Муустаах ойбоҥҥо киирэн чэбдигирэн тахсыыларын “Чэбдик” кулуубу төрүттээбит Афанасий Дмитриевич Дорофеев 90 сылыгар анаатылар. Тымныынан эрчиллии туһатын туһунан үөрэҕи айбыта. Элбэх суруйуулардаах, бэлиэтээһиннэрдээх. Оннооҕор омуктар сэҥээрбиттэрэ. Кэлэн көрөн, билсэн, кэпсэтэн бараллара. Билигин учууталларын үөрэҕин иитиллээччилэрэ, үөрэнээччилэрэ салгыыллар.
Бытарҕан тымныыга сөтүө
Кыһыҥҥы Ньукуолун күн, ахсынньы 21-гэр, термометр -59 кыраадыска тиийдэ. Дьон таһырдьа да тахсыахтарын толлоллор. Санныларыгар анньыы, күрдьэх сүкпүт, ааттара-суоллара балачча биллибит-көстүбүт дьон - Николай Дьячковскай, Егор Пермяков, Юрий Чепалов, Николай Новгородов бөһүөлэк хабыллар ортотунан ааһар Куохара үрэххэ киирэннэр, эрдэ бэлэмнэммит ойбоннорун мууһун аллараннар, ыраастаатылар. Чочумча буолаат ойбон тула уонча киһи муһунна. Купальниктаах эрэ хаалыахтарыгар диэри соннорун, халааттарын уһулталаатылар, хаатыҥкаларын, этэрбэстэрин эмиэ уһуллулар. Эрэһиинэ тапочкаларын кэтэн, биир-биир кырылас муустаах ойбоҥҥо хардарыта кииртэлээбитинэн бардылар. Ытыстарынан оройдорун саба тутан, көстүбэт буолуохтарыгар диэри тимирэн, умсан ылаллар. Дуоһуйаллар, астыналлар. Ааһан иһэр массыыналар тохтоон көрөллөр, дьиктиргииллэр быһыылаах. Бары туһалааҕын бэлиэтииллэр. Ойбон иһигэр төбөлөрө быган олорон санааларын кытта үллэһиннилэр.
Саргылаана Михайлова – “Мичил” уһуйаан:
Уу наһаа тымныыта суох. Үчүгэй! Ойбоҥҥо киирэр буолтум үс сыл буолла. Эрдэттэн тымныы уунан куттуунан дьарыктанар этим”.
Кристина Павлуцкая – салгыны тыастаахтык үрэн сирилэтэр:
-Һуу-у, наһаа үчүгэй! Ойбоҥҥо сөтүөлээбитим быйыл ахсыс сылым. Туһатын билэн бөҕө, ыарыыттан саамай харысхалбыт бу! Һуу-уу, наһаа үчүгэй!
Светлана Ксенофонтова – “Мичил” уһуйаан:
-Үчүгээ-эй! Ахсыс сылым. Туһатын билэн, элбэх.
Марианна Карсанаева – урбаанньыт:
-Ыҥырыы ыламмын, анаан-минээн, ойбоҥҥо сөтүөлээри Дьокуускайтан кэллим. Турукпуттан көрөммүн, сөтүөлээччибин, күн аайы киирбэппин. Аан-маҥнай 2016 с. Афанасий Дмитриевичкэ кэлбитим. Ойбону сөбүлээммин дьарыктанабын. Үчүгэй, ол эрээри, сэрэнэн дьарыктаныахха наада. Дьону барытын ыҥырбаппын, сүрдээх сэрэхтээх.
Егор Пермяков – Мындыр Куйаар:
- Афанасий Дмитриевиһи биһи учууталбыт диибит. Үөрэппитэ, сүбэлээбитэ элбэх. Тымныы киһи доруобуйатыгар туһата науканан дакаастанан турар. Чэбдик сылдьаҕын. Ойбоҥҥо киирэн таҕыстаххына чэпчиигин. Куһаҕан энергиялар тахсан бараллар, тэтимин тупсар. Сир, куйаар, киһи тэтимэ тэҥ ситимнээх буолуохтаахтар. Сүүрэбин, хаамабын, чөл олоҕу тутуһабын.
Юрий Чепалов – хачыгаар, вакцината суох буолан үлэтиттэн тохтотуллубут:
-Күн аайы хаарынан суунабын. Ойбоҥҥо өрөбүлтэн өрөбүлгэ сөтүөлүүбүн. Быйыл 23-с сылым буолла.
Николай Дьячковскай – “Чэбдик” кулууп салайааччыта, Афанасий Дорофеевы солбуйааччытын быһыытынан кулуубу төрүттэспитэ, ойбонтон төбөтө быган олороро, хаарга умсара, элбэх хаһыаттарга, сурунаалларга тахсыбыта, киинэлэргэ көстүбүтэ, араадьыйаларга да иһиллибитэ, омук дойдуларыгар тиийэ биллибитэ. Оройун ытыстарынан саптан үстэ тимирэн, балачча уһуннук сүтэ сылдьан баран тахсан кэлэр. Туман быыһынан нэһиилэ кытаран көстөр күн диэки илиилэр өрө даллатан турар, иһигэр ботугуруур.
Ааһан иһэр массыыналар тохтоон көрөллөр, дьиктиргииллэр быһыылаах. Ууттан эттэрэ-сиинэрэ кытаран, тэтэрэн аҕай тахсаллар. Сотторунан кураанах гына соттоллор. Эр дьон тас таҥастарын кыбынан, плавкилаах эрэ сүүсчэкэ миэтэрэ тэйиччи турар дьиэлэригэр хаамсаллар.
Тарҕаспыттарын кэннэ, болуотунньук, тутуу үлэһитэ, ойобоҥҥо эмиэ куруутун сөтүөлүүр дьарыктаах Николай Новгородов эрчимнээхтик туттан-хаптан ойбону хаппахтаата, хаар кутан быыһын-ардын бүөлээтэ. Оччоҕо ойбон нэдиэлэ устата халыҥ гына тоҥмот.
Афанасий Дорофеевтаах олорбут дьиэлэрин “Чэбдиктэр” бас билбиттэр, күлүүс тыла кинилэргэ туттарыллыбыт. Дьиэ салҕааһыннаах, кэҥэс. Инньэ гынан, дьиэлээх-уоттаах дьон быһыытынан, киирэн, хосторунан тарҕанан уонча мүнүүтэ хамсанан-имсэнэн истэригэр ылбыт тымныыларын таһаараллар, тэйиэккэлэһэллэр, илбийсэллэр, массаажтаналлар, сүһүөхтэрин-былчыҥнарын ууннаҥнаталлар. Николай Романович хамсанарын быыһыгар: “Бу Афанасий Дмитриевич булбут методиката, эт-сиин клеткалара уһукталлар. Тымныыны сааһырбыт дьон уһуннук, эдэрдэр түргэнник таһаараллар. Тымныы тахсыбытын ытыстарын иминэн, муннугунан, бүөрүн туһаайыытынан туттан билэҕин”, - диэн кэпсиир, быһаарар.
Тымныыны туһанан сэллигин үтүөрдүбүтэ
Николай Дьячковскай – кулууп салайааччыта, Россия үтүөлээх донора:
- Афанасий Дмитриевич тымныыга киһи доруобуйата тупсар диэн аан-бастаан саҕалаабыта. Сэллик ыарыылааҕын үтүөрдүммүтэ. Күөмэйигэр буулаабыт куһаҕан ыарыыны киэр үтэйбитэ. Тымныынан дьарыктанан, хаарга суунан, устунан ойбоҥҥо киирбитэ. Этинэн-хаанынан билэн. Клеткаларгын, былчыҥнаргын уһугуннараҕын, сэргэхсийэҕин диирэ. Күүстээх эниэргийэнэн иитиллэҕин, заряд ылаҕын. Нэдиэлэҕэ биирдэ сөтүөлээтэххэ киһи этэ-хаана уһуктар, нэдиэлэ устата чэгиэн-чэбдик сылдьаҕын. Ол туһунан түөрт кинигэни суруйбута. Бэйэтин тус олоҕун практикатынан дакаастаабыта. Киһиэхэ туһатын билэммит дьарыктаммыппыт 20-чэ сыл буолла. Балыыһа эминэн эмтэммэккэ баччаҕа кэллим.
Николай Новгородов – А.Д. Дорофеев үөрэҕин батыһааччы, Россия үтүөлээх донора:
- Өрдөөҕүтэ, биир кыһын хараҥа киэһэ ойбонтон сыгынньах киһи тахсан кэлэн соһуппута. Ыалым Афанасий Дмитриевич Дорофеев эбит. Кыбыстан уонна дьону куттаамаары киэһэ хойут дьарыктанар эбит. Билигин дьон барыта билэр. Дорофеев үөрэҕэ үөскээн тэнийдэ. Ойбонтон тахсан баран, тымныыгын таһаарбатаххына мөлтөх уорганнарын ыарытыннараҥҥын, сыыстарыаххын сөп. Тымныыга ууга киирдэххинэ сылаас курдук буолар. Тахсан сотуннаххына, сылаас гына таҥыннаххына дьайыыта дьэ кэлэр, эккин-сииҥҥин тыһыынчанан иннэлэр кэйэллэр, туругун тупса түһэр, бэйэҕин үчүгэйдик сананар буолаҕын. Киһи олорор олоҕун, үйэни уһатыахха сөп. Дьон өйдүүрэ, наука үөрэтэрэ буоллар. Тымныынан эрчиллии, эти-хааны буһарыы-хатарыы, инчэҕэй сотторунан соттуу туһалара элбэх. Куһаҕан энергияны таһаарарга тоҥолоххор диэри уунан суунар эмиэ туһалаах. Этин-сиинин ырааһырар. Дорофеев үөрэҕэ үйэлэргэ хаалара буоллар.
Галина Дьячковскайа – оскуолаҕа киириэн иннинээҕи саастаах оҕолору үөрэтии методиһа, чэгиэн-чэбдик буолууну ситиһэргэ оҕону тымныынан эрчийии бырайыагынан дьарыктанар:
- Афанасий Дорофеев дьарыктанарын 90-с сылларга сэҥээрэн көрбүтүм. Саха бастыҥа этэ. Майгылаах мааныта, үөрүнньэҥ бөҕө. Бу бэртээхэй хамсааһыны салалта өйүүрэ, өйдүүрэ буоллар. Омуктар кэрэхсииллэр. Японияттан кэлэннэр киинэҕэ устан барбыттара.
Кристина Павлуцкайа - урбаанньыт:
- Дорофеевы кытта Сайыына үөрэҕин түмсүүтүгэр билсибиппит. Бэс ыйыгар күнү көрсөн бараммыт сарсыарда эрдэ чэбдик салгыҥҥа сөтүөлээн астыммыппыт аҕай. Онтон ыла бырахпакка, сөбүлээммит дьарыктанабыт. Афанасий Дмитриевич куруутун сүбэлиирэ. Бронхиттаах этим, сөтөллөрүм. Билигин ол ыарыым суох, ааспыта. Харысхалым диибин. Доруобуйа сүрүн баайбыт буоллаҕа дии. Сэрээккэлиибит, хамсанабыт. Ардахха, тымныыга тохтообоппут, сөтүөлүүбүт. Өрөбүллэргэ мустабыт, кэллэктииппит наһаа эйэлээх. Махталбыт улахан.
Светлана Старостина – эргиэн үлэһитэ:
- 2004 сыллаахха Сайыына куурсугар билсибиппит. Барахсанов күөлүгэр аан бастаан сүрэхтэммиппит. Байдам, Сыдьаайа Филипповтар буолан бииргэ сылдьыбыппыт. Афанасий Дмитриевич үөрэҕин үөрэтэн, сүргэбит көтөҕүллэн тарҕаһабыт. Чэгиэн сылдьаҕын. Этин-хаанын наадыйар, көрдүүр. Дьон өйдүүрэ буоллар. Аҕам курдук саныыбын. Халыҥ хаххабыт, суон дурдабыт этэ. Сырдыкка сирдээбитэ. Куруутун түмсэбит, сэргэхсийэбит.
Николай Романович Дьячковскай – “Чэбдик” кулууп салайааччыта:
- Афанасий Дмитриевиһи уруккаттан билэбин. Тымныы уга киирбиппит ыраатта. 40 кыраадыс тымныыга аан-бастаан сөтүөлээбитим. Ылыммытым. Нэдиэлэҕэ биирдиитэ сөтүөлүүбүт. Өрөбүллэргэ. Сөтүө туһалааҕын дакаастаата. 88 сааһыгар диэри үс сылгытын үөрүн аһатан кэлэрэ, һоҕордук чэгиэн этэ. Түргэн хамсаныылардааҕа. Куһаҕан ыарыытын өрдөөҕүтэ тымныынан суох оҥорбута. Учуоттан уһуллубута. Махтанабыт. Үөрэҕин салгыахпыт.
Дьокуускай куорат “Чэбдиктэрэ” Эҕэрдэ Сурук ыыппыттарын Марианна Петровна Карсанаева ааҕан туттарда. “Чэбдиктэр” дьиэлэриттэн аҕалбыт тотоойу, минньигэс астарын тардынан тото-хана аһаатылар. Кэпсэтэн-ипсэтэн, сонуннарын үллэстэн, Дорофеев дьиэтин музейга кубулутары туруорсарга, кэлэр нэдиэлэҕэ мустарга болдьоһон, тохсунньу ыйга Өймөкөөҥҥө сөтүөлээн кэлэргэ сүбэлэһэн тарҕастылар.
Баһылай Посельскай.
