Сунтаар уонна Чурапчы улуустарыттан төрүттээх-уустаах биһиги сүүрүк-быһый, уҥмат тыҥалаах быһый кыыспыт, норуоттар икки ардыларынааҕы кылаастаах спорт маастара Наталья Леонтьева Россия сүүмэрдэммит хамаандатыгар лап-киллэриллэн, Россия таһымнаах улахан күрэхтэһиилэргэ тахсыылаахтык кыттыталаан, бу соторутааҕыта 3000 м сиргэ Жуковскай куоракка буолан ааспыт кросска Россия чемпионатыгар боруонса мэтээлгэ тиксэн ыалдьааччыларын, биһигини барыбытын үөртэ. Көрдөрүүлэрин үрдэтэр инниттэн үксүн дойду киин куораттарыгар, омук сирдэригэр дьарыктанар. Бу сааскы ыйдарга, аҕыйах хонукка ахтылҕаннаах Сахатын сиригэр кэлэ сырытта.
- Наталья, дьэ эрчиллии, бэлэмнэнии, сбордарга сылдьыылар хайдах баран иһэллэрий?
- Биһиги анаан-минээн кыһын бэлэмнэммэтэхпит. Тренерим Дмитрий Васильевич Колесов оҥорор былаанын быһыытынан, пик формы сайын киириэхтээхпит. Күрэхтэһиилэрим көрдөрүүлэрэ үчүгэйдэр. Новочебоксарыга 3 км бэһис миэстэ буолбутум. Оренбурга "Оренбургская миля" 2 км мэһэйдээх сүүрүүгэ үһүс буолбутум. Онтон Россиябар 3000 уонна 5000 м сүүрүүлэргэ алтыс-сэттис буолуталаабытым. Бириэмэбинэн уонна бэлэмнэниибинэн көрдөххө барыта сөпкө баран иһэр. Россия сбора кулун тутар уонуттан саҕаламмыта.
- Дьарыккар улахан объему оҥорор буолаҥҥын күрэхтэһиилэргэ алтыс-сэттис буолуталыыр буоллаҕын?
- Саамай улахан үлэни оҥорор, элбэх объему ылар ыйдарбыт кулун тутар уонна муус устар ыйдар буолаллар. Сбордарга сүрдээх элбэх үлэ оҥоһулунна. Ол быыһыгар күрэхтэстибит. Барыта этэҥҥэ. Сбордарбыт түмүгүнэн күрэхтэһии оҥорбуттара үчүгэй. Сборнайдар бары кэлэн кыттыбыттара. Саамай күүстээх састаап этэ. Сүрүн утарсааччыларым бары бааллара. Үчүгэй баҕайы күрэхтэһии буолан ааста. Кросс олимпийскай чемпион Юрий Борзаковскай куоратыгар Жуковскайга "Метеор" стадион аттыгар пааркаҕа буолбута.
- Ити Россия кроһугар кимнээх бастаатылар этэй?
- Кросска биһиги биир дойдулаахпыт диэххэ сөп, Приморьеттан сылдьар, Наталья Власова бастаата, иккис Иваново кыыһа Александра Гуляева. Бу кыһын Оренбурга киниэхэ хотторбутум. Иккиэн хамаандаҕа баар кыргыттар. Хаһааҥҥытааҕар да үчүгэй көрдөрүүлээх күрэхтэһии буолла. Мин бэйэм 20 сөк. тупсардым. Урут 5-6 миэстэ буола сылдьыбытым. Билигин үһүс буоллум. Былырыын бастаабыт кыргыттарбыт миэстэлэспэтилэр.
- Хас биирдии күрэхтэһиигэ кыттыыгыт бэлэмнэнии курдук буолуо?
- Бэлэмнэнии курдук. Холобура, 1 км 3 мүн. 14-18 сөк. иһинэн сылдьабыт. Тэтиммит оннук этэ. Кросска ити сүрдээх түргэн тиэмпэ.
- Сүрүн сыалгар-соруккар улам чугаһаан иһэҕин?
- Оннук. Сайын ыраах курдук этэ да, күрэхтэһиилэрбит бу тиийэн кэллилэр. Россия хамаанданан чемпионата бу ыам ыйын 27 күнүгэр буолар. Сбор кэнниттэн өр сырыттаххына киһи психологически сылайар, ол иһин манна сынньана түһэн бараммын, 25-э көтүөхпүт, тиийэн баран сарсыныгар разминкаланар курдук. Онтон, күрэхтэһиэм. Сүрүн стаарпыт бэс ыйы 25-гэр Чебоксарга буолар.
- Ханнык дистанцияҕа болҕомтону туһаайаҕыт, бэлэмнэнэҕин?
- Дистанциябыт улаханнык быһаарыллыбакка турар. Кистэлэҥ да диэххэ сөп. Мин бэйэм да билбэппин. Эппэттэр. Россиям иннинэ икки-үс стаартар бааллар. Ол стаартар быһаарыахтара, ханнык дистанцияҕа кыттарбын.
- Эрчиллииҥ чыпчаалыгар, пик формы онно тиийиэхтээххин дуо?
- Онно тиийиэхтээхпин. Ол иһин дистанциям биллибэт.
- Саҥа Дьылга кэлэн бараҥҥын, сыл аҥара кэриҥэ буолан бараҥҥын бу саҥа кэллэҕиҥ дии? Ханна-хайдах үлэлээтигит, эрчилиннигит?
- Оннук, бу саҥа кэллим. Быйыл хаһааҥҥытааҕар да элбэхтик күрэхтэстим. Россия Кубогар, Россия чемпионатын кросстарыгар икки сылга биирдэ эмэ кыттар этим. Онтон быйыл иккиэннэригэр көтүппэккэ кытынным. Сборбут хайдах барбытын дневникпитигэр сурунан, ааспыт сыллары кытта тэҥнээн көрөбүт. Оннук тэҥнээн көрдөххө турукпут, дьарыкпыт, көрдөрүүлэрбит барыта үчүгэйдэр. Барыта бэркэ баран иһэр. Былааннаабыппыт барыта сөп түбэһэр. Уонна күһүҥҥүттэн олимпийскай базаҕа олордум. Онно Россия сборнайыгар аһылыкпыт олус үчүгэй. Онно оборудованиелара, объектара барыта үрдүк таһымҥа эппиэттиир гына тураллар. Уопсайынан сбордары итинник ыыталлара наһаа наадалаах, туһалаах. Спортсменнар сүрдээҕин үүнэллэр-сайдаллар, көрдөрүүлэрэ эбиллэр. Эт-хаан эрэ өттүнэн буолбакка, күрэхтэһэр кыргыттаргын кытта бииргэ олорон, эрчиллэн бодоруһаҕын, билсэҕин, ол психологическай өттүнэн эмиэ үчүгэйдик дьайар. Хайдах эрчиллэллэрин, сынньаналларын барытын көрө сылдьаҕын, улахан спортсменнартан сүһэрин, үөрэнэрин хайаан да баар буолар. Тренердэртэн, олимпиец-спортсменнартан сүбэлэттэрэҕин, ыйыталаһаҕын. Аккаастаабаттар, ыйан-кэрдэн биэрэллэр. Өйүүллэр даҕаны. Сбор кэмигэр Юрий Борзаковскай кэлэн эрчиллэн барааччы, мунньахтары, көрсүһүүлэри тэрийэн ыытааччы.
- Саха сирин Олимпийскай программатыгар баарын эмиэ туһалыыр буолуохтаах?
- Туһалыыр бөҕө. Итинник өйөбүл баара наһаа үчүгэй.
- Дьэ, Россия күрэхтэһиилэригэр хайдах кыттыаххыный?
- Бу ыам ыйдааҕы күрэхтэһиибит быһаарыылаах стаарпытынан буолар. Онно хайдах кыттарбытыттан көрөннөр Россия чемпионатыгар киллэриэхтээхтэр.
- Кимнээҕи кытта тутуһуоххунуй?
- Тутуһар дьонум Елена Коробкина уонна Башкирияттан Гульшат Сальфетдинова.
- Онтон Наталья Власова уонна Александра Гуляева?
- Кинилэр мин дистанциябар сүүрбэттэрэ буолуо, атын дистанцияҕа сүүрээри сылдьар буолуохтаахтар. Баҕар сүүрүөхтэрэ. А так, уонча киһи бары тэҥ баайыылаахпыт. Мин бэйэм да кэтэһэбин.
- Улахан күрэхтэһиилэргэ ситиһиилээхтик кыттар сыаллаах-соруктаах, бэйэҕин уопуттаах маастар быһыытынан сананаҕын?
- Быйылгы былааммыт хаһааҥҥытааҕар да атын. Хайаатар да үчүгэй эрэ миэстэлэргэ дьулуһабыт. Билигин бу хаалбыт кэмҥэ сыалбыт-сорукпут оннук.
- Спортан атын туох дьарыктаах буолаҕыный?
- Сборга атын туох дьарыга кэлиэй? Кинигэ ааҕабын, баайабын - ол кыргыттарга наһаа барсар дьарык.
- Үөрэҕиҥ, идэҥ ханнык этэй?
- Дьокуускайга ХИФУ физкультураҕа уонна спорка институтун бүтэрбитим, идэбинэн сүүрүү тренерэбин. Профессиональнай спортсменкабын. Сааһым 28-һым. Атын спорт көрүҥнэриттэн биһиги көрүҥмүтүгэр үчүгэйэ диэн төһөнөн сааһыран иһэҕин да, оччонон киһи тулуурдаах буолуутун хаачыстыбата уонна биһиги сахалар хойутаан ситэрбит, сайдарбыт улахан оруолу оонньуур. Уонна дистанциябын кэлин өссө уһатан иһиэм, баҕар, кыччатан да биэриэм. Этим-хааным хайдах ылынарыттан көрүөм.
- Омук дойдуларыгар сүрүн утарсааччыларын туһунан тугу этиэн этэй?
- Утарсааччыларбытыттан кениецтар, эфиоптар саамай күүстээхтэр. Билигин "Блиллиантовай этап" буола турар. Холобур, мин дистанциябар 3 км онно бастакы этаапка Алмаз Аяна диэн Кения кыыһа 8 мүн. 30 сөк. кэлэн бастаата. Ити дистанцияҕа мин көрдөрүүм 8 мүн. 50 сөк. Тэҥнээн көрөр буоллахха, ити сүүс миэтэрэҕэ тэҥнэһэр.
- Сүүрэр усулобуйаҕыт, күн-дьыл туруга уратылара билэрэ буолуо?
- Ол эмиэ баар уонна сүүрүү тактикатыттан эмиэ тутулуктаах. Итинник кыра күрэхтэһиилэргэ үчүгэй бириэмэни көрдөрөллөр. Онтон официальнай улахан күрэхтэһиилэргэ бириэмэҕэ буолбакка, тактическай охсуһууга болҕомто туһаайыллааччы. Европа, аан дойду чемпионаттарыгар, олимпийскай оонньууларга пьедесталга тахсан турар туһугар үлэ барар. Ол иһин рекортар международнай стаартарга оҥоһуллааччылар.
- Эһиги бэлэмнэниигитин бытааннык сүүрүүлэргэ, объемҥа, тэтимнээхтик сүүрүүлэргэ барытыгар туһаайдаххыт?
- Бу уонча сылы быһа оннук, быйылгыттан оскуораска үлэлиибит. Холобур, кросспут көрдөрүүтэ былырыыҥҥыттан быдан атын, түргэн. Бытан сүүрүү диэн суох, барыта түргэн тэтимнээх сүүрүүлэр. 10 км бардаххына килэмиэтирин 4 мүн. 30-нан сылдьаҕын. Ити чэпчэки кросс диэн. Орто уонна түргэн кросстар диэн бааллар. Дьарык, хайдах туруктаах сылдьарыҥ сүрдээх элбэҕи быһаараллар. Билигин икки Россия чемпионаттара күүтэллэр – биирэ хонтуруоллуур, биирэ сүрүн стаартар.
- Онуоха диэри сүрүн сорук, былаан?
- Дьарык, эрчиллиилэр уонна кэтэһэбит. Утарсааччыларбытын кытта биир сборга бэлэмнэнэбит. Бэйэ-бэйэбитин билсэбит, сыһыаммыт үчүгэй, убаастаһабыт. Ким эрэ атын сиргэ стаартыыр буоллаҕына ыалдьыһабыт, суруйсабыт, үчүгэйдик кытыннахпытына эҕэрдэлэһэбит.
- Билигин Россия сүүмэрдэммит хамаандатыгар хаһыаҕытый?
- Дистанцияҕа үс киһи киирэр. Үһүс призер буолуоххун наада уонна норматив толоруохтааххын. Нормативпыт бу ыам ыйыттан саҕаланар. Норматив толоруоххун наада уонна Россияҕа үс иһигэр киириэххин наада.
- Утарсааччылар, сүүрүк кыргыттар күүстээх өрүттэргитин билсэҕит?
- Билсэбит. Ким хайдах бардаҕына, ким ханнык тактиканы тутуһарыттан билэҕин, хайдах сүүрэрин, туох түмүгү көрдөрүөхтээҕин, итинник бардаҕына маннык кэлэр диэн, сүүрүү кэмигэр ааҕан-суоттаан күүскүн-кыаххын аттарынаҕын. Сүүрэн бүтэн бараммыт сүүрүүбүтүн ырытыһаммыт, ханнык килэмиэтиргэ ыарахан түгэн кэлэ сылдьыбытын эҥин кэпсэтиһээччибит.
- Уонна били допинг туһунан айдааҥҥа Россия сүүрүктэрин-быһыйдарын Олимпиадаҕа кытыннарбаппыт диэн баара дии?
- Кырдьыгынан эттэхпинэ, итини олох кэтээбэппин. Мин холкутук эрчиллиибин эрэ оҥоруохпун баҕарабын. Барыта үчүгэй буолуо дии саныыбын. Онтон мин оннук санаалаах сылдьабын, барыта быһаарыллыа диэн. Хайдах эрэ оннук эрэллээхпин. Сборга ыҥыраллар, үлэҕитин оҥордугут, аны эһиги көрдөрүүгүт эрэ наада дииллэр.
- Наталья, эн баҕа санааларыҥ, туруорсуулар эҥин бааллар дуо?
- Спорт үгүс көрүҥнэригэр Сахабыт сирин спортсменнара кыттыыны ылыахтаах улахан эппиэттээх күрэхтэһиилэрэ буолаары тураллар: тустууга, боксаҕа, чэпчэки атлетикаҕа даҕаны, Олимпиадаҕа киирсээри бэлэмнэнии бөҕө. Олимпиадаҕа тиийэргэ бары шанстаахтар. Кинилэргэ бука барыларыгар ситиһиилэри, путевка ылалларыгар баҕарабын! Ыалдьааччылар, биһигин өйөөҥ! Эһиги өйөөтөххүтүнэ биһиэхэ күүс-кыах эбиллэр. Биһиэхэ эрэниҥ уонна итэҕэйиҥ!
Сахабыт сирин сүүрүк-быһый кыыһыгар, Россия сүүмэрдэммит хамаандатын чилиэнэ Наталья Леонтьеваҕа иннигэр күүтэр улахан эппиэттээх күрэхтэһиилэргэ ситиһиини баҕарабыт! Дьол-соргу тосхойдун!
Баһылай ПОСЕЛЬСКАЙ, Sportyakutia.ru
