонайдарыгар, араас салаалар идэтийбит специалистарыгар, Россия, Саха сирин сүүмэрдэммит хамаандаларын оҕолорун кытта тэбис-тэҥҥэ бастыҥ тренердэргэ дьарыктаныахтара, үөрэниэхтэрэ, иитиллиэхтэрэ. Бэйэлэригэр иҥэринэн сылдьар дьоҕурдарын өссө эбии лаппыйан сайыннарыахтара. Холобур, спортсмен оҕолор кэлтэйдии бэйэлэрин эрэ спортарын көрүҥнэринэн буолбакка, омук тылыгар, культураҕа, бырайыактары оҥорууга, программированиеҕа кытта, эргиччи уһуйуллуохтара. Дальнай Восток уонна Бүтүн Россиятааҕы күрэхтэһиилэргэ кыттыахтара. Сочига эмиэ баран кэлиэхтэрэ.
Бииргэ үлэлээһин Сөбүлэһиилэрэ
Үөрэхтээһин экспедициятын үлэлэрин түмүктэринэн, туһааннаах улуустарга баһылыктар таһымнарыгар түмүктүүр мунньахтар буолуталаатылар. Өрөспүүбүлүкэ спорка солбугу бэлэмниир киин уонна улуустар баһылыктарын кытта бииргэ үлэлээһин Сөбүлэһиилэрэ ылылыннылар. Сөбүлэҥҥэ улуустарга баар олимпийскай эрэл спортивнай оскуолаларыгар методическай көмө, тренердэри идэлэрин үрдэтэр куурустарга ыытыы, төгүрүк остуоллары ыытыы, Россия Президенэ Владимири Путин Дьаһалыгар олоҕуран 2030 с. диэри оҕо спордун сайыннарыы программатын олоххо киллэрии, хас биирдии оскуола үөрэнээччитэ 90 % физкультуранан уонна спордунан дьарыктанарын хааччыйыы, спорт кулууптарын тэрийэн үлэлэтии, оҕо чэгиэн-чэбдик туруктаах буолуутун ситиһии соруктара тураллар. Сөбүлэҥи түһэрсии сүрүн сыала-соруга: хас биирдии оҕо талаанын арыйыы.
Киэҥ-нэлэмэн тыйыс айылҕалаах Сахабыт сирин араас муннуктарыгар оҕолор наһаа үчүгэй аныгылыы сиэдэрэй тутуулардаах оскуолаларга үөрэнэллэриттэн, онуоха дьүөрэлии үлэлэригэр олус бэриниилээх учууталлар дьоҕурдаах, талааннаах оҕолору таһаартыылларыттан киһи санаата көтөҕүллэр. Түгэх олорор нэһилиэктэр экспедиция тиийэн үлэлээбититтэн махталларын истэр туохтааҕар да күндү буолла.
Баһылай Посельскай
Сунтаар – Үөһээ-Бүлүү - Бүлүү
