Ол курдук бырааттыы Монгуолийа Норуодунай Өрөспүүбүлүкэ 10 чулуу тустууктара хапсаҕайдаһан тустууга кыттыылара ыһыаҕы олустук киэргэппитэ. Ыалдьыттарбыт кэлиэхтэрин аҕай иннинэ Дьокуускайга Бүтүн Сойуустааҕы турнирга ситиһиилээхтик кыттыбыттара уонна кинилэр тустубут сэттэ ыйааһыннарыгар барытыгар бастаабыттара.
Трибунаны толору мустубут дьону долгуппут күрэхтэһии туһунан саас сааһынан кэпсээтэххэ маннык. 53 кг ыйааһыннаахтарга аан бастакынан Монгуолийа чемпионун, МНР спордун маастарын Жигжидсуренгийн Батсайхан тимир-тамыр илиитин оройуоммут чемпиона Кырыкый хапсаҕайдьыта Дмитрий Степанов этинэн- хаанынан билбитэ уонна күүс-тиэхиникэ өттүнэн баһыйтаран күөх кырыска тиэрэ ууруллубута. Кырыкыйтан Буучугурас бирииһин кыайыылааҕа Юрий Павлов, ССРС спордун маастара Николай Афанасьев Боотулуу хара маҥнайгыттан хаардыы хааман барбыттара. Күүтүллүбүтүн курдук бу үс бөҕөс финал аҥаарыгар эрэллээхтик тахсыбыттара. Батсайхан Афанасьевы тэҥ киирсиигэ бүдүрүтэн чемпионнууругар эрэл үөскээбитэ. Быһаарыылаах хапсыһыыга Батсайхан уонна Ю.Павлов тустубуттара. Биһи киһибит утарсааччытын аатыттан-суолуттан чаҕыйбат бөҕөс буоларын көрдөрөн, аатырбыт бөҕөс атаакатыгар хардаран испитэ. Биир түгэҥҥэ Батсайхан атахтыырдыы оҥостон түһүүтүгэр түбэһиннэрэн Павлов киһитин чаҕылҕанныы түргэнник умса тэбэн түһэрэн ыһыах бастакы чемпионун аатын ылбыта.
60 кг саамай элбэх кыттааччы баар – 21. Мөлтөх бэлэмнээхтэр 3-4 эргиир кэнниттэн туораан, эргиир ахсын күүстэхтэр сиидэлэнэн истилэр. Урукку өттүгэр балачча кыахтаахтарынан ааҕыллар Савва Огочонов, Василий Саввинов, В.Алексеев о.д.а. бастакы эргиирдэртэн туораабыттара. Ол оннугар Александр Прокопьев (Нам), Данил Корякин (Боотулуу), В.Семенов (Ороһу) Иван Федоров (Хоро) уонна ыалдьыппыт МНР спордун маастара, аан дойду (1981 с.) кубогын иккис призера Нямдафаагийн Ганбаатар хас эргиир ахсын хоннохторо аһыллан испиттэрэ. Салгыы эргиирдэргэ бу бөҕөстөр бэйэ бэйэлэригэр түбэсиһэн ким уйана, ким хатана биллибитэ. Ол курдук В.Семенов И.Федоровы, И.Федоров Ганбаатары, Ганбаатар А.Прокопьевы, Д.Корякин И.Федоровы охтортообуттара. Итинэн В.Семенов – А.Прокопьев, Н.Ганбаатар – Д.Корякин финал аҥаарыгар хапсыһыылара быһаарыылаах буолбута. В.Семенов А.Прокопьевы аҥаар атаҕыттан өрө ыйаан таһааран ыраас кыайыыны ситиспитэ. Оттон Д.Корякин монгуол бэрдин сыыһа тайаннаран, үһүс миэстэҕэ хаалларар. Финал. В. Семенов - Д.Корякин. Ороһулар көмүс күтүөттэрэ ССРС спордун маастара Валерий Семенов, бэрт бэрдэ өтөн, киһитин эмиэ сөбүлүүр албаһынан аҥаар атаҕыттан ылан, тайаннаран үбүлүөйүнэй ыһыах чемпионунан буолбута.
70 кг ыйааһыҥҥа 20 спортсмен тустубута. Монгуоллартан норуоттар икки ардыларынааҕы кылаастаах спорт маастардара Дугарсюрэнгийн Оюунболд, Лувсанзундуйн Нямаа уонна МНР спордун маастара, Азия 1981 с. чемпиона Авирмэдийн Энхээ кыттыылара улахан интэриэһи үөскэппитэ. Үһүс эргииргэ биһиги эрэлбит Маҥаастан Владимир Дмитриев монгуоллартан саамай үгүс титуллаахтарын, Москватааҕы Олимпиада, аан дойду чемпионатын 1978 с. уонна Бүтүн Аан дойдутааҕы студеннар оонньууларын 1981 с. боруонса призердарын Д.Оюунболду сыыһа туттара сылдьан, буору хаптарбыта. Дмитриев итинник ситиһиилэнэн баран ССРС спордун маастара Намтан Аскалон Кардашевскайга хотторон туораабыта. Үөдүгэй нэһилиэгин тустууга Анатолий Васильев кэннинэн кэхтибэт бөҕөс буоларын Л.Нямааны кытта хапсыһыытыгар көрдөрбүтэ. Кини сытыы киирсиигэ олус күүстээх утарсааччытын умса туруйалатан кыайыыны ситиспитэ. Анатолий салгыы финалга тахсар тустуутугар суолун кыайан соломмокко эдэр бөҕөс Р.Софроновка хотторон көрөөччү кэккэтин хомолтолоохтук хаҥаппыта.
Эмискэ тыһыынчанан киһилээх стадион ньиргийэ түспүтэ. Ити аата Л.Нямаа оройуонун иһигэр да биллэ илик Василий Ксенофонтовы (Сургуулук) бобо тута сатыы сылдьан сири харбаабытын бэйэтэ да өйдөөбөккө хаалла. Монгуоллартан бастыҥнара, аан дойду 1978 с. чемпионатыгар IV миэстэлээх бөҕөс Л.Нямаа үс эргиир кэнниттэн туорааһына соһуччу буолбута. Төрдүс эргииргэ Ксенофонтов аны монгуол иккис баатырын А.Энхээни сири тайаннаран күрэхтэһии дьоруойунан буолбута уонна салгыы финалга тахсар иһин хапсыһыыга 18 саастаах Намтан Роман Софроновтан бүдүрүйбүтэ. Финалга Монголия ааттааҕа А.Энхээ биһиги бөҕөстөрбүтүн Р.Софроновы, А.Кардашевскайы кытта хапсыһыыларыгар биирдэ да сыыһа хамсаммакка, утарсааччыларын сыыһаларын сыыска түһэрбэккэ туһанан атахха киирэн түҥнэритэ көтүтэлээн чемпионнаабыта. Кини ити иннигэр биир дойдулааҕын Оюунболду охторон бириистээх миэстэттэн матарбытын бэлиэтиэххэ наада. Онон 70 кг ыйааһыҥҥа монгуол икки бастыҥа мэтээлгэ тиксибэтэхтэрэ, үрүҥ көмүс А.Кардашевскай, боруонса Р.Софронов буолбуттара.
Итинтэн үрдүкү ыйааһыннарга ыалдьыттарбыт баһыйаллара мөккүөрэ суох буолбута. 82 кг ыйааһыҥҥа Москватааҕы Олимпиада (1980 с.) уонна Аан дойду Кубогын (1981 с.) үрүҥ көмүс, Азиатскай Оонньуулар (1977 с.) боруонса призердара, Аан дойду (1979 с.) чемпионатыгар IV миэстэлээх Жамцын Даваажав, МНР спордун маастара, эдэрдэргэ Аан дойду (1979 с.) чемпиона, Доҕордоһуу Армиялар Спартакиадаларын (1981 с.) кыайыылааҕа Дамдингийн Баяраа уонна Москватааҕы Олимпиада (1980 с.) VI миэстэлээх, Аан дойду (1981 с.) чемпионатыгар IV миэстэлээх Зэвэгэйн Дувчин бириистээх миэстэлэри бэйэлэрэ үллэстибиттэрэ. Биһиги бөҕөстөрбүт сир өттүн биэрбэтэхтэрэ, ол курдук күүһү күүс баһыйбыта. Оройуоммут элбэх төгүллээх абсолютнай чемпиона Клавдий Захаров (Өргүөт), күүстээх бөҕөспүт Николай Григорьев (Маҥаас), халбархай хамсаныылардаах хапсаҕайдьыппыт Валерий Федоров (Оҥхой) IV-V-VI миэстэлэри бэйэлэрэ үллэстибиттэрэ. Ыарахан ыйааһыҥҥа (82 кг үөһэ) норуоттар икки ардыларынааҕы кылаастаах спорт маастара, эдэрдэргэ Аан дойду (1979 с.) чемпиона Адуучийн Баатархуу уонна МНР спордун маастара Однайн Бахат кыайыахтарын кыайбыттара. Бу икки бөҕөстөр көрсүһүүлэригэр чемпион аатын быһаарсыыга, уопуттааҕа Баатархуу очукуонан баһыйбыта. Биһигиттэн САССР спордун маастара Денис Кривошапкин (Нам), Василий Мыскатов (Кэнтик), Аркадий Софронов (оройуон киинэ) үһүс бириистээх миэстэни былдьаһыыларыгар В.Мыскатов хотуталаан боруонса мэтээл хаһаайынынан буолбута.
Абсолютнай чемпион аатын былдьаһыыга 11 хапсаҕайдьыт суруттарбыта. Олохтоох тустууктартан Саха АССР спордун маастара Баһылай Манчаары VI Спартакиадатын (1977 c.) чемпиона Валерий Федоров балачча ситиһиилэммитэ. Бастакы эргииргэ Харбалаахтан Анатолий Уларовы хаҥас илиитинэн сүнньүттэн тутан, күүскэ хамсатан, өчөһөр күүһүн түбэһиннэрэн умса тардан иһэн уҥа илиитинэн тэҥҥэ хаҥас атаҕын тобугар охсон киһитин турар мастыы сири булларбыта. Иккиһигэр аан дойду биир күүстээх тустуугун З.Дувчины, харса-хабыра суох сүүрэн киирэн эмискэ хаһыытаабытынан сөбүлээн туттар албаһынан умса тардан кэбэҕэстик кыайбыта. Оттон финалга кинини утары 90 кг ыйааһыннаах монгуол бөҕө баатыра А. Баатархуу тахсыбыта. Дьэ бүтэһик утарсааччыта биһиги уолбут араас халбас харата хапсаҕай соһуччу хамсаныыларыгар бэлэм буолан өй-санаа, эт-сиин, күүс-уох өттүнэн баһыйан, Федоровы атаҕыттан ылан охторбута уонна кэтит санныгар абсолютнай чемпион аалай лиэнтэтин иилиммитэ, сахалыы мүһэнэн наҕараадаламмыта.
Күндү спорду сэҥээрээччилэр! Үөһээ бүлүүлэр! Бырааттыы Монгуолийа Норуодунай Өрөспүүбүлүкэтин бастакы нүөмэрдээх сүүмэрдэммит хамаандатын тустууктарын тас көрүҥнэриттэн, маастарыстыбаларыттан, хаһан да көрбөтөхпүтүн уу харахпытынан көрөн, эт кулгаахпытынан истэн чахчы дьолломмуппут. Бу тустуулар биһиги бөҕөстөрбүт маастарыстыбалара үүнүүтүгэр, салайар былаас саха төрүт көрүҥнэригэр болҕомтону уурбат кэмигэр, Үөһээ Бүлүүгэ хапсаҕай спорт быһыытынан сайдарыгар дьиҥнээх оскуоланан буолбутун бэлиэтиибин. Тустуу түмүктэнээтин кытта монгуол доҕотторбутугар өйдөбүнньүк сувенирдары – үс атахтаах чорооннору үөрүүлээх быһыыга-майгыга туттарыллыбыттара. Стадион иһэ “Доҕордоһуу!”, “Найрамдал!” диэн ньиргийэн олорбута уонна буолаары турар атырдьах ыйыгар Канада Эдмонтон куоратыгар көҥүл тустууга аан дойду чемпионатыгар ситиһиилээхтик кытталларыгар баҕара хаалбыппыт!
Түмүккэ манна кэлэн ыһыаҕы киэргэппит монгуол баатырдарын кэнники сылларга ситиспит ситиһиилэрин билиһиннэрдэххэ ыһыах Аар Дархана Адуучийн Баатархуу эһиилигэр 1983 сылаахха ССРС норуоттарын спартакиадатыгар 90 кг ыйааһыҥҥа финалга Аан дойду чемпиона Петр Наниевка хотторон үрүҥ көмүс мэтээл хаһаайынынан буолбута. Авирмэдийн Энхээ Аан дойду чемпионатыгар 1985,1986 сс. 62 кг үрүҥ көмүс уонна боруонса, 1988 с. 62 кг. XXIV Олимпийскай оонньууларга VI миэстэ, оттон Зэвэгэйн Дувчин 1983 с. Аан дойдуга 82 кг. үрүҥ көмүс, 1988 с. XXIV Олимпийскай оонньууларга 90 кг. VIII миэстэ буолуталааннар биһигини үөрдүбүттэрэ. Билигин бу устуоруйаҕа киирбит ыһыах дьоруойдара Николай Егорович Афанасьев (1997с.), Жамцын Даваажав (2000 с.), Дугарсюрэнгийн Оюунболд (2001 с.) уонна Данил Егорович Корякин (2006 с.) эрдэ күн сириттэн күрэммиттэрэ, биһиги кэккэбитигэр суохтара хомолтолоох!
БЫЫБАР УОЛА
