Ити чахчы оруннааҕын, кырдьыктааҕын, Уус-Алдан Бороҕонуттан, Курбуһаҕыттан силис тардыбыт Николай Николаевич Костромин олоҕуттан, үлэтиттэн-хамнаһыттан да билиэххэ сөп. “Суруллубут – суоруллубат” кинигэтин сүрэхтэниитигэр арылхайдык көһүннэ. Эбээтэ Өлөксөөһө сиэтэ-батыһыннара сылдьан бараммат такайыыта, “Үлэҕэ албан аат” үһүс истиэпэннээх уордьаннаах новатор-килиэп астааччы, иистэнньэҥ, элбэх оҕолоох ийэ Александра Егоровна, айылҕаттан айдарыылаах мас ууһа аҕата, фронтовик-буойун Николай Петрович Костромин иитиилэрэ-үөрэтиилэрэ оҕолоругар дириҥ суолу-ииһи хаалларбыттара.
Төрүччүттэн, төрүттэртэн ситимнэнэн
Тутуу инженерин идэтин баһылаабыт эдэр киһи, оччотооҕу кэм ирдэбилинэн, тыа сирин тутуутун маастарыттан, прорабыттан саҕалаан, совхозка дириэктэрдээбитэ, онтон общественнай дьыалаҕа бэриниилээх киһи быһыытынан салгыы үөрэнэн, хаһаайыстыбанньык уонна политолог быһыытынан, Уус-Алдан, Өлүөхүмэ, Орто-Халыма, Нерюнгри оройуоннарын салайсыбыта, Ил-Түмэн депутатынан көдьүүстээхтик уонна таһаарыылаахтык үлэлээбитэ. “Саха Өрөспүүбүлүкэтин норуотун хаһаайыстыбатын үтүөлээх үлэһитэ”, “Россия Бочуоттаах тутааччыта”, Уус-Алдан улууһун, сэттэ нэһилиэктэрин “Бочуоттаах олохтооҕо” дьоһун ааттарын ылаттаабыта, техническэй наука кандидата, уо.д.а. ааттара-суоллара элбэхтэр.
Николай Николаевич үбүлүөйдээх 65 сааһын көрсө, сүрэҕэр сөҥөрө сылдьыбыт бүччүм санаатын таһыгар таһааран, бэртээхэй кинигэни суруйан таһаартарда. Кинигэ ис хоһооно өбүгэлэрин ситимнэриттэн саҕалаан, оттомноох оҕо сааһа, боччумнаах оскуолатааҕы сыллара, аҕата олоххо-үлэҕэ сүбэлэрин, студен-ыччат дьоллоох, таптал кынаттаах кэмэ, күүрээннээх үлэтин кэрчиктэрэ, саха саарына Бороҕон оҕонньордуун - Гурий Ивановичтыын бииргэ алтыспыта, булт-алт араас түгэннэрэ, биир дойдулаахтарын, үөлээннээхтэрин, доҕотторун ахтыылара, төрөөбүт-үөскээбит түөлбэҕэ, дойдуга таптал, бар-дьоҥҥо сыһыан болҕомтону тардаллар. Кинигэ сүрүн ис хоһооно оҕону иитиигэ, ордук, уол оҕону хайдах киһи гынан иитэн таһаарарга, туһуламмыт.
Мындыр эбэтэ, бүгүрү үлэһит ийэтэ, мандар-уус аҕата кыра-оҕо эрдэҕиттэн, батыһыннара сылдьыбыттара, кинилэр тыллара-өстөрө, саҥалара-иҥэлэрэ, өс хоһоонноро, остуоруйалара, кэрэ кэпсээннэрэ, инники олоххо уһуйбуттар. Дьэ, дьикти! Элбэх оҕолоруттан, сиэннэриттэн талбыт курдук, ала-чуо соҕотохтуу кинини эрэ бэйэлэригэр ыкса сыһыаран, чугаһатан, киһи гына улаатыннарбыттар. Уоллара түһэн биэрбэтэх. Сатаабата, кыайбата диэн суох. Тарбахха баттанар мас ууһа, иистэнньэҥ, сорсуннаах булчут. Дьиҥ-сахалыы өйө-санаата салайар үлэтигэр, олоҕор-дьаһаҕар төһүү күүс буолбуттара саарбахтаммат. Дэлэҕэ, элбэх омук тоҕуоруйбут Нерюнгригэ сайыны көрсөр уйгу-тунах ыһыах ыытыытын олохтоохтор кыралыын-улаханныын ис-сүрэхтэриттэн ылынан, күүтүүлээх уонна үөрүүлээх дьаһал быһыытынан, сэргэ туруоруулардаах, үтүө үгэскэ кубулутары ситиһиэ дуо.
Доҕоттордоох киһи соҕотохсуйбат, сирдээх-дойдулаах киһи тутахсыйбат
Кинигэ сүрэхтэниитигэр элбэх киһи кытынна. Суруйааччы Дмитрий Федосеевич Наумов Костроминнарга ыйынньык баар буолбутун, аҕатын ууһун үйэтиппитин, тыа уола ханнык да таһымнаах үлэни кыайарын көрдөрбүтүн; “Найахы” совхозка дириэктэрдээбит Иннокентий Егорович Сивцев кинигэ иччилээх, уус тылларынан суруллубутун, таһаарыылаахтык үлэлээн, тылын иһитиннэрэн, ылыннаран, буочарын хаалларбытын, күүстээх тутуулары ыыттарбытын; бэйэтин кэмигэр хайыһарынан үлүһүйэн дьарыктаммыт, өрөспүүбүлүкэ суруналыыстарын департаменын салайа сылдьыбыт Филипп Петрович Пестряков кинигэ олус табыллыбытын, киһини иитэр өлбөт аналлааҕын, оччотооҕу быһыыны-майгыны сөрү-сөпкө күүскэ суруйбутун; биир дойдулаахтара, оскуолатааҕы табаарыстара, доҕотторо, бииргэ үлэлэспит үөлээннээхтэрэ Василий Михайлович Прокопьев, Гаврил Егорович Слободчиков, Александр Еремеевич Артемьев, Станислав Викторович Винокуров, Анастасия Ивановна Аммосова, Петр Егорович Аммосов, Петр Семенович Федоров, Владимир Иванович Михайлов, тустуунан бииргэ эрчиллибит, кэлин тустуу маастардарынан буолуталаабыт Николай Романович Крылов, Николай Николаевич Константинов, аймахтар ааттарыттан автоледи Анастасия Семеновна Крылова, итии, истиҥ эҕэрдэлэрин тиэртилэр. Булт-алт туһунан хас да ырыалардаах булчут атаһа Николай Колодезников “Байанай бэлэҕэ” диэн сиэдэрэй ырыатынан үөрүүлээх дьаһалы киэргэтэн-тупсаран биэрдэ.
Спорду өрө тутан
Спорду, чөл олоҕу кытта доҕордоспут киһи ханна да өрө тутуллар, инники күөҥҥэ сылдьар. Коля Костромин аҕата оҥорбут мас хайыһарынан туруору сыыртан охтубакка түһэн сырылыырын туохтан да ордороро. Оройуон спордун салайар, тэрээһинээҕинэн биллибит Андрей Андреевич Протопопов үгүс ыһыылаах-хаһыылаах күрэхтэһиилэри ыытара. Ити кэтэһиилээх, өрө күүрүүлээх кэмнэргэ Костроминнар Бороҕоннооҕу дьиэлэрэ хоноһолорунан туолара. Саха сирин чулуу хайыһардьыттара, биатлоҥҥа уонна пятиборьеҕа Дальнай Восток чөмпүйүөнэ, аҕатынан хаан-убайа Егор Аммосов, маастарга кандидат Алексей Пестряков кэлэллэрэ. Үөрүү-көтүү, сэлэһии бөҕө буолаллара. Февронья Бурнашева, Семен Черноградскай ааттара оччолортон дорҕоонноохтук дуораһыйара.
Оҕо сылдьан хайыһардыырын быыһыгар, тустуунан үлүһүйэ сылдьыбыта. Спорка уһуйбут маҥнайгы тренеринэн Москватааҕы физкультурнай институту бүтэрэн кэлбит, кэлин аатырбыт бөҕөс Иннокентий Андреевич Халдеев буолбута. Куоракка киирэн тустан тэҥ саастыылаахтарын кыайталаан улаханнык үөрбүтэ. Тренерэ дойдутугар Тумулга барбатаҕа буоллар тустуук тахсыахтааҕа. Тэҥҥэ эрчиллибит уолаттара Николай Крылов, Иннокентий Захаров, Иннокентий Егоров кэлин маастарга тиийэ үүммүттэрэ.
Биирдэ, сытыы-хотуу спорткэмитиэт бэрэссэдээтэлэ Андрей Андреевич куоракка кэлэ сылдьар олимпийскай оонньуулар чөмпүйүөннэрин Алевтина уонна Павел Колчиннары ыҥыран аҕалан оройуонугар ыалдьыттатан, күрэхтэһиигэ кытыннартаабыта, көрбүт-сылдьыбыт дьоҥҥо, оҕолорго өтөрүнэн өспөт өйү-санааны үөскэппитэ. Элбэх киһи, ол иһигэр Николай Костромин, хайыһары олохторун аргыстарынан оҥостуммуттара.
Хайыһарга маҥнайгы ситиһиилэр кэлбитинэн барбыттара. ГТО кыһыл көмүс значогун иилиммитэ. Элбэхтик хайыһардаан өрдөөҥүттэн арахсыбат ангинатын үтүөрдүбүтэ. Спортоскуола дириэктэрэ, тренер Иван Михайлович Жирков иитиллээччитин быһыытынан, оройуон, өрөспүүбүлүкэ, “Урожай”, “Спартак” обществоларыгар, Саха государственнай университетыгар бастаталаабыта, элбэхтэ миэстэлэспитэ, Россия норуоттарын Сибиирдээҕи уонна Дальнай Востоктааҕы зонатыгар тиийэ тахсыылаахтык күрэхтэспитэ.
Хайыһар суолугар бииргэ эрчиллэр, хамаандаларын чиэһин үгүстүк кэмүскэспит Римма Крыловалыын ыкса доҕордоспуттара, ыал буолбуттара. Спортивнай дьиэ-кэргэн үөскээбитэ. ССРС спордун маастара Атос Реасович уонна Мария Семеновна Кулаковскайдар дьиэ-кэргэни кытта аймахтыы, доҕордуу буолбуттара, бииргэ эрчиллэллэрэ, хамаандаларын чиэһин үгүстүк кыайыы көтөллөөх көмүскээбиттэрэ.
Николай Николаевич Өлүөхүмэҕэ спорткэмитиэт бэрэссэдээтэлинэн үлэлиир кэмигэр спорду өрө туппута, тустууну уонна хайыһар спордун күүскэ сайыннарбыта, күрэхтэһиилэри көхтөөхтүк тэрийэн, өрөспүүбүлүкэ кыһыҥҥы уонна сайыҥҥы спартакиадаларыгар оройуон хамаандата ситиһиилээхтик кыттарын ситиспитэ. Олоҕун аргыһынаан Римма Семеновналыын күрэхтэһиилэргэ кыттаннар, ССРС спордун маастарыгар кандидат нуорматын толорбуттара. Спорт куттаах дьиэ-кэргэн олоҕо Нерюнгрига өссө тэтимнээхтик салҕанан барбыта.
Нерюнгри оройуонун баһылыгын бастакы солбуйааччытынан олорон Николай Николаевич өрөспүүбүлүкэ хайыһар спордун Федерациятыгар “талааннаах оҕолору талан ылан, соҕуруу анал тренер тутан профессиональнай таһымҥа дьарыктанар кыаҕы үөскэтиэххэ” диэн этиитин Саха Өрөспүүбүлүкэтин спорка кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ Михаил Гуляев өйөөбүтэ. Ленскэйтэн аан дойдутааҕы кылаастаах спорт маастарын Марина Абдухаликованы иитэн таһаарбыт тренер Виктор Леонидович Васильев өрөспүүбүлүкэ сүүмэрдэммит хамаандатын сүрүн тренеринэн анаммыта. Ол үтүө түмүктэрдээх буолбута. Хайыһарынан дьарыктанарга табыгастаах усулуобуйа үөскэтиллибитэ, база тутуллубута. Нерюнгри оҕолоро хайыһарга тыыллан-хабыллан тахсыбыттара. Андрей Окороков, Артур Ахметшин, Саша Филиппов, Мария Кустина курдук өрөспүүбүлүкэни кыайар оҕолор баар буолбуттара. Костроминнар кыра уоллара Коля оскуола оҕолоругар өрөспүүбүлүкэҕэ бастаабыта, элбэхтэ миэстэлэспитэ. Юлия Абдухаликова, Надежда Елисеева, Римма Костромина уонна Александр Филиппов Дальнай Восток, Сибиир, Новосибирскай уобалас чөмпүйүөннэринэн буолуталаабыттара, Сахаларын сирин дорҕоонноохтук ааттаппыттара, Россия спордун маастарыгар тиийэ үүммүттэрэ.
Николай Николаевич салайар үлэтин быыһыгар спордунан уонна хайыһарынан утумнаахтык дьарыктанарын тохтоппотоҕо. Уолунаан Колялыын Нерюнгригэ, Чурапчыга, Намҥа хайыһарга, бэрэбинэ эрбээһиннээх, сүүрүүлээх-көтүүлээх, ат миинэн сүүрдүүлээх эстафеталарга бастаабыттара, өрөспүүбүлүкэ аҕаларын күрэхтэһиилэригэр кыайыылары ситиспиттэрэ.
Удьуор утумнанарын туһугар
Хас биирдии киһи Орто Дойдуга кэлбит сүрүн анала - ыал буолуу, оҕо-уруу төрөтөн, удьуору тэнитии буоллаҕа. Костроминнар ити аналларын, ытык иэстэрин сиэрдээхтик толороллор. Маныаха, төрүттэрин удьуордаабыт Николай Николаевич маннык санаалаах:
-“Биһи оҕону дьиэ-кэргэҥҥэ иитии сыалын-соругун тутуһабыт. Эр киһини иитэн таһаарар, судургу курдук гынан баран, уустуктардаах. Миигин аҕам хайдах иитэн таһаарбытын, туохха үөрэппитин, анаан-минээн оҕолорбор уонна дьоннор туһаннынар диэммин бу кинигэбин суруйдум. Ханна тиийэн олохсуйабын да, дьиэ туттар үгэстээхпин. Уолаттарым билигин бэйэбинээҕэр үчүгэй тутуу маастардара. Туох-ааттааҕы барытын сатыыллар. Кыра уолум быйыл дьиэ туттан киирдэ. Улахан уолум эмиэ хас тиийбит сирин аайы дьиэ туттар. Үүтээн-эҥин тутуутун олох баардаабаппыт. Пенсияҕа тахсаммын, сылгы иитиитинэн дьарыктанабын. Үөр сылгылаахпын, базалаахпын. Сайын аайы оҕолорбутун, сиэннэрбитин кытта оттуубут”.
Ити курдук, мындыр төрүттэрин үөрэхтэрин сүрэҕэр дириҥник иҥэриммит Николай Николаевич Костромин олоҕо, үлэтэ-хамнаһа дьэҥкэ, чуолкай. Кыаҕын, билиитин-көрүүтүн, күүһүн-уоҕун дьиэ-кэргэнигэр аныыр. Онуоха, тутааччы уонна политолог идэлэрэ, мунньуммут араас үлэлэргэ үөрүйэҕэ, сатабыла, үлэҕэ сыһыарбыт оҕолоро көмө-тирэх буолаллар. Кырачаан сиэннэр эһээлэрин диэки эрэнэр, таптыыр харахтарынан чаҕылыһа көрөллөр. Сиэрдээх олох салҕанар.
Баһылай Посельскай
