Физкультура учууталыттан саҕалаан, Россия тыатын сиригэр аан бастакы үрдүк үөрэх кыһатын тэрийбит, 15 сыл Саха Өрөспүүбүлүкэтин спорка миниистиринэн, спортивнай тутуулар Дирекциятын Генеральнай дириэктэринэн, Саха Өрөспүүбүлүкэтин бырабыыталыстыбатын бэрэссэдээтэлин солбуйааччынан үлэлээбит, Российскай Федерация уонна Саха Өрөспүүбүлүкэтин үтүөлээх үлэһитэ, билигин Саха Өрөспүүбүлүкэтин Государственнай Мунньаҕын (Ил Түмэн) депутата, Ил Түмэн ыччат дьыалатыгар, физическэй культураҕа уонна спортка Сис кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ, педагогическай наука доктора Михаил Дмитриевич Гуляев үбүлүөйдээх 65 сааһын туолла. Харса суох, санаабытын толорон тэйэр дьүккүөрдээх буолан, ханна тиийдэ даҕаны, саҥаны, тупсарыыны киллэрэр уратылаах.
Маҥнайгы хардыылар
Михаил Дмитриевич тэрийэр-салайар дьоҕура төрүттэриттэн, өрөбөлүүссүйэ иннинэ төрөөбүт төрөппүттэриттэн бэриллибит. Аҕата Дмитрий Петрович кырдьыгы өрө туппут киһинэн биллэрэ. Төрөөбүт-үөскээбит Мугудайын нэһилиэгин бастакы хомсомуолларыттан биирдэстэрэ, маҥнайгы холхуостары тэрийсибитэ, салайсыбыта. Хаһаайыстыба боппуруостарыгар кытаанах ирдэбиллээҕэ. Тыа ыалын сиэринэн элбэх оҕолоох Гуляевтарга “мурун бүөтэ” Мишалара онус оҕонон, тоһутталанар тымныы кыһын, 1956 сыл тохсунньу 25 күнүгэр төрөөбүтэ. Ийэлэрэ Евдокия Николаевна дьиэ эргин куруутун баар буолан, оҕолорун сахалыы тыыҥҥа иитэн улаатыннартаабыта. Таптал нарын тыыныгар ииппитэ. Өйдөнүмтүө, тиийимтиэ саҥалааҕа-иҥэлээҕэ үлэни сөбүлүүр гына такайбыта. Аныгылыы өйдөбүлүнэн эттэххэ, “норуот педагогикатын” туттара.
Физкультура учуутала Василий Николаевич Оконешников улахан ытыктабылынан туһанара. Мугудай хамаандата волейболга, баскетболга оройуоҥҥа бастаталыыра. Миша физкультура учууталын идэтин баһылыырга бигэтик быһаарыммыта. Армияҕа танковай чааска гражданскай ытык иэһин толорон баран, Дьокуускайдааҕы 1 № педучилищены, онтон Омскайдааҕы физкультура институтун ситиһиилээхтик үөрэнэн бүтэртээбитэ. Кылгас кэмҥэ сүүрүүгэ эрчийбит оҕолоро оройуоҥҥа, өрөспүүбүлүкэҕэ биллибиттэрэ. Бэйэтэ орто дистанцияларга өрөспүүбүлүкэ чөмпүйүөнүнэн буолбута.
Дирин орто оскуолатыгар хонноҕо аһыллан, талан ылбыт сөбүлүүр идэтинэн таһаарыылаахтык үлэлээн эрдэҕинэ, тэрийэр-көҕүлүүр дьоҕурдаах эдэр киһини аатырар-сураҕырар, улуу тренер Д.П. Коркин аатынан Чурапчытааҕы спортивнай оскуолаҕа, партия райкомун модьуйуутунан, дириэктэринэн анаабыттара.
Дьэ, манна саҕаламмыта, киэҥ эйгэҕэ тахсыылаах, далааһыннаах үлэ.
Биир томтор тэлгэһэтигэр кэккэлэһэ олорор спортивнай оскуола уонна орто оскуола-интэринээт тус-туспа хаһаайыстыбалаах, атын-атын үлэлээх-хамнастаах этилэр. Эдэр, эрчимнээх дириэктэр үгүс үтүө үгэстэрдээх оскуола-интэринээт ис тутулугар, үөрэх-иитии систиэмэтигэр, кадры кытта үлэҕэ, бэйэтин саҥа көрүүлэрин киллэртээбитинэн барбыта. Константин Сергеевич Постников дириэктэрдээх Д.П. Коркин аатынан спорт музейа тэриллибитэ. Мындаҕаайыга ыраас сүүрүктээх кэрэ кыыс Амма өрүс кытылыгар үс сезоннаах “Дабаан” сайыҥҥы спортивнай-чэбдигирдэр оҕо лааҕыра олоххо киллэриллэн, спортсмен оҕолор төгүрүк сыл эргиччи дьарыктанар буолуулара ситиһиллибитэ. Спортивнай оскуола-интэринээт быһыйдарын хамаандата өрөспүүбүлүкэҕэ бастаталыыр, ону ааһан, Россия чөмпүйүөннүүр, миэстэлэһэр оҕолор баар буолбуттара.
1991 с. спортивнай оскуола уонна орто оскуола-интэринээт холбонуулара ситиһиллибитэ. Үэрэҕин министиэртибэтинэн үбүлэнэр ураты оскуола буола улааппыта. Спортивнай интэринээт-оскуола историятын саҥа түһүмэҕэ саҕаламмыта. Тааттаттан ыҥырыллан кэлбит дуобат отделениетын тренердэринэн Николай Николаевич Кычкин, Мария Никитична Бырдыннырова үлэлиэхтэриттэн дуобаччыт оҕолор Саха сиригэр тэҥнээхтэрэ суох буолбута, ССРС-ка, Европаҕа, аан дойдуга бастаталаабыттара, миэстэлэспиттэрэ.
“Арктика усулуобуйатыгар интеллектуальнай уонна эт-хаан өттүнэн сайыннарыыга аан дойду таһымнаах үөрэнээччи-спортсменнары бэлэмнээһин” федеральнай экспериментальнай Программа оҥоһуллан улахан биһирэбили ылбыта. Психологическай наука доктора Анастасия Петровна Оконешникова Федеральнай экспериментальнай Программа салайааччытынан үлэлэлээбитэ. Программа сүрүн хайысхатынан оскуолаҕа үөрэтии спортивнай-материальнай базатын тупсарыы буолбута. Спортсменнары чөлүгэр түһэрэр физио-киин үлэтин саҕалаабыта. Ингаляция, массаж, физио-процедуралар, ЭКГ-диагностика, витаминизация курдук, профилактика араас көрүҥнэригэр спортоскуола иитиллээччилэрэ эмтэниини, бэрэбиэркэлээһини бараллара. “Чэчир” телестудия буолуталыыр спортивнай дьаһаллары, күрэхтэһиилэри сырдатара, “Чэбдик” хаһыат пресс-киинэ, типография үлэлээбиттэрэ. Педагогическай кадрдары олохсутар сыаллаах учууталлар дьиэлэрэ тутуллубуттара. Хатылы осуолатын базатыгар Гаврил Николаевич Аммосов тренердээх саахымат отделениетын оҕолоро Норуоттар икки ардыларынааҕы “Азия оҕолорун” спортивнай оонньууларыгар, Дальнай Восток фестивалыгар, Бүтүн Россиятааҕы турнирдарга миэстэлэспиттэрэ.
1994 с. спортивнай интэринээт-оскуола Дьокуускай куорат 1 № педагогическай училищетын филиалынан буолбута. Национальнай оскуоланы саҥардан сайыннарыыны олоххо киллэриигэ үрдүк көрдөрүүлэрин уонна ситиһиилэрин иһин Россияҕа уонна Саха Өрөспүүбүлүкэтигэр “Сыл бастын оскуолатын” аатын ылбыттара. Хас да төгүл Саха Өрөспүүбүлүкэтин уонна РФ куонкурустарын лауреаттарынан буолбуттара.
Республиканскай спортивнай орто оскуола-интэринээт күүһэ-кыаҕа биллэ улааппыта.
Киэҥ аартык арыллыыта
Орто үөрэхтээһин систиэмэтигэр үрдүк көрдөрүүлэр эдэр салайааччы айар-тутар дьоҕурун салгыы сайыннарарыгар төһүүнэн буолбуттара. М.Д. Гуляев Россия наукатын уонна үөрэҕин Министиэристибэтин бөлөҕөр киирсэн АХШ-гар сылдьыспыта. Ол сылдьыһан бэртээхэй идеяны сүһэн кэлбитэ. Элбэхтик сүүрэн-көтөн, туруорсан, үрдүк тырыбынаттан тыл этэн, Чурапчыга физкультура уонна спорт институтун тэрийэр туһунан, Өрөспүүбүлүкэ уонна дойду специалистарын, учуонайдарын, араас таһымнаах салайааччылардыын санаатын кытта үллэстибитэ. Кыраттан улаханы оҥоруу, киэҥник анаарыы, сайдыыга тиэрдии суолун-ииһин тобулбута. Үлэһиттэрин кытта уһуннук толкуйдаан физическэй культура уонна спорт инники сайдыытын Стратегиятын оҥорбуттара. Маныаха, психологическай наука доктора, СГУ профессора Анастасия Петровна Оконешникова сүрүн тирэҕинэн буолбута. “Оҕо уһуйуйаана – оскуола – үрдүк үөрэх” биир-кэлим үөрэтии программатынан үлэлээбиттэрэ. Спортоскуола коллектива уонна Өрөспүүбүлүкэбит салалтата өйөөбүттэрэ, ылыммыттара. Россия спортка Министеристибэтэ тыа сиригэр бастакынан институт аһылларыгар эмиэ өйөөн, институту аһарга көҥүл биэрбитэ уонна институт олоххо киирэригэр көмөлөспүтэ.
Ол үтүө түмүктээх буолбута. Саха Өрөспүүбүлүкэтин Президенэ Михаил Ефимович Николаев Ыйааҕынан 1999 с. Чурапчыга физическэй культура уонна спорт института үөрүүлээх быһыыга-майгыга аһыллыбыта. Дойду тыатын сирин усулуобуйатыгар аан бастакы үрдүк үөрэх кыһата тэриллибитэ. Институт бастакы ректорынан Михаил Дмитриевич Гуляев анаммыта.
Физкультура уонна спорт эйгэтигэр сүүһүнэн, тыһыынчанан ааҕыллар үрдүк үөрэхтээх специалистар Өрөспүүбүлүкэ, Россия, аан дойду араас муннуктарыттан кэлэн үөрэнэн, төрөөбүт сирдэригэр-уоттарыгар тарҕаһаллар. Институту бүтэрбиттэр сирдэрбэт гына, таһаарыылаахтык үлэлииллэр, дьон махталынан туһаналлар. Сорохтор науканан салгыы дьарыктаналлар, билиилэрин үрдэтинэллэр, учуонай буола үүнэллэр.
Бүгүн, педагогическай наука кандидата Иннокентий Иннокентьевич Готовцев ректордаах Чурапчытааҕы физкультура-спорт института элбэх тутуулары ыытан, материальнай-техническай базаны, салгыы, өссө күүскэ хаҥатар. Чурапчы институтун бүтэрбит студеннар, выпускниктар үлэлэрин-хамнастарын, ситиһиилэрин көрөн дьон-сэргэ сүрдээҕин сэҥээрэр. Институт ити хайысхаҕа киэҥ көрүүлээх буолла.
Билигин институт Россия биэс бастыҥ институттартан биирдэстэринэн ааҕыллар.
Ырааҕы анаа рар өрөспүүбүлүкэ салайааччыта
2003 с. болҕомтону тардар идиэйэлэрдээх, чопчу хамсатылаах дьаһаллардаах, эппиэтинэһи толору өйдүүр, эстибэт эрчимнээх Михаил Гуляев 6р6сп88б8л8кэ Госкомспордун бэрэссэдээтэлинэн анаммыта.
Маҥнайгы боччумнаах хардыынан, Саха Өрөспүүбүлүкэтин бырабыыталыстыбатын уонна Российскай Федерация физическэй культураҕа уонна спортка Государственнай Кэмитиэтин холбоһуктаах Коллегияларын Дьокуускай куоракка ыыттарбыта. Россия Госкомспордун бэрэссэдээтэлэ, Олимпийскай чөмпүйүөн, номоххо сылдьар хоккеист, Вячеслав Александрович Фетисов солбуйааччылара, Управлениелар начальниктара бүтүннүү көһөн кэлэн Саха сирин спордун инники сайдыытын түстээбиттэрэ. Урукку өттүгэр хаһан да, ханна даҕаны көһө сылдьар Россия Коллегията буола илигэ. Россия Госкомспорда бүтүннүү кэлэн, бииргэ үлэлээн, бииргэ үлэлээһин Сөбүлэһиитэ түһэрсиллибитэ. Киэҥ ис хоһоонноох, улахан стратегическай Программа ылыллыбыта. Баһырхай тутуулар барбыттара. Физическэй культураҕа уонна маассабай спортка, үрдүкү спортка, Олимпийскай хамсааһыҥҥа дьаһаллар бэлиэтэммиттэрэ. Спорт национальнай көрүҥнэрэ аан маҥнай Россия реестиригэр киллэриллибиттэрэ, Сокуоҥҥа тиһиллибиттэрэ. Холбоһуктаах Коллегия Саха сиригэр физкультура уонна спорт кэскиллээхтик сайдыыларыгар сүрдээх улахан оруолу оонньообута. БыҺарыллыбыт дьаһаллар бука барылара олоххо киллэриллибиттэрэ.
Госкомспорт структурата уларыта тутуллубута.
Маассабаһы үрдэтэр сыаллаах-соруктаах ыытыллар спортивнай дьаһаллар 36-тан 600-кэ тиийэ тиэрдилибиттэрэ. “Азия оҕолорун” Спортивнай оонньууларын суолталара, таһымнара үрдээтэ. Госкомспорт, спорт Министиэристибэтин күннэрэ ыытыллыбыттара. Сарсыардааҥҥы чэбдигирдэр сэрээккэлэр ыытыллар буоллулар. “Урожай” физкультурнай-спортивнай тэрилтэ хат тиллэн, тыа сиригэр сэргэхсийии таһаарылыюыта. Спорду сырдатыы хаһааҥҥытааҕар да күүскэ сайынна. Омук дойдуларын, Россия регионнарын кытта бииргэ үлэлээһин Сөбүлэһиилэрэ ылылыннылар. Аан дойду, Россия таһымнаах турнирдары, күрэхтэһиилэри тэрийии үгэскэ кубулуйда. Манчаары, Саха сирин норуоттарын Спортивнай оонньууларын ыытыылар бэрээдэктэннилэр. Россия спордун Коллегияларыгар холобур буолар отчуоттар оҥоһулуннулар.
Ити тухары, Михаил Гуляев үтүмэн үгүс тэрээһин үлэлэри ыытарыгар биир да түгэҥҥэ сылайбытын, ыарырҕаппытын көрдөрбөтө. Дьэ, аһыллан иһэр. Саха сирэ Россияҕа инники күөҥҥэ сылдьар физическэй культураны уонна спорду өрө тутар, спорт куттаах, спортивнай регионунан буолара ситиһилиннэ. Итинэн биһиги киэн туттуох кэриҥнээхпит.
Үрдүк кирбиилэр
Михаил Дмитриевич 13 сыл Саха сирин спордун салайбыт кэмигэр официальнайа суох ааҕыынан хас да “рекордары” олохтоото. Ол курдук, тыа сиригэр соҕотох физкультура уонна спорт институтун тэрийэн аан дойдуга ылылла илик кирбиини ылла. 2003 сылтан саҕалаан Саха сирин норуоттарын кэлим күрэхтэһиилэрин ыыталаан, ССРС кэминээҕи Спартакиадалары чөлүгэр түһэрдэ. Итинник спортивнай дьаһаллар Россияҕа атын регионнарга ханна да ыытыллыбаттар. Күрэхтэһии ыытыллар улуустарыгар социальнай-экономическэй уонна культурнай сайдыытын систиэмэтин киллэрэн, ону билинэннэр, биэс улуустар, уон биэс нэһилиэктэр “Бочуоттаах олохтоохторун” ааттарын ылаттаата. Госкомспорт уонна спорт Министиэристибэтин Күннэрин ыытыылары үтүө үгэскэ кубулутта. Үгүс ахсааннаах “ат сүүрдэр”, киһи мунар аан дойду стандартыгар эппиэттэһэр спортивнай объектары туттартаата. Олор истэригэр, Нерюнгригэ уонна Дьокуускайга кыһыннары футболлуур стадион-манежтары “Дохсун”, стадион-манежтаах “Триумф” уораҕайа, “Чолбон» сөтүөлүүр бассейн, Алдан улууһугар Россия сүүмэрдэммит хамаандата кэлэн дьарыктанар хайыьар комплекса уонна Аллараа-Бэстээххэ бассейннаах хатыламмат баараҕай тутуулаах улахан спортивнай комплексы олоххо киллэртэрдэ.
Норуот итэҕэлин сүгүү
Саха Өрөспүүбүлүкэтин Бырабыыталыстыбатын бэрэссэдээтэлин солбуйааччынан таһаарыылаахтык үлэлээтэ. Мэҥэ-Хаҥалас, Чурапчы, Таатта олохтоохторун итэҕэллэрин ылан Ил Түмэн депутатынан талылынна. Дьону кытта үлэҕэ баай уопуттаах салайааччы быһыытынан ыччат дьыалаларыгар, физическэй культураҕа уонна спорка Сис кэмитиэт бэрэссэдээтэлинэн билигин үлэлиир. Күннэтэ дьарыктанар туһааннаах боппуруостарга үлэни ыытыыга кэпсэтии, дьүүллэһии бөҕө ыытыллар. Бырабыыталыстыба чаастара бараллар. Быыбардааччыоарын кытта көрсүтэлиир, өрөспүүбүлүкэ бырабыыталыстыбатын кытта үлэлэһэн тыа сиригэр тахсыталыыр кыһалҕалаах боппуруостары быһаарсар. Өрөспүүбүлүкэ физическэй культураҕа уонна спортка миниистирэ Иннокентий Григорьев көмө, сүбэ-ама быһыытынан хаста да отчуота истилиннэ. Спорка солбугу бэлэмниир Киин дириэктэрэ Василий Егоров оҕо спордун сайдыытыгар, улуустар баһылыктара “Спорт - олох нуормата” федеральнай бырайыакка ыытыллар дьаһаллар тустарынан иһитиннэриилэри оҥортоотулар. Отчуоттары, иһитиннэриилэри оҥорбуттар, ыйытыыларга хоруйдууллар, Ил Түмэн депутаттарыттан сүбэ-ама, ыйыы-кэрдии, рекомендациялары ылаллар.
РФ Федеральнай Мунньаҕын кытта бииргэ үлэлээһиҥҥэ олоҕуран, Ил Түмэн физическэй культура уонна спорт Сис кэмитиэтин чэрчитинэн “2030 сыл Стратегиятыгар” дьүүллэһиигэ уо.д.а. Федеральнай дьаһалларга кыттар, Саха Өрөспүүбүлүкэтигэр үлэ хайдах-туох баран иһэрин билиһиннэрэр, дьаһаллары ылыыны туруорсар.
Михаил Гуляевтыын кэпсэтии
- Михаил Дмитриевич, үлэҕэр туохха тирэҕирэҕиний?
- Үлэбитигэр саамай биир сүрүн сыалбытынан-сорукпутунан үрдүкү спорка эмиэ көрдөрүүлэр тупсууларыгар туһаайабыт. Сыллата мэтээл ахсаана улахан да дьоҥҥо, имбэлииттэргэ, оҕолорго, эдэр ыччакка эбиллэ турар. Көҥүл тустууга уонна боксаҕа эрэ ситиһиилэрдээх эбит буоллахпытына, билигин элбэх көрүҥҥэ ситиһэр буоллубут. Россия, Европа, Азия, аан дойду таһымнарыгар ситиһиилэр баар буоллулар. Ити биһиги тренердэрбит таһымнара үүнэн иһэрин көрдөрөр.
Үөрэрбит диэн, өрөспүүбүлүкэбит салалтата, Михаил Ефимович Николаевтан саҕалаан, Вячеслав Анатольевич Штыров, Егор Афанасьевич Борисов, билигин Айсен Сергеевич Николаев спорду сүрдээҕин өйүүллэр.
Онон спорт материальнай-техническэй базата сайдыытыгар элбэх үлэ оҥоһулунна. Ханна улахан күрэхтэһиини ыытабыт даҕаны онно стадионнар, спортивнай комплекстар тутуллаллар.
Физкультура уонна спорт систиэмэтин бүтүннүү олох төрдүттэн уларытан туран тупсарыыга үлэлээтибит. Ол курдук, оҕо спордугар туһунан Управление баар буолла, оҕо спордугар республиканскай Олипмпийскай эрэллэр оскуолалара, Олимпийскай эрэл училищета бааллар. Инбэлииттэргэ анаан Республиканскай Киин тэрилиннэ. Өрөспүүбүлүкэ сүүмэрдиир хамаандатын Киинэ “Триумфка” таһаарыылаахтык үлэлии олорор. Икки үрдүк үөрэх институттанныбыт. Алдаҥҥа хайыһар киинэ, хайыһар базата тэрилиннэ. Чурапчыга саҥа спорт Киинэ тэрилиннэ, Олимпийскай эрэллэр училище базатын хаҥатыы, кэҥэтии оҥоһулунна. Нерюнгригэ футбол “Шахтер” оскуолата тэрилиннэ. Хоккей оскуолата “Эллэй Боотур” дыбарыаһыгар аһылынна. Онон бары өттүнэн элбэх өрүттээх үлэни ыытарга табыгастаах буолла. Саха Өрөспүүбүлүкэтин бырабыыталыстыбатын уонна РФ спордун Министиэристибэтин кытта өйдөһөн, өйөһөн үлэлиибит. Дьону кытта уопсай тылы булуу, биир өйүнэн-санаанан салаллан үлэлээһин кыайыыбыт саамай улахан төрдө дии саныыбын.
- Кадры кытта үлэ, кадры аттаран туруоруу, дьоҥҥо туох хаачыстыбаларын өрө тутаҕыный?
- Салайааччы чиэһинэй, үлэтигэр бэриниилээх, дойдутун таптыыр, үлэтин сөбүлүүр буолара сөп. Ону таһынан, дьоҥҥо-сэргэҕэ сыһыанын табар, ыпсарыылаах тыллаах-өстөөх киһи салайааччы буолар. Үчүгэй салайааччы син-биир спорка үчүгэй тренер курдук тэрилтэни сайдыыга таһаарар. Сайдыыга таһаарар салайааччы диэн туһунан, эбэтэр күннээҕинэн салайан олорор салайааччы эмиэ баар буолар. Киэҥник көрөн, күннээҕинэн буолбакка, ырааҕы ырыҥалаан үлэлиир салайааччылар спорка наһаа наадалар. Оннук салайааччылардаах буоламмыт, физкультура уонна спорт тэрилтэлэрэ таһаарыылаахтык үлэлииллэр диэн сыаналыыбын.
- Науканан дьарыктаныыҥ туһунан билиһиннэрэ түспэккин ээ?
- Улахан тэрийэр-салайар үлэ науката суох кыаллыбат. Онно бэйэбит үлэбитин, институту хайдах тэрийбиппитин, оскуола сайдыыга хайдах барбытын сурукка-бичиккэ киллэрэн, тэҥнээн, чинчийэр үлэлэри ыытан, 2002 сыллаахха кандидатскайбын көмүскээн турабын. Үлэбин науканы кытта сибээстээбитим. Тоҕо диэтэххэ, аҥардас Өрөспүүбүлүкэҕэ буола турар событиеларынан эрэ муҥурданан сырыттаххына арыый кэрэгэй курдук буолар. Ол иһин атын учуонайдар үлэлэрин чинчийэн, ырыҥалаан, бэйэбит үлэбитин-хамнаспытын тэҥнээн көрөн, сыаналаан, чинчийэн көрүү сүрдээҕин көмөлөспүтэ. Элбэхтэ Россиянан уонна тас дойдуларынан улахан Симпозиумнарга, форумнарга, конференцияларга дакылааттары аахпытым, улахан учуонайдары кытта алтыспытым. 2012 с. докторскайбын көмүскээбитим. Докторскай үлэм сүнньүнэн, физическэй культура уонна спорт эйгэтигэр үлэ Саха сиригэр хайдах бара турарыгар уонна инники өттүгэр хайдах барыахтааҕар улаханнык үлэлээн турабыт. Науканы кытта үлэбин сибээстээбитим сүрдээҕин олохпор да , үлэбэр көмөлөстө.
Россия спорка Министиэристибэтин уонна Олимпийскай Кэмитиэти кытта ыкса сибээстээхтик үлэлиибит. Национальнай көрүҥнэрбитигэр сокуон өттүн сөптөөхтүк оҥороммут, Госдумалары манна ыҥыран аҕалан кэпсэтэн, Россия Сокуонугар уларытыы киллэрэн, 2015 сыл мас тардыһыыта Бүтүн Россия спордун көрүҥнэригэр киирбитэ. Анал спортивнай Федерация тэриллибитэ. Мас тардыһыыга нормативтарбыт бигэргэннилэр. Онон, Россия маастарын нуормата, норуоттар икки ардыларынааҕы спорт маастарын нуормата иҥэриллэр буоллулар. Сахалыы көрүҥнэрбит Россияҕа тарҕанан, билиниини ылан эрэллэр. Тас дойдуларга эмиэ сэҥээрэллэр. “Азия оҕолорун” оонньууларыгар ити көрүҥнэрбитин киллэрбиппит.
- Улахан дьыалалар, үлэ-хамнас, олохпут инники диэки баран иһиитэ идеяттан саҕаланаллар. Эн идеяны хантан ылаҕыный, сүһэҕиний?
Идея ааҕа олордоххо, науканан дьарыктаннахха тиийэн кэлэр. Киэҥ сиринэн сылдьыы, Олимпиадалары, аан дойду таһымнаах күрэхтэһиилэри көрүүлэр, регионнар, атын дойдулар уопуттарын үөрэтии көмөлөһөллөр. Майгыннаабат да матырыйаалы ааҕа, көрө олороҥҥун саманнык буолуохтарын сөп эбит диэн толкуйдар киирэн кэлэллэр. Олору олоххо киллэриигэ элбэх сыра барар. Ити дьыалалары олоххо киллэриигэ биир өттүнэн тулуур, дьулуур наада. Идея оччоҕуна олоххо киирэр.
- Михаил Дмитриевич, Эн улахан эйгэҕэ үлэлиир элбэх доҕоттордооххун, өрөспүүбүлүкэ, Россия бөдөҥ салайааччыларын кытта уопсай тылы хайдах булаҕыный, өйдөһөҕүтүй?
- Биһиги Өрөспүүбүлүкэбитигэр сүрдээх талааннаах дьоннор бааллар. Холобур, биһи Президиэннэрбит, Аҕа Баһылыктарбыт, М.Е.Николаев, В.А.Штыров, Е.А.Борисов, А.С.Николаев биһиги өрөспүүбүлүкэбит дьонун-сэргэтин дьоллоругар кэлбит уонна үлэлии-хамсыы сылдьар дьоннор. Онон буоллаҕына, мин кинилэри кытта алтыспыппыттан, бииргэ үлэлэһэрбиттэн сүрдээҕин астынабын, киэн туттабын. Кинилэр ыйбыт уонна өйөөбүт өйдөрө-санаалара сүрдээх сырдык үөрүүнү-көтүүнү биэрэр. Онтон Россия таһымыгар үлэлииргэ Госкомспорт бэрэссэдээтэллэрэ П.А.Рожков, В.А.Фетисов, Россия спордун миниистирдэрэ В.Л.Мутко, П.А.Колобков, О.В.Матыцин, сүрдээх киэҥ өйдөөх-санаалаах, улахан патриот дьоннор. Кинилэри кытта уопсай тылы буларга, биир өттүнэн, сыалбыт-сорукпут биир буолар.
Россия спорда регионнартан тутуллан турар. Регионнар күүстээх үчүгэй үлэлээх буоллахтарына Россия спорда күүһүрэр. Олимпийскай Кэмитиэт президеннэрэ Виталий Георгиевич Смирнов, Леонид Васильевич Тягачев, вице-президент Михаил Иванович Тихомиров киэҥ үлэни ыыппыттара, кинилэри кытта тэҥҥэ үлэлээбиппит. Билигин үлэлии олорор салайааччылары кытта, эмиэ сибээстэрдээхпит, көрсөн кэпсэтэбит. “Азия оҕолорун” оонньууларын ыытыыга, олимпиецтарбытыгар, улахан өйөбүлү ылабыт.
- Киэҥ далааһыннаах улахан хабааннаах үлэни ыытарга, норуот туһугар тулуйан, сайыннара сылдьар үтүө дьыала буоллаҕа. Эн күүһү-уоҕу, эрчими, күүстээх санааны хантан сүһэҕиний?
- Дьиэ-кэргэним, олоҕум аргыһа Анна Николаевна миигин сүрдээҕин өйдүүр, өйүүр. Дьиэ-кэргэнтэн улахан тутулуктаах. Уонна киһи үлэтин бэйэтэ дьиҥнээхтик ис-сүрэҕиттэн сөбүлүүр буоллаҕына улаханнык сылайбат. Эдэр сааспар физкультуранан уонна спордунан утумнаахтык дьарыктанан, улахан объему ылбытым үлэлиирбэр көмөлөһөр дии саныыбын. Спорт үлэни-хамнаһы ыытарга, олоҕу олорорго, айылҕаҕа да сылдьарга, дьону кытта алтыһарга элбэх күүһү-күдэҕи, өйү-санааны биэрэр.
- Баҕа санааларыҥ?
- Спортсменнарбыт Сахабыт сиригэр олимпийскай кыһыл көмүс мэтээли аҕалалларыгар уонна студеннар Аан дойдутааҕы оонньууларын Дьокуускайга ыытарбыт буоллар диэн ыра санаалаахпын. Ити ыра санааларым 2030 сылга диэри туолалларыгар баҕарабын.
Михаил Дмитриевич, Эйиигин үбүлүөйдээх 65 сааскынан итиитик-истиҥник эҕэрдэлиибит! Дьиэ-кэргэҥҥэр, олоҕун аргыһыгар Анна Николаевнаҕа уонна тус бэйэҕэр дьолу-соргуну, саха алмааһыныы кытаанах доруобуйаны, үлэҕитигэр ситиһиилэри баҕарабыт!
Баһылай ПОСЕЛЬСКАЙ.
