Араас күрэс көрүҥнэринэн көлүөнэлэр: аҕам саастаах, орто уонна эдэр күрэсчиттэрэ, тренердэр, тэрийээччилэр, салайааччылар көрсөн төгүрүк остуол тула олорон кэпсэттилэр, санааларынан атастастылар, инники сыалы-соругу торумнастылар.
Ахсынньыга атахоонньооччулар, тохсунньуга хабылык-хаамыска, олунньуга гиирэ спорда, мас тардыһыы, кулун тутарга оҕунан ытыы, хотугу дэгит күрэс, муус устарга хапсаҕай, ат сүүрдүүтэ, саха төрүт дэгит күрэс, ыам ыйыгар “Урожай” ДСО салайааччылара, тэрийээччилэрэ, чэпчэки атлетика федерациялара түмсэн кэпсэттилэр. Араас кэмнэрдээҕи көлүөнэлэр көрсүһүүлэрэ көдьүүстээхтик аастылар.
Дьоһун дьаһалы Саҥа Дьыл иннинэ атах оонньооччулар саҕалаабыттара. Ааспыт үйэ 70-80-90 сылларыттан саҕалаан күн бүгүнүгэр диэри Саха сиригэр атах оонньуутун сайдыытыгар кылааттарын киллэрбит XX үйэ чулуу кылыыһыттара Николай Санников, Иван Горохов, Василий Посельскай, Владимир Алексеев, Иннокентий Григорьев, аныгы XXI үйэ атах оонньооччулара Юрий Гаврильев, Виталий Васильев, Захар Ефремов, Айаал Иванов, Егор Филиппов,
Валентин Иванов, Кай Адамов, Ньургун Сокольников, Валерия Олесова, Евгения Адамова кэпсэтиигэ көхтөөхтүк кытыннылар. Кэпсэтии тэриллибитэ түбэспиччэ буолбатаҕын туһунан төгүрүк остуолу салайан ыыппыт Александр Ким-Кимэн быһаарарынан, саха төрүт күрэһин көрүҥнэрин дьон-норуот биһириир, ылынар. Төрүт күрэс көрүҥнэрэ сайдыахтаахтар, күрэсчиттэр үрдүк кирбиилэри ылаттыыллара салҕаныахтаах.
“Боотурдар көлүөнэрэ” бырайыакка араас көлүөнэлэр номоххо киирбит, албан аатырбыт күрэсчиттэрэ умнуллууга хаалбакка, киэҥ билиигэ-көрүүгэ тиэрдиллиэхтээхтэр. Саха күрэһин көрүҥнэригэр болҕомто күүһүрэр. Кэскиллээхтик сайыннарыыга бэртээхэй дьаһаллар ыытыллаллара кэрэхсэбиллээх. Сыл аҥаара кэм устата үгүс санаалар, этиилэр киирдилэр. Төгүрүк остуолларга буолуталаабыт кэпсэтиилэр интернет ситимигэр, өрөспүүбүлүкэ хаһыаттарыгар ааҕааччы киэҥ араҥатыгар таҕыстылар, “Саха” НКИХ араадьыйатыгар кэпсэннилэр, телевидениетигэр көрдөрүлүннүлэр.
Бэс ыйын 19-24 күннэригэр өрөспүүбүлүкэ салайааччылара “Боотурдар көлүөнэлэрэ” бырайыак суолтатын туһунан санааларын эттилэр.
Саха Өрөспүүбүлүкэтин Бырабыыталыстыбатын бэрэссэдээтэлин солбуйааччы Сергей Васильевич Местников:
“Боотурдар көлүөнэлэрэ” бырайыак биһиги норуоппут төрүт культуратын уонна төрүт күрэс көрүҥнэрин историяларын билиһиннэрэр, кэпсиир уонна көлүөнэлэри ситимниир сыаллаах-соруктаах. Үйэлэри уҥуордаан илдьэ кэлбит баай культурабытын, төрүт күрэс көрүҥнэрбитин билиҥҥи саҥа үйэҕэ тириэрдэр үлэ ыытыллар. Манчаары оонньуулара төрүттэниэхтэриттэн, элбэх көлүөнэ ыччат-дьон төрүт күрэс көрүҥнэринэн утумнаахтык дьарыктанан, олохторун спорка анаан, улахан ситиһиилэрдэнэн, нэһилиэнньэни чөл, чэгиэн-чэбдик олоххо угуйаллар. Манчаары оонньуулара кэҥээннэр улахан таһымнаннылар. Бу бырайыагы төрүттээччилэр саха төрүт күрэс көрүҥнэригэр “Сахаада-спорт” Ассоциация президенэ Александр Николаевич Ким-Кимэн, Баһылай Манчаары аатынан спорт төрүт күрэс көрүҥнэрин Киинин дириэктэрэ Геннадий Анатольевич Васильев ылсан, күүскэ үлэлэһэн, “Боотурдар көлүөнэрэ” бырайыак маҥнайгы түһүмэҕэ түмүктэннэ. Дьон көрүүтүгэр-истиитигэр тахсан дьон-сэргэ биһирэбилин ылла. Саха төрүт күрэһигэр Манчаары оонньуулара 11 көрүҥнэргэ ыытыллаллар. Араас кэмнэргэ күрэхтэспит уонна билигин күннэригэр сылдьар күрэсчиттэр, тренердэр төгүрүк остуол тула олорон кэпсэтэн, санаа ырытыһан, инникини торумнаһан, бырайыакка көхтөөхтүк кыттыбыттара кэрэхсэбиллээх. Улахан суолталаах бырайыак буолара көһүннэ. Бырабыыталыстыба, спорт Министиэристибэтин таһымнарыгар төрүт көрүҥнэрбитин сайыннарар, өрөспүүбүлүкэ таһымыгар эрэ буолбакка Россия уонна аан дойду таһымыгар таһаарар сыаллаах-соруктаах үлэ-хамнас ыытыллар. Ол курдук, биһиги мас тардыһыыбытынан, хапсаҕайбытынан элбэх омук дойдулара умсугуйан дьарыктанар буоллулар. Россия, аан дойду таһымнаах күрэхтэһиилэр ыытыллаллар. Биһиги төрүт көрүҥнэрбитин салгыы өссө сайыннаран иһиэхпит, Россия регионнарын, омук дойдуларын саха төрүт көрүҥнэригэр киллэрэн иһиэхпит. Саха Өрөспүүбүлүкэтин Ил Дарҕана Айсен Сергеевич Николаев биһиги бырабыыталыстыбабытыгар уонна спорт Министиэристибэбитигэр төрүт күрэс көрүҥнэрин сайыннарарга сыал-сорук туруоран турар. Ол соругу толорорго биһиги сөптөөх тэрээһин үлэлэри ыытаммыт, хапсаҕайы, мас тардыһыытын, остуол оонньууларын, чэпчэки атлетиканы, атах оонньууларын, атын да төрүт көрүҥнэрбитин сайыннара туруохпут диэн эрэллээхпит”.
Саха Өрөспүүбүлүкэтин спорка миниистирэ Леонид Николаевич Спиридонов:
“Сахаада-спорт” уонна Манчаары аатынан Киин көҕүлээһиннэринэн көдьүүстээх, үчүгэй кэпсэтиилэр буоллулар. Саха төрүт оонньуулара сайдалларыгар үлэлэр бардылар. Быраабылалар, сахалыы терминнэр, оҥоһулуннулар. Улахан таһымнаах күрэхтэһиилэр ыытылыннылар. Мас тардыһыытын далааһына кэҥээтэ, Россияны, Азияны, Европаны, Американы хабан, аан дойдуга тиийдэ. Киргизия Бишкек куоратыгар хапсаҕайга аан дойду чемпионата үрдүк тэрээһиннээхтик ыытылынна. Тас регионнар, омук дойдулара улаханнык сэҥээрдилэр. Казахстаҥҥа “Игры кочевников” программатыгар саха төрүт күрэһин көрүҥнэрэ киллэриллэн биһирэннилэр. “Боотурдар көлүөнэлэрэ” бырайыакка киэҥ өрүттээх кэпсэтиилэр буоллулар. Төрүт көрүҥнэрбит күрэс буолалларын ааһан, Сокуонунан бигэргэннилэр. Орто үөрэхтээһин оскуолаларын уруоктарыгар төрүт күрэс көрүҥнэрэ үөрэтиллиэхтэрэ, тупсаран иһиэхпит. “Ботурдар көлүөнэлэрэ” бырайыакка ааспыт көлүөнэ аҕам саастаах күрэсчиттэрэ аныгы көлүөнэ ыччаты кытта ин кытта атах тэпсэ олорон санааларын кытта үллэһиннилэр, инники сайдыыны түстээтилэр. Төрүт көрүҥнэрбитин сайыннарыыга түмүктэр оҥоһуллуохтара. Инники диэки сайдыыны кэлэр көлүөнэ салгыаҕа”.
Баһылай Манчаары аатынан саха төрүт күрэс көрүҥнэрин Киинин дириэктэрэ - Васильев Геннадий Анатольевич:
“Быйыл Сахабыт сирин төрүт күрэһин эйгэтин хабар улахан түһүлгэбит XXII Манчаары оонньуулара от ыйын 7-12 күннэригэр ытык Тааттаҕа буолаллар. Уһулуччулаах тэрийээччи, салайааччы Афанасий Егорович Алексеев саҕаттан, 1968 сылтан төрүттэммит Манчаары спартакиадалра, оонньуулара күн бүгүнүгэр диэри ыытыллаллар. Кус-быһый, ат бөҕө дьон кыахтарынан тургутуһан, күрэстэһэн, ыра-баҕа санааларын толороллор. Элбэх көлүөнэ ыччаттар кыайыыларга дьулуһаллар. Быйыл Манчаары оонньуулара ааспыт үйэ 90-с сылларыгар саха төрүт көрүҥнэригэр федерациялара түмсэннэр “Сахаада-спорт”, онтон Саха Өрөспүүбүлүкэтин төрүт күрэс көрүҥнэригэр Киин тэриллибиттэрэ. “Боотурдар көлүөнэлэрэ” бырайыак көҕүлэнэн төрүт күрэс федерацияларын араас көлүөнэ күрэсчиттэрэ, ол иһигэр, эдэрдэр, аҕам саастаахтар төгүрүк остуол тула санааларын кытта үллэһиннилэр, сыалларын-соруктарын торумнастылар. Сыал-сорук – түмсүүгэ, санаа үөскэтиигэ туһуланна. Манчаары оонньууларын сүдү күүһэ, кыаҕа, киэҥэ бэлиэтэннэ. “Боотурдар көлүөнэлэрэ” бастыҥ бырайыак. Инникилээх, кэскиллээх”.
Саха төрүт күрэс көрүҥнэригэр “Сахаада-спорт” Ассоциация президенэ Александр Николаевич Ким-Кимэн:
“Тааттаҕа Манчаары оонньууларын ыытар болдьохпут чугаһаата. Суолтата олус улахан. Саха омук былыргы оонньууларын өрө тутан кэллибит. Өбүгэбит төрүт оонньууларын көрүҥнэрин спорка кубулутан, Россияҕа, аан дойдуга таһаардыбыт. Өрөспүүбүлүкэбит президеннэригэр М.Е. Николаевка, В.А. Штыровка, Е.А. Борисовка, Ил Дарҕаммытыгар Айсен Николаевка махтанабыт. Бырабыыталыстыба, спорт Министиэристибэтэ элбэх өрүттээх үлэни ыыттылар. 2006 сыллаахха арыйбыт Баһылай Манчаары аатынан Кииммит төрүт көрүҥнэрбитин сайыннаран, үрдүк таһымҥа таһаарда. “Сахаада-спорт” салайан, үүннээн-тэһииннээн, нормативнай-правовой база сайдар. Спорт төрүт күрэс көрүҥнэрдээх, Сокуоннаах Сахабыт сирэ Россияҕа соҕотох субьект. Федеральнай Сокуоҥҥа уларытыылар киирбиттэрэ. Төрүт күрэс көрүҥнэрбит Федеральнай реестргэ киллэриллибиттэринэн салгыы сайдар, тарҕанар кыахтаннылар. Төрүт күрэс көрүҥнэрин сайыннарыыга туһуламмыт “Боотурдар көлүөнэлэрэ” бырайыак олус тоҕоостоох. Өбүгэлэрбитин кытта ситимнэһэн, күрэс бастыҥнара, араас көлүөнэ рекордсменнара сэргэстэһэ олороннор, уопуттарынан атастастылар, салгыы сайдыыга дириҥ ис хоһоонноохтук кэпсэттилэр”.
“Боотурдар көлүөнэрэ” бырайыак от ыйын 7-12 күннэригэр Тааттаҕа буолар Манчаары оонньууларын кэмигэр киинэ көрдөрүүтүнэн, кинигэ таһаарыытынан түмүктэниэҕэ. Үлэ салҕаныаҕа.
Баһылай Посельскай
