Доҕордуураптары кытта “Райком томторугар” турар гражданской сэрии саҕанааҕы хаарбах дьиэлэртэн 1959 сыллаахха саҥа дьиэлэргэ көһөн кэлбиппит. Балыыһа алааһыгар лаптаны, волейболу халлаан хараҥаран мээчик көстүбэт буолуор диэри оонньуурбут. Чурапчы лаптаһыттара Дальнай Востокка күрэхтэһэн кэлэллэрэ. Лаптаны саха тылын учуутала Дмитрий Сергеевич Постников көҕүлүүрэ. Стадиоҥҥа буолуталыыр атах оонньууларын күрэхтэһиилэрин уус-ураннык бэркэ да комментатордаан сырдатара. Аны кэлэн санаатахха, элбэх спортсменнар түөлбэлээн олорбут эбиппит.
Уһулуччу миэстэни Слава, Алексан, Миша Доҕордуураптар ылаллара. Петр Оконешников, хайыһардьыт Карл Макаров, боксердар Валерий, Иван Захаровтар, волейболистар, быһыйдар Дима, Куока, Ганя Яковлевтар, Костя Постников, тустууктар Толя Ермолаев, Кирилл Захаров, бырааттыы сүүрүк-быһый Миша, тустуук Коля Коркиннар, гимнастка Маня Доҕордуураба, теннисистэр Мира Кузьмина (Шишигина), Вася Кривошапкин, Федя Посельскай, уо.д.а. Сарсыарда алта чааска кэлэн Алексан түннүкпүн тоҥсуйан стадиоҥҥа сүүрэн тиийэммит сэрээккэлиирбит. Слава Доҕордуурап уу-тэстибэт атаһынаан Петр Оконешниковтыын морфлоттан сулууспалаан кэлэн, уулуссанан хаамсаллара кэрэ көстүү этэ!
Ураты дьоҕурдаахтара
Көҥүл тустууну сэргэ, Чурапчыга остуол тенниһэ күүскэ сайдыбыта. Сахабыт сиригэр остуол тенниһигэр бырааттыы Доҕордуураптар дьоһун суолу-ииһи хаалларбыттара. Умсугутуулаах кэпсээннэрдээх суруйааччы аҕалара Михаил Федосеевич Доҕордуурап, иистэнньэҥ ийэлэрэ Мария Христофоровна Кривошапкина уолаттара спордунан дьарыктаналларын өйөөннөр теннис наборун, японскай ракетка ылан биэрбиттэрэ да элбэҕи этэр. Оройуоннааҕы спорткэмитиэт бэрэссэдээтэлэ Афанасий Кирикович Софронов кэтит остуол оҥотторон, ракетка булаттаан, остуол тенниһэ атаҕар туруутугар кыахтары үөскэппитэ. Борис Гаврильевич Тытыгынаев тренердиирэ.
1958 с. тэриллибит оройуон аан-бастакы күрэхтэһиитигэр улахан уол Слава оҕолорго бастаабыта. 1959 с. доҕорунаан Петя Оконешниковтыын иккиэн өрөспүүбүлүкэ оҕолорун Спартакиадатыгар иккис миэстэлэммиттэрэ. 1960 с. Саха АССР III Спартакиадатыгар тыа оройуоннарыгар бастаабыттара. Өрөспүүбүлүкэ сүүмэрдэммит хамаандатыгар киллэриллэннэр, 1961 с. Уссурийскайга буолбут Дальнай Восток “Урожайыгар” бастаабыттара, Слава, Петя, Мария Кронникова, Клара Оконешникова буоланнар Калугаҕа РСФСР “Урожайын” финалыгар үһүс бириистээх миэстэлэммиттэрэ. Саратовка төрдүс буолбуттара. “Спартак” хамаандатын кыайбыттара. Оонньуур таһымнара, кылаастара үрдээбитэ. Кирикович көҕүлээһининэн Слава Доҕордуурап, Петя Оконешников, Клара Собакина-Оконешникова, Любовь Попова-Барашкова, Мария Кронникова, Альбина Поисеева буоланнар Саха сирин хоту эҥэрдэринэн – Магадан – Дальнай Восток куораттарынан турне оҥорбуттарыгар Хабаровскайдарга эрэ хотторбуттара. Дальнай Восток уонна Сибиир чемпионатыгар бастаабыттара. I разряды толорбуттара. Саха сиригэр бастаталыыллара. Станислав подводнай лодкаҕа сулууспалаан кэлэн баран, Москваҕа Тыа хаһаайыстыбатын институтугар үөрэнэр сылларыгар волейболга РСФСР “Урожайыгар” институтун чиэһин ситиһиилээхтик көмсүкээбитэ, маастарга кандидат буолары ситиспитэ. Волейболга ситиһиилэрэ элбэхтэр.
Орто быраат Александр (Алексан) остуол тенниһигэр уһуннук уонна тахсыылаахтык оонньообута, тренердээбитэ, саҥа көлүөнэ ыччаты таһаарбыта. Физкультура учуутала Василий Петрович Захаров оскуола оҕолоругар остуол тенниһин, волейбол, баскетбол, гимнастика, чэпчэки атлетика секцияларын үлэлэппитэ. 1965 с. өрөспүүбүлүкэ оҕолоругар теннискэ чөмпүйүөннээбитэ, улахан дьоҥҥо элбэхтик бастаабыта. “11 сыл өрөспүүбүлүкэ сүүмэрдэммит хамаандатын састаабыгар оонньообута”,- диэн биир хамаандаҕа үгүстүк сылдьыспыт үөлээннээҕэ Герасим Платонов ахтар. Дальнай Востокка бастаталаабыта. Маастарга кандидат нуорматын толорбута. Ордук сатабыллаахтык “свеча”, “подрезка” уустук техникалары туттарын туһунан иитиллээччитэ Светлана Башарина суруйар. Улан-Удэҕэ күрэхтэһэллэригэр спортивнай формаларыгар аан-бастаан “Саха” диэн суруйтарбыт эмиэ Алексан.
Кыра бырааттара Михаил теннискэ ордук дьоҕурдаахтара этэ. Оройуон, өрөспүүбүлүкэ финалларыгар убайынаан Алексаанныын киирсиилэрэ олус тыҥааһыннаах, техникаларын уратытынан сиэдэрэй көстүү буолара. Оҕолорго оройуонугар тэҥнээҕэ суоҕа, өрөспүүбүлүкэ “Урожайыгар” 1971, 1973, Саха АССР-га 1970, 1983 сыллардаахха чөмпүйүөннээбитэ. Хабаровскайга пединстит физкультурнай отделениетыгар үөрэнэр сылларыгар сүүмэрдэммит хамаандаҕа сылдьыбыта. Маастарга кандидат. Бэртээхэй волейболист, футболист этэ. Быстах өлүүгэ былдьанан улахан хараастыы буолбута.
Ким бэлэмнээх – ол кыайыыны ситистэ
Пандемия да мэһэйдээн, кэккэ сылларга тохтотулла сылдьыбыт бырааттыы Доҕордуураптар өрөспүүбүлүкэтээҕи остуол тенниһигэр турнирдарын бииргэ төрөөбүттэрэ Татьяна, Мария, бииргэ үөрэммит, күрэхтэспит доҕотторо, үөлээннээхтэрэ тэрийэн ыыттылар. 14 улуустартан 72 кыттааччы, ол иһигэр үс Россия спордун маастардара, өрөспүүбүлүкэ күүстээх теннисистэрэ бары түмсэн күрэхтэстилэр. Кылаабынай судьуйанан бэйэтин кэмигэр өрөспүүбүлүкэ чөмпүйүөҥкэтэ, тренер Светлана Николаевна Башарина үлэлээтэ.
Турнир үөрүүлээхтик аһыллыытыгар Чурапчы улууһун баһылыга Степан Саргыдаев, Чурапчы нэһилиэгин баһылыга Владимир Сивцев, улуус остуол тенниһигэр федерациятын бэрэссэдээтэлэ Дмитрий Поисеев, остуол тенниһигэр 1960-70 сс. Саха Өрөспүүбүлүкэтин, Дальнай Восток, Сибиир хас да төгүллээх чөмпүйүөнэ, призера Альбина Поисеева, Доҕордуураптар ааттарыттан Татьяна Михайловна Гаврильева (Доҕордуураба) эҕэрдэ тыллары эттилэр.
Биирдиилээн бастыыр иһин күрэхтэһиилэргэ: 14-39 саастаах дьахталлларга Чурапчыттан Тихонова Ольга бастаата, Айыына Петрова иккис, Амматтан Анита Ноговицына үһүс буоллулар; эр-дьоҥҥо Румянцев Василий (Уус-Алдан), Сабарайкин Ньургун (Таатта), Кылабысов Михаил (Мэҥэ-Хаҥалас); 40-н үөһэ саастаах ветеран дьахталларга Сунтаартан Александра Тутаева, Дьокуускайтан, Другина Евдокия, Уус-Алдантан Басыгысова Ирина; 40-59 саастаах эр-дьон ветераннарга Слепцов Артур (Дьокуускай), Решетников Иван (Дьокуускай), Саввин Василий (Чурапчы); 60-н үөһэ саастаахтарга Иванов Аркадий (Хатас), Еремей Куприянов (Мэҥэ-Хаҥалас), Максимов Виктор (Дьокуускай) инники күөҥҥэ сырыттылар.
Абсолютнай бастыыр иһин кытаанах оонньууларга дьахталларга Ноговицына Анита (Амма), Петрова Айыына (Чурапчы), Тихонова Ольга (Чурапчы); эр-дьоҥҥо Сабарайкин Ньургун (Таатта), Кылабысов Михаил (Мэҥэ-Хаҥалас), Платонов Арсен (Таатта); ветеран дьахталларга Тутаева Александра (Сунтаар), Другина Евдокия (Дьокуускай), Басыгысова Ирина (Уус-Алдан); 40-59 сс. ветеран эр-дьоҥҥо Слепцов Артур (Дьокуускай), Решетников Иван (Дьокуускай), Саввин Василий (Чурапчы); 60-н үөһэ саастаах ветераннарга Иванов Аркадий (Хатас), Куприянов Еремей (Мэҥэ-Хаҥалас), Максимов Виктор (Дьокуускай) бу да сырыыга кыайыылары ситистилэр, бириистээх миэстэлэргэ тигистилэр.
Өйдөбүнньүк мэтээллэри, дипломнары, харчынан бириэмийэлэри уонна сыаналаах бириистэри бырааттыы Станислав, Александр, Михаил Доҕордуураптар дьиэ-кэргэттэрэ, оҕолоро, сиэннэрэ туттартаатылар, олор истэригэр, Аллайыахаттан Диана Слепцова, оскуола оҕолоро Изот Кривошапкин, Дмитрий Винокуров, Анаабыртан Андрей Андреев, спорт ветерана Семен Дмитриевич Васильев, Чурапчы Хатылытыттан Кривошапкиннар дьиэ-кэргэн аҕалара Геннадий Изотович, уолаттара Владимир, Изот анал бириистэринэн биһирэннилэр.
“Хатыламмат техникалаахтар этэ”
Платонов Герасим Степанович – Доҕордуураптары кытта бииргэ эрчиллибит, күрэхтэспит табаарыстара, оҕолорго өрөспүүбүлүкэ, Дальнай Восток чөмпүйүөнэ: “Бырааттыы ини-бии Доҕордуураптары кытта бииргэ үөскээбитим. Теннис киирдэр-киирэн, иннин диэки баран испитэ. Бастакы күрэхтэһии Иннокентий Семенович Артемьев начальниктаах “Агропромтсрой” туппут саҥа заалыгар ини-бии Доҕордуураптар бириистэрин үөлээннээхтэрэ, өрөспүүбүлүкэ, Дальнай Восток чөмпүйүөнэ, “Урожай” Киин Сэбиэтин боруонса призера Петр Оконешников туруорсуутунан аан бастаан 1992 сыллаахха Чурапчыга саҕалаабыппыт. Оччолорго Прокопий Прокопьевич Готовцев өрөспүүбүлүкэ “Урожайын” бэрэсэдээтэлэ этэ. Элбэх күрэхтэһиилэр бииртэн-биир салҕанан ыытыллыбыттара. Бу күрэхтэһии тренер Светлана Николаевна Башарина туруорсан республика таһымнаах буолла, ыччаттарга элбэҕи биэрэр суолтата улахан. Биирдэ Петр Оконешниковтан тенниһинэн дьарыктаныы нагрузкатын туһунан ыйыппппар – “тулуурга, дьулуурга, сымса буоларга үөрэтэр, үс партияны туораатаххына марафону сүүрүүгэ тэҥнэһэр”, - диэбитэ. Дьоҕурдара бэрт буолан, бу кини үчүгэй диэн эппэккин, ис-сүрэхтэриттэн, дууһаларын уурбут, ханна сырыттылар да тенниһи өрө тута сылдьар этилэр. Хатыламмат, маарыннаспат техникалаахтара”.
Поисеева АИ – Саха Өрөспүүбүлүкэтин II, III, IV ыҥырыылаах Сэбиэттэрин депутата, Саха Өрөспүүбүлүкэтин, Дальнай Восток, Сибиир чөмпүйүөҥкэтэ, техническэй наука кандидата, биир хамаандаҕа уһуннук оонньуубута: “Үс спорт маастардара Василий Румянцев, Ньургун Сабарайкин, Михаил Кылабысов үһүөн кэлэннэр турниры киэргэтэн, тупсаран, таһымын үрдэттилэр. Чурапчыга үөрэммит уолаттар. Эдэр чаҕылхай талааннар тахсан иһэллэр. Аны сарсын салгыы Аммаҕа баран киирсэллэр. Оҕолорго Изот Кривошапин Дальнай Востокка чөмпүйүөннээн үөрүүбүтүн үрдэттэ. Олус интэриэһинэй, ыһыылаах-хаһыылах оонньуулар буола тураллар. Сыаналаах бириистэр туруорулуннулар. 1960-70 сс. бырааттыы Доҕордуураптары кытта оонньообут дьоллоох киһинэн ааҕынабын. Турнир тэриллиитигэр, ыытыллыытыгар көмөлөһө сылдьабын. 1974 с. Саха сирин норуоттарын VII Спартакиадатыгар Светлана Башаринаҕа финалга хотторон турабын, иккис буолбутум. Теннис сайдан иһэр.
Иванов Аркадий – оҕолорго өрөспүүбүлүкэтин сүүмэрдэммит хамаандатын сүрүн тренерэ, ветераннарга турнир кыайыылааҕа: “Сүрүн утарсааччыбын Еремей Куприяновы 3:0 кыайаммын астынным. Финалга Максимов Викторга 0:2 хотторон иһэммин, дьэ хомунан оонньооммун, 3:2 нэһиилэ кыайдым. Тенниһинэн 1989 сылтан дьарыктаммытым. Ол иннинэ тустуунан, хайыһарынан, волеболунан, баскетболунан үлүһүйбүтүм. Сааһыран бараммын теннис доруобуйаҕа туһалаах диэммин, ылсыбытым. Элбэх сылларга хотторор этим, онтон дьарыктанан кандидат таһымыгар тахсыбытым. 2007 с. эдэрдэргэ өрөспүүбүлүкэ хамаандатыгар киирсибитим. Билигин оҕолору эрчийэбин. Бу сырыыга оонньуум табылынна, былаан быһыытынан оонньооммун кыайдым. Икки өттүнэн атаакалаан, түргэн тэтимнээх оонньооччубун. Алексаны 1991 сылтан билэбин. Паараҕа бииргэ оонньуурбут. Доҕордуураптар турнирдарын көтүтэ иликпин, Чурапчыга тиийдэхпинэ Алексааннаахха хонор этим. Сөргүтэн ыытан эрэллэриттэн махтанабын. Мээчигин эрийэн оонньуура, подачатын эрийэрэ, топ-спин оонньуура, эҥкилэ суох сатыыра. Турнир салҕанан бара туруон наада”.
Александар Тутаева – Сунтаартан төрүттээх, ветераннарга кыайыылаах: “Оскуола эрдэхпиттэн оонньуубун. Сунтаарым хамаандатыттан ветераннарга мэлдьитин кыттабын, көтүппэппин. Өрөспүүбүлүкэҕэ бастыыбын, Дальнай Востокка миэстэлэһэбин. Россияҕа паараҕа үһүс миэстэлээхпин. Бүгүн оонньуум эмиэ табылынна. Атакалаан оонньооччубун. Мэтээллэрим элбэхтэр, сүүһүнэн ааҕыллар. Нэдиэлэҕэ иккитэ-үстэ “Дохсуҥҥа” дьарыктанабын. Муус устарга Бороҕон Оонньууларыгар сүүмэрдээһин күрэхтэһиитэ буолар. Долгуйабын, эдэрдэри кытта оонньуубун, ветераннар суохтар. Хамаандабытынан ааспыт киһи”.
Сабарайкин Ньургун – турнир абсолютнай чөмпүйүөнэ, спорт маастара, Таатта: “Махтанабын тэрийээччилэргэ. Усулуобуйа барыта баар. Маастар Кылабысов Михаилы 3:0, эдэр талааннары Винокуров Диманы, Арсен Аржакову кыайталаатым. Апрельга Бороҕоҥҥо отборочнайбыт буолуохтаах. Онно бэлэмнэнэбит. Сыалбыт - Бороҕон. Платонов Арсен маастар Василий Румянцевы туоратта. Тренерэ Ренат Федотович Рахлеев. Оскуоланы бүтэрэн баран институкка Владислав Софроновка дьарыктаммыта, билигин институтун бүтэрэн Тааттаҕа үлэлии сылдьар. Быыс буллубут даҕаны дьарыктанабыт. Доҕордуураптар турнирдарыгар иккиспин кытынным. Бастакыбын “Модуҥҥа” иккис буолан хаалбытым. Ли Сергей диэн Приморьеттан кэлбит маастарга хотторбутум. Онтон бу хас да сыл буолан бараммын бастаатым. Чурапчы мин иккис дойдум. Доҕордуураптар күрэхтэһиилэрэ сылын аайы ыытыллара буоллар, таһыма сайдыа этэ. Манна эдэр оҕолор бааллар, Хатылыга Геннадий Изотович дьарыктыыр. Араа-бараа оонньууллар, арааһа эһиилгиттэн ыарырҕатарбыт буолуо”.
Турниры көрсө Татьяна Михайловна Гаврильева-Доҕордуураба “Бырааттыы Доҕордуураптар” – Станислав, Александр, Михаил тустарынан сэһэргиир бэртээхэй кинигэни таһаартарда. Бырааттыы Доҕордуураптар сырдык ааттара үйэлэргэ умнуллубат!
Баһылай Посельскай
