Саха Республикатын 20 төгүллээх чемпиона, "Урожай" физкультурнай-спортивнай тэрилтэ 35 төгүллээх чемпиона, Россия ветераннарын хас да төгүллээх чемпиона, хайыһаргааан дойду Кубогын үрүҥ көмүс призера, Россияҕа хайыһары таптааччылар спордун маастара, хайыһарга Саха Республикатын спордун маастара, чэпчэки атлетикаҕа РФ спордун маастара, Чурапчы улууһун уонна Кытаанах нэһилиэгин Бочуоттаах олохтооҕо Николай Васильевич Захаров төрөөбүт-үөскээбит Чурапчытын Кытаанаҕар "Урожай" физкультурнай-спортивнай тэрилтэ уонна Егор Николаевич Потапов баһылыктаах олохтоох дьаһалта тэрийиилэринэн республика хайыһарга турнира кынаттаах хайыһардьыт 75 сааһыгар ананна.
Тыыннаах холобур
Сэрии буолар сылыгар күн сирин көрбүт Николай Васильевич Захаров ийэлээх-аҕата тыа сирин туруу үлэһит дьоно этилэр. Ийэтэ уолун төрөөт, ол сарсыарда отчуттары кытта от охсо барбыт. Оннук күнүстэри соҕотоҕун хаалан, ытаан бэбээрэн, тэтиэнэх оҕо буола улааппыт. Онтон биир сыл буолан баран дьонун кытта хоту көһөрүллүүгэ барсыбыт. Биир саастааҕар. Хотугу Муустаах акыйааҥҥа уутун түһэрэр Лаптевтар муораларыгар тиийэн дьоно балыкка үлэлээбиттэр. Дойдуларыгар Таба-Баалыга тоҕус сыл буолан баран эргиллибиттэр. Уончалаах уол Кытаанах оскуолатыгар ньулубуой кылааска үөрэнэ киирбит. Физкультура учуутала Николай Николаевич Лысков быыкаайык кылгас көрүдүөргэ уруоктарын ыытара.
Москваҕа физкультура институтун бүтэрэн кэлбит, наһаа үчүгэй техникалаах Николай Николаевич Барахсанов бэһис кылааска аан бастаан хайыһарга уһуйбут. Сүрдээҕин сөбүлээбит, ылларбыт. Оскуолаларга күрэхтэһиилэригэр кыттан барбыт. Тохсус кылааска республика "Урожайыгар" күрэхтэспит. Ол кэнниттэн тута, сааһын баттаһа, тылланан, армияҕа ыҥырыллан, үс сыл сулууспалыыр кэмигэр Дальнай Восток байыаннай уокуругар хайыһар күрэхтэһиилэригэр кыттыталаан, онус-сүүрбэһис миэстэ буолуталаабыт. Армияттан кэлээт, 1966 с. республика күрэхтэһиитигэр кыттыбыт. Оччолорго Уус Алдантан Жирковтар, Черноградскайдар курдук, Мэҥэ Хаҥаластан, Хаҥаластан, Чурапчыттан уо.д.а. оройуоннартан күүстээх хайыһардьыттар хайдах-туох сүүрэллэрин көрүтэлээбит. "Алдьархайдаахтык сүүрэр дьон этилэр",- диэн саллыбыт. Миэстэҕэ тиксибэтэх.
Ити кэнниттэн Афанасий Кирикович Софронов бэрэссэдээтэллээх Чурапчы оройуонун спортсоветыгар инструкторынан үлэлээбит. Онно күрэхтэһии хайдах салалларын, хайдах тэриллэрин билбит. Биир дойдулааҕа, тустуу тренерэ Дмитрий Петрович Коркин Афанасий Кириковичтан "Ньукулайы миэхэ аҕал, тустууга",- диэн иккитэ-үстэ көрдөөбүтүн Афанасий Кирикович "Биир кытыгырас киһи кэлээри гыммытын алыс сордоомо, эйиэхэ тустуук уолаттарын элбэхтэр",- диэн биэрбэтэх. Эт-сиин өттүнэн тэтиэнэҕин иһин, ымсыыран тустууга ыҥыра сылдьыбыт буолуохтаах. Тустууга кэлбитин буоллар, улахан маастар буолуон этэ дэтэлиирэ үһү.
Мугудай орто оскуолатын дириэктэрэ Иван Семенович Кузьмин физкультура учууталынан уонна комсомольскай тэрилтэ сэкэрэтээринэн ыҥыран үс сыл үлэлээбитэ, Калинин колхозка спортинструкторынан, физкультура учууталынан үлэлээбит сылларыгар воейболист Григорий Николаевич Оконешниковы кытта бииргэ физкультура учууталынан үлэлээбитин олус күндүтүк саныыр.
Онтон эр киһи дойдутугар эргиллиэхтээх диэн толкуйтан, 1970 с. дойдутугар Кытаанахха эргиллэн, Платон Петрович Седалищев диэн табаарыһа ыҥыран, 35 сыл устата ханна да уларыйбакка үлэлээбитэ. Ол сылдьан Москваҕа Малаховкатааҕы тренердэр оскуолаларын бүтэрэн кэлбит хайыһар тренерэ Иван Николаевич Попов илиитин иһигэр киирэр. Республикаҕа биллэр хайыһардьыттар Тимофеевтар, Матвеевтар, Барашковтар, Захаровтар тахсыбытынан бараллар.
Николай Захаров оччоттон күн бүгүнүгэр диэри хайыһар суолугар.
Спорка уһун үйэлэнии, киһи спорка тардыһыыта киһи бэйэтиттэн диэн ааҕар. Иван Николаевич Попову нэһилиэк дьолугар түбэспит киһи диэн өйдөбүл олохсуйбута ыраатта. Үчүгэй тренер көмүскэ сууланар курдук диэн тус тренер быһыытынан элбэҕи биэрбит Иван Николаевич Попову үрдүктүк сыаналыыр.
Тапталлаах кэргэнэ, эмиэ хайыһардьыт, гимнастка Мария Дмитриевна Дмитриевалыын спортивнай дьиэ-кэргэни үөскэттилэр. Улахан кыыстара Сардаана оҕо эрдэҕиттэн хайыһардаабыта балтыларыгар бэриллибитэ. Александра республика хамаандатын бастакы нүөмэринэн, Сахалинынан сылдьыталаабыта, иккиэн маастарга кандидаттар.
Сиэннэрэ Данил Николаев многоборьеҕа республика чемпиона, оҕолорго абсолютнай чемпионнаан массыына ылан турар. Сардаана улахан уола Коля 400 м Спартакиадаҕа кыттан бастыы сылдьыбыта. Кыра сиэн Айаан Николаев хаамыскаҕа-хабылыкка гимназияҕа 1 кылаастарга бастаан эһээтин үөртэ.
Эдэрдии эрчимнээх Николай Васильевич дэгиттэр дьоҕурдаах. Сатаабата диэн суох. Быар куустан олорбот. Барытыгар ылсан, түсүһэн иһэр. Болуотунньук, биригэдьиир, маастар бэрдэ. 300 м эргимтэлээх хайыһар кыһыҥҥы манеһын прораабтаан олоххо киллэртэрбитэ. 60 кыраадыстаах бытарҕан тымныыга манеж иһигэр 6-7 кыраадыс эрэ буолар. Республика күүстээх хайыһардьыттара кэлэн эрчиллэн бараллар. Аан дойдуга, Россия чемпионатыгар сылдьан кэпсиириттэн манеж туһунан истибиттэр сүрдээҕин соһуйаллар, сөҕөллөр.
Нэһилиэгэр тутуулары ыытыыга, базаны бөҕөргөтүүгэ үгүстүк сыраласта. 12 объекка биригэдьиирдээн, Үтүө Дьыала чэрситинэн анал Бэлиэ хаһаайынынан, балыыһа, спортивнай саала, бэкээринэ, ыһыахтыыр сир, Д.П. Коркин музейын, дьаһалта хонтуоратын, быйыл саҥа киллэриллиэхтээх кулууп акылаатыгар, хара муостатыгар үлэлэстэ.
Тэрээһин үлэтинэн, дьону түмэринэн тэҥнээҕэ суох. Культура эйгэтигэр кулууп дириэктэринэн 35 сыл эҥкилэ суох үлэлээтэ. ССРС культуратын туйгуна. Кытаанах нэһилиэгэ спорка уонна уус-уран самодеятельноска оройуоҥҥа, улууска куруутун инники күөҥҥэ сылдьарыгар Николай Васильевич Захаров өҥөтө, биллэн турар, улахан.
Хайыһардьыт, сүүрүк быһыытынан оройуонугар, республикаҕа тиийэ бастаталыырын ааҕан сиппэккин. Оннооҕор, нэһилиэгин, оройонун тустарыгар атах оонньуутугар, хапсаҕайга, онтон да атын көрүҥнэргэ тахсыылаахтык кыттар.
Биллэр-көстөр ситиһиилэринэн, 1972 сыллаахха Чочур Мырааҥҥа буолбут Дальнай Восток тоҕус уобаластарын, кыраайдарын күрэхтэһиилэригэр олимпийскай чемпион Федор Симашовтуун 50 км сиргэ хайыһарынан сүүрүүгэ хатыһан-эрийсэн, икис миэстэни ылан турар. Бастыҥ үөрэнээччилэриттэн Алексей Терютин республикаҕа батстаан турар, Екатерина Павлова быйыл Россия ветераннарын үс төгүллээх чемпионкатынан буолары ситистэ. Николай Васильевич ветераннарга Россияҕа чемпионнаан, Россия сүүмэрдэммит хамаандатыгар киирсэн Аан дойду ветераннарын Кубогар эстафетаҕа иккис этаапка дьоһуннук сүүрэн, иккис миэстэлэннэ. Германияҕа аан дойду чемпионатыгар сахалартан соҕотох кыттан турар. Сыктывкарга буолбут аан дойду чемпионатыгар икки финн, биир швед кэннилэриттэн биэтэккэ төрдүһүнэн кэлбитэ.
Билигин бэйэтин иннигэр туруоруммут сыала-соруга – сааһыран да баран аан дойду хайыһарын суолугар тэппит атаҕын кубулуппакка кыттыыны ылан сахалары дьоһуннук ааттатыы.
Бэйэтэ этэринии, хаама сылдьар холобур буоларынан киэн туттар.
Лоскуй күөлгэ хайыһардар дайдылар
Дьэ, итинник спорт куттаах, спорка баай үгэстэрдээх Кытаанахтар кэлбит ыалдьыттарга дьоһун дьоро күннэри бэлэхтээтилэр. Тааттаттан, Мэҥэ Хаҥаластан, Уус Алдантан, Хаҥаластан, Хатастан, Дьокуускайтан, Чурапчыттан, Орто Халыматтан 57 аллаах хайыһары сөбүлээччилэр түмүстүлэр. Саха Республикатын "Урожай" физкультурнай-спортивнай тэрилтэтин бэрэссэдээтэлэ Егор Егоровия Неустроев, Физическэй культура уонна маассабай спорт управлениетын начальнигын солбуйааччы Александр Дмитриевич Неустроев, хайыһар федерациятын толорооччу дириэктэрэ Иван Иванович Харлампьев, ветеран хайыһардьыттар "Чысхаан" кулуубун бэрэссэдээтэлэ Екатерина Семеновна Никитина, Чурапчы улууһун физическэй культураҕа Управлениетын начальнига Василий Иванович Давыдов, хайыһар спордун ветераннара эҕэрдэ тыллары эттилэр.
Спорка куруутун бэриниилээх ветераннар хото кэлбиттэр. 2005 с. ветеран хайыһардьыттар аан дойдутааҕы чемпионатын икки төгүллээх чемпионката, Россия ветераннарын хас да төгүллээх чемпионката Мария Бандерова, 2014 с. Россия чемпионката Антонина Петрова, 2016 с. Россия ветераннарын үс төгүллээх чемпионката Екатерина Павлова, Россия призердара, Афанасий Петрович Илларионов, Николай Яковлев, Вячеслав Яковлев уо.д.а. аныгы көлүөнэ ыччакка холобур көрдөрөр Саха сирин биллиилээх хайыһардьыттара бааллар.
Күн бүгүнүгэр диэри тахсыылаахтык күрэхтэһэ сылдьар хайыһардьыттар Николай Васильевич Захаров, Екатерина Семеновна Никитина, Афанасий Петрович Илларионов, Степан Степанович Контоев күрэхтэһии турнир былааҕын көтөхтүлэр. Күрэхтэһии дьиҥ спорт бырааһынньыгар кубулуйда.
Кылаабынай судьуйанан Александр Будимирович Слепцов, кылаабынай сэкэрэтээринэн Андрей Афанасьевич Филиппов эҥкилэ суох үлэлээтилэр. Күн-дьыл да туран биэрдэ. Оҕолор, ыччаттар, улахан дьон, спорт ветераннара классическай, көҥүл ньыманан сүүрүүлэргэ, эстафетаҕа куоталастылар.
Лоскуй күөл тула хайыһар киэҥ-куоҥ трассатын хайыһар тренерэ Иван Петрович Игнатьев олус кичэллээхтик дэхсилээн бэлэмнээбит. Хайыһардьыттар бугуһуйан туран барыталаатылар. Мэктиэтигэр, көтөн-дайан иһэр курдуктар. Маастара табыллыбыт аллаах хайыһардар чэпчэкитик сырылыыллар. Ким-хайдах туттан-хаптан, хамсанан-имсэнэн сүүрэрэ ытыска уурбут курдук көстөр. 2-3 км эргиирдэри оҥортооннор, биэтэккэ иккилиитэ-үстүүтэ кэлэн ааһыталаатылар.
16-19 саастаахтар 10 км классическай ньыманан куоталаһыыларыгар Андрей Лопатин (Таатта), Гаврил Антоев (Таатта), Владислав Баишев (Чурапчы), кыргыттарга 5 км Арина Захарова (Чурапчы), Вилена Бурцева (Таатта), Наталья Варламова (Чурапчы); 20-39 сс. эр дьоҥҥо 15 км Станислав Никитин (Хатас), Илья Баишев (Мэҥэ Хаҥалас), Алексей Адамов (Чурапчы), 20-33 саастаах дьахталларга 5 км Саргылаана Потапова (Чурапчы), Елизавета Кондратьева (Хатас); 40-49 сс. эр дьон 10 км Вячеслав Яковлев (Хаҥалас), Никифор Петров (Таатта), Константин Матаннанов (Хатас), 34-44 сс. 5 км дьахталларга Марианна Семенова Чурапчы), Дарья Соловьева (Чурапчы); 50-59 сс. 10 км Николай Яковлев (Мэҥэ Хаҥалас), Владимир Данилов (Орто Халыма), Аркадий Лиханов (Хаҥалас), 45-54 сс. дьахталларга 5 км Мария Бандерова (Чысхаан), Мария Эверстова (Чурапчы), Евдокия Попова (Чурапчы); 60-69 сс. 5 км Николай Оконешников (Чурапчы), Исай Владимиров (Хаҥалас), Владимир Сидоров (Мэҥэ Хаҥалас), 55-64 сс. дьахталларга 5 км Екатерина Павлова (Чурапчы), Антонина Петрова (Чурапчы), Евдокия Сысоева (Хаҥалас); 70-н үөһэ 3 км Николай Захаров (Чурапчы), Афанасий Илларионов (Мэҥэ Хаҥалас), Степан Контоев (Хатас), 65 с.үөһэ дьахталларга 3 км Василиса Слепцова (Чысхаан), Зинаида Андреева (Чурапчы), Екатерина Никитина (Чысхаан) кыайыылары ситиһэннэр үөрүү-көтүү көтөллөннүлэр.
Иккис күн буолбут эстафета хатыһыылаахтык, хардарыта куотуһуулаахтык ааста.
Андрей Кононов, Исай Владимиров, Аркадий Лиханов, Вячеслав Яковлев, Леонид Зыков, Петр Прохоров састааптаах хаҥаластар биэтэккэ бастакынан кэллилэр. Хатастар (Степан Контоев, Георгий Самсонов, Владимир Данилов, Владимир Матаннанов, Стас Никитин, Геннадий Ларионов) иккис, мэҥэ хаҥаластар (Афанасий Илларионов, Владимир Сидоров, Давид Торговкин, Николай Яковлев, Илья Баишев, Саша Заровняев) үһүс бириистээх миэстэлэннилэр. Дьахталларга чурапчылар бастакы, Чысхааннар иккис миэстэлэри ылаттаатылар.
Уопсай хамаанданан түмүккэ, бастакы миэстэни чурапчылар ыллылар. Мэҥэ хаҥаластар иккис, хаҥаластар үһүс миэстэлэннилэр.
Кыайыылаахтар уонна миэстэлэспиттэр "Урожай" физкультурнай-спортивнай тэрилтэ өйдөбүнньүк мэтээллэринэн, дипломнарынан, кубоктарынан, итиэннэ олохтоох кытаанахтар, улуус нэһилиэктэрэ туруортаабыт сыаналаах бириистэринэн наҕараадаланнылар. Бастыҥнарга анал бириистэр туттарылыннылар.
Күрэхтэһии бары кыттыылаахтара, олохтоохтор улаханнык сүргэлэрэ көтөҕүллэн, салгыы күрэхтэһэргэ санаалара күүһүрэн, астынан-дуоһуйан тарҕастылар.
Тренер санаата
Николай Васильевич Захаров табыллан күрэхтэстэ. Бэлэмнэммитэ биллэр. Дистанциятыгар да, эстафета бастакы да этаабыгар бастаталаан хайыһар түһүлгэтин киэргэттэ. Кыайыы сыралаах үлэ түмүгэ. Бу туһунан Саха Республикатын үтүөлээх тренерэ, 82 саастаах Иван Николаевич Попов санаатын кытта маннык үллэһиннэ:
- Николай Захаровы 50 сыл анаараа өттүттэн бииргэ алтыһан, тренердээн үчүгэйдик билэбин. Спорка эрэ буолбакка, олоҕор-дьаһаҕар, үлэтигэр-хамнаһыгар сүрдээх бэриниилээх, фанат, дьону бэйэтин тула тардар, дьулуурдаах, режими тутуһар, тренер этэрин толорор. Ааспыт көлүөнэ хайыһардьыттар кинини үрдүктүк сыаналыыллар, тулуурдаах, күүскэ дьарыктанар, инньэ гынан куруутун миэстэлэһэр, спорт дьиҥнээх пропагандиһа, спорду тэрийэр, дьулурҕа киһинэн ааҕабын. Хайыһар ыарахан көрүҥ. Хайдах сыһыаннаһаргыттан, тус бэрээдэккиттэн, холобур буоларгыттан, иитиллээччилэргин таптыыргыттан, төрөппүттэри кытта биир тылы буларгыттан элбэх тутулуктаах, оччоҕо ситиһии баар буолааччы. Үчүгэй спортсменнары иитии чэпчэкитэ суох, туох туһугар сүүрэллэрин-дьарыктаналларын өйдүүр буолуохтаахтар, толору эппиэтиир буолуохтаахтар. Николай Васильевич салгыы күрэхтэһэ туруоҕа, сүбэлии, уопутун биэрэ туруоҕа. Оннук бигэ эрэллээх киһи, үлэһит, тренер, спортсмен!
Баһылай ПОСЕЛЬСКАЙ
