Күүтүллүбэтэх өттүттэн араас дэҥҥэ-оһолго да түбэһэн эчэйиилэри ылбыттар бааллар. Сахабыт сиригэр сүһүөх ыарыыларын үтүөрдэр анал балыыһалар, чэбдигирдэр кииннэр үлэлииллэр. Норуот эмчиттэрэ кыһамньыларын ууран көмөлөһөллөр.
Кинилэр ортолоругар Дьокуускайга “Чыпчаал” физкультурнай-чэбдигирдэр кулууп аһыллан үлэлээбитэ икки сыл кэриҥэ буолла. Кулууп “Лена” кинотеатр утары турар “Холбос” дьиэтин иккис этээһигэр таҕыстаххына уҥа диэки баар. Эти-сиини, илии-атах, сис сүһүөхтэрин, былчыҥы-иҥиири чөлүгэр түһэрэр сыаллаах-соруктаах. Инньэ гынан, туруктарын өссө тупсарар, күүһүрдэр инниттэн спордунан дьарыктанар ыччаттар, өрөспүүбүлүкэҕэ биллэр спортмсеннар эмиэ кэлэн дьарыктанан, эрчиллэн бараллар. Былырыын,саҕалаан эрдэхтэринэ "Саха” телевидениетигэр “Саха Сатаабата Суох” биэриитигэр кыратык сырдатан тураллар.
“Тардыныы” бөлөх салайааччыта Дмитрий Захаров сүбэтинэн бу аҕыйах хонуктааҕыта анаан-минээн “Чыпчаал” салайааччыларыттан биирдэстэрин кытта көрсөн кэпсэттибит. Егор Егорович Кирсанов Томпо Кириэс-Халдьаайытыттан төрүттээх-уустаах. Оҕо сааһа Кириэс-Халдьаайыга ааспыт. “Правило” диэн дьикти көрүҥүнэн дьарыктаммыта үһүс сылыгар барбыт.Бэйэлэрэ Сахатытан оҥорбут көннөрөр-сааһылыыр тренажёрдара биир ыйынан иккис сыла буолар."Править” – көннөрөр диэн тылбаастанар. Егор Егорович медицинаҕа чугас идэлээх. Сүүрбэччэ сыл илии-атах протезтарын оҥорор тэрилтэҕэ үлэлээбит,кэлин дириэктэрдээбит. Эмтиир-үтүөрдэр, көннөрөр тэрилтэ. Дьону атахха туруорар ортопед-протезист идэлээх. Сис ыарыылаахтары көннөрөр, үтүөрдэр. Сиһи туттарар. Араас систэригэр диагнозтаах , сколиозтаах дьону кытта үлэлэһэр. Эчэйиилэри ылбыт дьону кытта үлэлэспитэ, үтүөрдүбүтэ элбэх. Уҥуох-сүһүөх эйгэтигэр спортивнай медицинаны баһылаабыт. Бэйэтэ айбыт тренажерыгар кылгас кэм иһигэр эрчиллэн ыйааһынын 105 киилэттэн 85 кг диэри түһэриммит. Лаппа чэпчээбит, бэйэтин кыанар буолбут.
Хас да сыллааҕыта бэйэтэ уҥуох, сүһүөх эчэйиитин ылбыт. Ылбыт эчэйиитин үтүөрдүнэн, чөлүгэр түһэринээри, Белоруссияттан табаарыһа Түмэн Хамаганов аҕалбыт тренажеруттан саҕалаан,кэлин тупсаран,саҥа тренажёру оҥорон таһаарбыттар доҕорунаан Николай Баишевтыын.Белоруссия тренажёра Троһунан, сыабынан үлэлиир тренажер толору барытын көннөрөр,сааһылыыр кыаҕа аҕыйах эбит диэнтэн сиэттэрэн. Онуоха маарынныыр тренажердар Россияҕа элбэхтэр эбит. Саха Омуга чэгиэн чэбдик буоларыгар,тренажёру уларытан-тэлэритэн, тупсаран ,саҥа функциялары киллэрэн,троһу суон быаҕа улларытан,түөрт салааттан тэҥинэн дьарыктыыр оҥорбуттар.Түөрт тренажеру холбоон,биир рамаҕа киллэрэри ситиспиттэр. Уратыта – сискэ, сүһүөххэ, иҥиири, силгэни кытта үлэ. Бүтүннүү динамика, статика үлэтэ. Дьикти көрүҥ. Сүрдээх көдьүүстээх диэн ааҕар. Дьон, оҕолор кэлэн дьарыктаннылар да, тилигирии түһэллэр эбит. Аныгы ыччаттар урукку сэбиэскэй кэм дьонунааҕар мөлтөхтөр диэн ааҕар.
“Чыпчаалга “ кэлэн сүһүөх-иҥиир анал тренажердарыгар эрчиллэннэр күүс-уох өттүнэн сүрдээҕин эбиллэллэр эбит. Спорт араас көрүҥнэринэн – тустуунан, мас тардыһыытынан, панкратионунан дьарыктанааччылар кэлитэлииллэр.
“Чыпчаалга” биир киһи биир чаас эрчиллэр. Тренажердарга ууннартааһын упражнениелара оҥоһуллаллар. Аан бастаан, тренажерга киириэҥ иннинэ, эккин-сииҥҥин, сүһүөхтэргин сылытаҥҥын хамсанаҕын-имсэнэҕин. Онтон, дьэ, тренажер балассааккатыгар киирэҕин. Көмөлөһөөччү илиилэргэр-атахтаргар хам бааллыбыт быа-троһу сэппэрээтэр курдук механизм тутааҕын эргитэр. Абытайа-татакайа онно саҕаланар. Били, көҥүл хамсанан-имсэнэ, хаама-сиимэ сылдьыбытын суох буола түһэр. Табыгаһа суох балаһыанньаҕа киирэн хаалаҕын.
Үс-түөрт суол балаһыанньаҕа киирэн тахсаҕын: умса, тиэрэ, түөрт лабааларыҥ холбоспот гына түөрт аҥы, төбөҕүнэн таҥнары, атахтар ыыра тардылланнар, имигэс буолуу. Ол аайы тренажер механизма тохтотуллар, букатын атыннык хам бааллаҕын. Балаһыанньаҥ уларыйар кэмигэр тыын ылан сынньанан ылыаххын син. Илиилэрин-атахтарын кытаанах, чиҥ быанан баалланнар, салгыҥҥа биэтэҥниир турукка киирэҕин. Ону инструктор уонна инструктор көмөлөһөөччүтүн “бас-билиилэригэр” киирэн хаалаҕын. Инструктор ыйыытынан-кэрдиитинэн кини көмөлөһөөччүтэ,биитэр бэйэтэ механизмы эрийэн үлэлэтэр. Илиилэрин-атахтарын ууннары тардыллыбыт кэмигэр быа-троһу бэйэҕэр тардыалыыгын. Итиннэ туох-баар илиилэрин-атахтарын, сиһин, тараһаҥ былчыҥнара, иҥиирдэрэ, силгэлэрэ араастаан мускуллаллар, салгыҥҥа эргичийэҕин-урбачыйаҕын. Былчыҥнарын, иҥиирдэриҥ хас биирдии утахтара “баалларын” биллэрэллэр. Утарсыы бөҕөтүн көрсөҕүн, көлөһүнүн сарт түһэр.
Холобур, таҥнары тутуллан ыйанан турууга тараһа, атах былчыҥнарын хачайдыахха сөп, өрө-таҥнары хачайданан корпускун имитэҕин, сискин көннөрөҕүн, эттигин хас биирдии квадратнай сантиметрын, ньиэрбинэй клеткаларгын “уһугуннараҕын”, ис уорганнарын миэстэлэрин булаллар, мэйиигэр хаанын эргиирэ тупсар. Ханнык былчыҥнаахтаргын даҕаны билэр буолаҕын. Киһи айылҕа оҕото буоларын билэргэ олус табыгастаах. Эккин-сииҥҥин сааһыланаҕын, көннөрөн биэрэҕин. Үгүс дьон, арааһа, үйэлээх-сааспытыгар таҥнары туруу алыбын билбэккэ да сылдьар буолуохтаахпыт.
Бүтэһигэр, тимир боробулуоха “тибетскэй” минньигинэн эккин-сииҥин “таһыйан”, илбийэн массаажтыыллар.
Дьарыктанааччылар маҥнай утаа ыарырҕатан баран, үөрэнэллэр эбит. Ол аата- сайдыы бардаҕа диэн кэбис! Эти-сиини эрчийэргэ, үүнэргэ-сайдарга олус абыраллаах тренажер! Тренажер туһата, көдьүүһэ олоххо, практикаҕа дакаастаммыт. Хас биирдии киһи бэйэтин тургутан да көрөрүгэр, бэрэбиэркэлэнэригэр олус наадалаах. Иҥиирин сонуур, кытаатар, кыаҕын-күүһүн эбиллэр, сэниэ үөскүүр. Кыра ыйааһыннаахтар ыйааһыннара эбиллэр, элбэх ыйааһыннаахтар хос ыйааһыннарын лаппа көҕүрэтэллэр.
Егор Кирсанов бэйэтэ ити биир чаастаах дьарыгы тохтоон, сынньанан, тыын ылбакка, көрдөрөр-быһаарар. Били, эчэйиитэ ханан баарын билбэккин, сэрэйбэккин даҕаны.
“Чыпчаалга” 11-тэн 75-гэр диэри саастаах сүүһүнэн киһи сылдьыбыт. Туһаммыттар, сөбүлээбиттэр, астыммыттар. Тыйыс айылҕалаах Сахабыт сиригэр тулуурдаах, кыайыгас-хотугас буолууну үөскэтэр, сис-сүһүөх ыалдьарын суох оҥорор улахан абыраллаах тренажеру туспутугар туһаныаххайыҥ!
Баһылай Посельскай
