Дойду 81 регионнарыттан 292 үөрэнээччи түмсэн теорияҕа – спорду билиилэригэр уонна практикаҕа – эт-сиин өттүнэн сайдыыларыгар күрэхтэстилэр. Сахабыт сиригэр Россия таһымнаах предметнэй олимпиадалар, физкультура салаатыттан ураты, ыытылла иликтэр. Физкультура предметин олимпиадата Дьокуускайга 2024 сыллаахха ыытыллыбыта, онон, бу иккис төгүлүн тэриллибитэ - Саха сирэ физкультура уонна спорт эйгэтигэр үрдүк ситиһиилэрдээҕин көстүүтүн быһыытынан сыаналанар. Суолтата сүҥкэн. Спорт Дыбарыастарыгар үрдүкү кылаас үөрэнээччилэригэр, физкультура учууталларыгар, тренердэргэ аналлаах, араас программалардаах элбэх дьаһаллар, үөрэх Министиэристибэтин уонна Чурапчытааҕы физкультура уонна спорт институтун күүстэринэн идэни үрдэтэр куурустар, семинардар буоллулар.
Учууталлар, тренердэр куонкурустарын кыайыылааҕа, “Саха сирин киэн туттуута” норуот бириэмийэтин Лауреата, Чурапчы орто оскуолатын физруга, Саха Өрөспүүбүлүкэтин үтүөлээх учуутала, 45 сыл стаажтаах Владислав Николаевич Кривошапкин “Модун” спорткомплекс спортивнай саалатыгар
теоретическай уонна практическай дьарыктары, маастар кылаастары ыытта, физкультура уруоктарыгар туттарга бэйэтэ айан оҥортообут кылгас кэм иһигэр уруогу чиҥник, элбэҕи хабан, хойуутук ыытыахха сөптөөх стандартнайа суох оборудованиелара улахан сэҥээриинэн туһаннылар. Физкультура уруоктарыгар аналлаах оборудованиелары оҥортоон, оскуола оҕолорун үөрэтэригэр туттар. Итинник оҥоһуктар ханна да суохтар. 80-с сыллардаахха Мэҥэ-Хаҥалас Харатааҕы лицейин новатор-учуутала Илья Романович Назаров истиэнэттэн тахсан кэлэр снарядтарын көрөн, салгыы сайыннарбыт. Итинник араас идеялары олоххо киллэртиир ураты дьоҕурдаах Оҕолор бу тэриллэринэн сүрдээх азаартаахтык, былдьаһа-былдьаһа, кыайар туһугар оонньууллар. Холобур, уһуну ойорго тэбинэр дуосканы үктээтэххинэ (“заступтаатахха”, “уордаххына”) уот умайар. Тэбинэр планканы миэлинэн соппоккун, пластилинынан сыбаабаккын. Күрэхтэһиилэргэ, олимпийскай да оонньууларга туттуохтарын сөп эбит. Тырыбынаҕа олорооччулар ыраахтан көрөллөрүгэр олус табыгастаах. Олорон эрэ уһун синньигэс тимири эргиттэххэ хас да оҕо тэҥинэн ойуолууллар, төһө баҕарар түргэннээхтик эргитиэххэ сөп. Таарыйтарбыт туораан иһэр. Скакалканы солбуйар. Ким төһө үрдүгү ыстанарын көрдөрөр 190-325 см тиийэ үрдүктээх хомуллар кылгас пластина-мастары атах оонньуутун маастардара 315 см, баскетболистар 325 см тиэрпиттэр; тарбахтары, харыны сайыннарарга аналлаах; волейбол мээчигэ кэлэ турар табатык “паастааһыҥҥа” үөрэтэр; Сыалы таба быраҕыыга, бастыҥ спортсменнар кимнээхтэрин быһаарар “ыйытык” картотека; дуобат-саахымат дуоскатын саҕа тарбах күүһүн сайыннарар”мас тардыһар”; кумааҕы мээчиктэринэн сыалы таба быраҕыы; тутум эргиири баһылааһыҥҥа табыгастаах уо.д.а. оҥоһуктар болҕомтонон туһаннылар. Мандар-уус Владислав Николаевич дьикти оҥоһуктарын сорохторун эрэ аҕалбыт, оҕолор тустарыгар күннэтэ айар-тутар.
Бырабыыталыстыба 2-ис Дьиэтин актовай саалатыгар хамаандалар бэрэстэбиитэллэригэр ыытыллыбыт “Физическэй культураҕа” анаммыт Бүтүн Россиятааҕы дьаһаллары түмүктүүр сыаллаах-соруктаах Төгүрүк Остуолу Саха Өрөспүүбүлүкэтин үөрэҕин миниистирэ Ньургууна Афанасьевна Соколова салайан ыытта. Физическэй культура уонна спорт салаатын учуонайдара, Москватааҕы физическэй культура Академиятын ректора, олимпиада Дьүүллүүр Сүбэтин бэрэссэдээтэлэ, наука доктора Николай Николаевич Чесноков, Сибиирдээҕи физическэй культура университетын президенэ, наука доктора Владимир Иванович Михалев, Чувашия физическэй культураҕа университетын ректора, наука доктора Андрей Иванович Пьянзин, Чурапчы институтун президенэ, наука доктора Михаил Дмитриевич Гуляев, институт ректора, наука кандидата Иннокентий Иннокентьевич Готовцев уо.д.а. физкультура уруоктара туһалаахтык, көдьүүстээхтик ыытыллыахтаахтарыгар иһитиннэриилэри оҥордулар. Тыл эппитттэр “Физкультура учууталарын Сэбиэтин” тэрийэри, физкультура уруокатарыгар үөрэтии саҥа ньымаларын киллэриигэ, Олимпиада түмүктэри биһирээбиттэрин биллэрдилэр.
Төгүрүк Остуолга Россия Геройа Николай Евдокимов кытынна, оҕолорго патриотическай тыыны иҥэриигэ, эт-хаан өттүнэн сайдыыларыгар, Ицэ дойдуну көмүскүүргэ бэлэмнээх дьону иитэн таһаарыыга болҕомтону туһаайда.
Россия үөрүнээччилэрин ортолоругар нэдиэлэ устата үрдүк тэрээһиннээхтик ыытыллыбыт “Физическэй культура” олимпиадатын түмүгүн таһаарыы муус устар 17 күнүгэр “Сэргэлээх” Культура Киинигэр буолла. Кыайыылаахтары уонна бириистээх миэстэлэргэ тиксибиттэри эҕэрдэлээһиннэр, наҕараадалааһыннар бырааһынньыктыы быһыыга-майгыга ыытылыннылар.
“Физическэй культура” олимпиадатыгар кыттыыны ылбыттар, Бүтү Россиятааҕы сүүмэрдээһини ааһан кэлэн күрэхтэстилэр, сайдыыга, кыайыыга дьулуһалларын, бэлэмнээхтэрин, күүстэрин-кыахтарын, дириҥ билиилэрин, дьоҕурдарын көрдөрдөрдүлэр, онон бука бары кыайдылар, ситиһиилэннилэр диэн Саха Өрөспүүбүлүкэтин Бырабыыталыстыбатын бэрэссэдээтэлэ Кирилл Евгеньевич Бычков, олимпиада дьүүллүүр Сүбэтин бэрэссэдээтэлэ Николай Николаевич Чесноков бэйэлэрин эҕэрдэ, махтал тылларыгар бэлиэтээтилэр.
Физкультура олимпиадатыгар Москва, Татарстан, Ульяновскай, Челябинскай уонна да атын регионнарын оҕолоро үчүгэй бэлэмнээхтэрин көрдөрдүлэр. Саха сириттэн Дьокуускай куорат 17-ис оскуолатын XI кылааһын үөрэнээччитэ Ирина Федорова, Нерюнгриттэн Юлия Ганяк, Любовь Гавриленко кыһыл көмүс мэтээллэри ылаттаатылар, Дьокуускай куорат 31-ис оскуолатыттан Полина Гоманова, 33-һүс оскуолаттан Арина Пуляевская, куорат национальнай гимназиятыттан Софрон Скрябин иккис-үһүс бириистээх миэстэлэргэ тиксэн үөрдүлэр-көттүлэр.
Ирина Федорова - 17-ис оскуолатын XI кылааһын үөрэнээччитэ: “На протяжении всех соревнований было очень нервно и страшно от неизвестности, а вдруг что-то не получится, или не умею. Все-таки, олимпиада это такой обширный предмет физкультуры, то есть, все надо уметь, все знать. Поэтому нервничали учителя, родители , все за меня очень волновались. На самом деле все прошло довольно быстро, легко и я очень рада, что стала победительницей. Первым этапом прошли теоретические знания, отвечали на тесты, вопросы на которые очень сильно отличались, были вопросы по истории спорта, химии, биологии, надо было знать даты, имена знаменитых спортсменов. Но мы справились. В физподготовке надо было обладать гибкостью, ловкостью, скоростью, координацией движения, то есть, все должно было развито. По гимнастике я заняла первое место. Выполняли сложные базовые упражнения – кувырки, “ласточку”, сальто вперед, назад, перевороты. Упражнения по прикладным видам спорта, которые вкючали стрельбу, метания, прыжки, бег и различные элементы физической культуры. Также были игровые виды спорта – волейбол, баскетбол, футбол и другие виды, в которых принимали участие. Прошли хорошую подготовкувместе со сборной командой на базе школы, готовились к различным испытаниям. Много учителей, которые меня подготовили. Учителя физкультуры из 17-ой школы Романов Роман Владимирович, мой отец Федоров Александр Дмитриевич, мама Олеся Николаевна, тренера различных детско-юношеских спортивных школ Юшкова Виктория Анатольевна, Охотина Анастасия Сергеевна и многие другие, их очень много. В команде мы очень ладили, поддерживали друг друга, советовались. После окончания школы поступлю в университет им. Лесгафта в г. Санкт-Петербург, хочу стать тренером по гимнастике и тренировать все поколения спортсменов. Выпускникам, всем учащимся желаю ставить перед собой цель и достигать ее, совершать великие открытия и достигать победы!”
Софрон Скрябин – Дьокуускай куорат национальнай гимназиятын X кылааһын үөрэнээччитэ: “Олимпиада үчүгэйдик ааста. Син өр бэлэмнэннибит, былырыын эмиэ бэлэмнэммиппит эрээри, гимнастикаҕа эчэйии ыламмын күрэхтэспэтэҕим. Бу сырыыга, дьэ, миэстэлэстим уонна үөрэххэ киирэргэ путевка ыллым. Физкультураҕа Татьяна Леонидовна Крылова үөрэтэр. Элбэх көрүҥнэринэн дьарыктанныбыт, теорияттан саҕалаан, гимнастиканан, сүүрүүнэн, волейболунан, прикладнойдарга тиийэ анньыныы, тардыныы көрүҥнэригэр күрэхтэстибит. Сбордар бөҕөнү аастыбыт. Дьокуускайга “Триумф” спорткомплекска, 31-ис оскуолаҕа, ДЮСШ-1 спортзаалларыгар. Олимпиадаҕа бары көрүҥнэргэ кытынным. Теориябын ыарыҕаттым. Хайдах эрэ сылайбыт курдук, үөрэхпэр күүскэ ылсыам. Орто кылаастарга тустуунан дьарыктана сылдьыбытым, аҕам Максим Дмитриевич Скрябин Россия спордун маастара. Биэс оҕолоох ыалга иккис оҕобун. Ийэбит генетически наһаа сайдыылаах, сатаабата диэн диэн суох. Полицияҕа киирэр баҕа саналаах этим да, Олимпиада түмүгүнэн дипломмун ыллым, ханнык эмэ физкультура институтугар киириэм, билигин быһаарына иликпин. Тэҥ саастыылаахтарбар үөрэхтэригэр кыһаллалларыгар, спордунан дьарыктаналларыгар баҕарабын”.
Россия ханнык баҕарар физкультурнай институттарыгар үөрэххэ быһа киирэргэ путевкалары ылаттаабыт оҕолору эҕэрдэлиибит!
Баһылай Посельскай
