Саха Өрөспүүбүлүкэтин спортивнай тустууга Фестивала “Триумф” спорткомплекска буолан ааста. Күрэхтэһиини спорка солбугу бэлэмниир Өрөспүүбүлүкэ киинэ (дир. В.И. Егоров) тэрийэн ыытта.
Тыһыынчанан тустуугу түмэр түһүлгэ
Фестиваль үөрүүлээхтик аһыллыытыгар Саха Өрөспүүбүлүкэтин физическэй культураҕа уонна спорка миниистирин солбуйаачыы Гаврил Мохначесвскай, Монреаллааҕы Олимпийскай оонньуулар чөмпүйүөнэ, аан дойду үс төгүллээх чөмпүйүөнэ, ССРС спордун үтүөлээх маастара Павел Пинигин,
Илларион Георгиевич сиэнэ, М.К. Аммосов аатынан ХИФУ юридическай колледжыгар 1-кы куурсугар үөрэнэр Дархан Федосеев эҕэрдэ тыллары эттилэр.
Норуоттар икки ардыларынааҕы категориялаах судьуйа Александр Кузьмин сүрүн судьуйанан үлэлээтэ.
“Боотурдар оонньуулара” Саха Өрөспүүбүлүкэтин маҥнайгы Президенэ М.Е. Николаев көҕүлээһининэн оҕолорго 1999 сылтан ыытыллар. Саастарынан түөрт бөлөххө араарыллара. 1000-1500 тыһыынча оҕолор түмсэн “Туймаада” стадионугар аҕыс кэккэлэччи тэлгэммит көбүөрдэргэ тусталлара.
Билигин ковид ыарыы мэһэйдээн 2019-2021 сылларга тохтуу сылдьан баран, быйыл икки бөлөҕүнэнэ ыытылынна. 22 улуустартан 832 кыттааччы, о.и. кыргыттар, 2006-2008 уонна 2009-2011 сс.төрөөбүт уолаттар үс көбүөрүнэн икки күн тилэри ким ордук бэлэмнээҕин быһаарыстылар. Бурятияттан икки оҕо кэлэн туһунна. Өрөспүүбүүкэ, Дальнай Восток чөмпүйүөүннэрэ, призердара, бу сайын Владивостокка буолан ааспыт “Азия оҕолоругар” тустубут оҕолор бааллар.
Быйылгы “Боотурдар оонньууларын” өссө биир сүрүн уратытынан - 2024 с. Дьокуускайга буолар “Азия оҕолорун” VIII Спортивнай оонньууларыгар сүүмэрдээһин быһыытынан 2009-2011 сс.т. саҥа тахсан эрэр тустуук оҕолору көрүү буолла.
Бастакы аан дойду чөмпүйүөнэ
Ааспыт үйэ 60-с сылларын бүтүүлэригэр Чурапчытааҕы оскуола-интэринээккэ улуу тренер Дмитрий Петрович Коркин тустууга оскуолатыгар Илларион Федосеев Тааттаттан доҕотторун кытта анаан-минээн эрчиллэ кэлбиттэрэ. Сахабыт сирин араас оройуоннарыттан элбэх уолаттар түмсүбүттэрэ. Ити кэмҥэ албан аатырбыт бөҕөспүт Олимпийскай чөмпүйүөн, үс төгүллээх аан дойду чөмпүйүөнэ Павел Пинигин сэттис кылааска үөрэнэрэ. Билигин Ил Түмэн депутата, Саха Өрөспүүбүлүкэтин Олимпийскай Сэбиэтин бэрэссэдээтэлэ, ССРС спордун үтүөлээх маастара, Павел Павлович Пинигин “Боотурдар оонньууларыгар” сылдьан билиҥҥи оҕолор хайдах-туох бэлэмнээхтэрин көрдө-иһиттэ уонна санаатын кытта үллэһиннэ:
-“Мин 7 кылааска үөрэнэрбэр Илларион улахан кылаас этэ. Дмитрий Петрович Коркиҥҥа эрчиллэ сылдьан Америка Боулдер куоратыгар уолаттарга аан дойдуга бастаабыта. Тустуутун өйдүүбүн. Дьиҥнээх сахалыы хамсаныылардаах тустуук этэ. Японскай “айкидо” диэн тустууга туттулар албастарын курдук, утарылаһыыччытын хамсаныытын туһанан, ол хамсаныытын хоту утарсааччытын салгыы ыытар, охторор техникалааҕа. Кини оҥорор приемуттан көмүскэнэр кыаллыбат этэ. Владимир Андросов эмиэ оннук майгылаахтык тустара. Таатта оскуолата диэххэ сөп. “Аан дойду аччыгый чемпионатынан ааттанар Тбилиситээҕи норуоттар икки ардыларынааҕы турнирга Роман Дмитриев бастаабыта, Эбраим Джавади иккис, Илларион Федосеев үһүс буолуталаабыттара. Күүстээх, улахан бөҕөстөрү кытта оҕо сылдьан тэҥҥэ тустубута. Очконан баһыйтартаабыта. Ити элбэҕи этэр. Илларион киһи, спортсмен быһыытынан, олоҕу да көрүүтүнэн ураты этэ. Киэн туттабыт. Ыччат билиэхтээх. “Боотурдар оонньууларыгар Илларион Георгиевич Федосеев аата иҥэриллибитэ саамай сөп. Оччоҕуна кыайыыга түргэнник тиийиэхпит.
Манна интэриэһинэй оҕолор бааллар. Эҥин-араас приему оҥороллор, харса суохтар. Тугу баҕарар оҥоруохтарын сөп. Импровизациялаан тустуохтарын, баар албастары барыларын боруобалыахтарын наада. Элбэх оҕолор “Боотурдар оонньууларын” ааспыттара.
2000 с. Саха Өрөспүүбүлүкэтин бастакы Президенэ М.Е. Николаев тустуу федерациятыгар президеннииригэр мин федерация 1-кы вице-президенэ этим. “Боотурдар оонньууларын” тэрийэн саҕалаабыппыт. 2000 кыттааччы баар буолуохтаах диэн сыал-сорук туруорбуппут. Америкаттан тустуук оҕолору ыҥырбыппыт. Онно кыттыыны ылбыт тустуук оҕолорго барыларыгар көхсүлэригэр Саха былаахтаах, түөстэригэр “Саха” диэн эмблемалаах футболка биэртэлээбиппит. Бэйэм уруһуйдаабытым. Регистрацияны, мандаатнайы ааспыт тустар оҕолор бары бэйэлэрин размердарынан ылбыттара. Ханна баҕарар, хайа бөһүөлэккэ тиийдилэр даҕаны, оннук форманы кэтэ сылдьар оҕону көрөҥҥүн, ол аата тустуук диэн өйдөбүл үөскэтиллибитэ. Борцовка, трико эмиэ биэрбиппит, хас биирдии кыттааччыга. Ити кэнниттэн тустуунан дьарыктанар оҕолор ахсааннара биллэ элбээбитэ”.
Күүһү-кыаҕы көрүнүү
“Триумфка” кэккэлэччи тардыллыбыт үс көбүөрдэргэ греко-римскэй уонна көҥүл тустууга бэрт сэргэх хапсыһыылар буолуталаатылар. Оҕолор тустар таһымнара араас, тэҥэ суох диэххэ сөп. Бастакы эргиирдэргэ балачча уопуттаахтар, тустуу албастарын баһылаабыттар күннээтилэр. Лаппа баһыйыылар, ыраас кыайыылар элбэхтэр. Сытыы, түргэн хамсаныылардаах, иҥнэн-толлон турбат, тустууга дьоҕурдаах оҕолор бааллара харахха быраҕылынна.
Оҕо диэн оҕо. Тренердэрэ хайдах үөрэппиттэринэн тусталлар.
Греко-римскэй (классическай) тустууга Матвей Матвеев, аан дойду чөмпүйүөнэ Рустам Аджи сүрүн тренердэрдэр көҕүлээбит, саҕалаабыт сыралара, үлэлэрэ үтүө түмүктэрдээх буолла. Дьокуускай куорат, Үөһээ-Бүлүү, Мэҥэ-Хаҥалас, Амма, Чурапчы, Томпо, Горнай, Ньурба, Нам, Ньурба, Өймөкөөн, Нерюнгри, Алдан, Р.М. Дмитриев аатынан ОЭУ тустуук оҕолоро кыайыылары ситиһэннэр, бириистээх миэстэлэргэ тиксэннэр, Сахабыт сиригэр греко-римскэй тустуу тэнийэн-сайдан иһэрэ көһүннэ.
Көҥүл тустууга 2006-2008 сс.т. уолаттарга Чурапчы, Сунтаар хамаандалара түөртүү, Дьокуускай 3 № оҕо спортоскуолата, ОЭУ уонна Ньурба биирдии чөмпүйүөннээхтэр. Сунтаар, Дьокуускай, Чурапчы, ОЭУ, Бурятия, Уус-Алдан хамаандаларын тустуук оҕолоро бириистээх миэстэлэргэ тигистилэр.
2009-2011 сыллардаах төрөөбүт, 2024 с. Дьокуускайга буолар “Азия оҕолорун” VIII Спортивнай оонньууларыгар кыттар саастаах уолаттарга 32 кг (63 кыттааччы) Ефим Аммосов (Дьокуускай, тр.Н.Р.Крылов, С.С.Соркомов), 35 кг (42 кытт.) Игорь Аталлоров (Үөһээ-Бүлүү, тр.М.М.Егоров), 38 кг (56 кытт.) Ариан Винокуров (Дьокуускай, тр.Н.Г.Яковлев, В.А.Кривошапкин), 41 кг (59 кытт.) Никифор Семенов (Чурапчы, тр.В.В.Корякин), 44 кг (36 кытт.) Мохаммад Шакиров (Дьокуускай, тр.Н.Г.Яковлев, В.А.Кривошапкин), 48 кг (28 кытт.) Арылхан Кононов (Хаҥалас-Чурапчы, тр.Ю.В.Афанасьев, Г.Д.Дмитриев), 52 кг (22 кытт.) Александр Потапов (Сунтаар, тр.С.Э. Горохов), 57 кг (13 кытт.) Пантелеймон Софронеев (Бүлүү, тр.А.Н.Харлампьев), 62 кг (15 кытт.) Эрхаан Николаев (Сунтаар, тр.Н.Р.Данилов, А.Н. Семенов), 68 кг (3 кытт.) Ташав Хаджи Моллакаев (Томпо, тр.А.Ю.Пасторов, А.С. Моторин), 75 кг (4 кытт.) Константин Моторин (Томпо, тр. А.С. Моторин), 85 кг (4 кытт.) Айхан Кривошапкин (Хаҥалас, тр.Дмитриев Г.Д.), 100 кг (2 кытт.) Тюрбейев Данзан (Бурятия, тр.В.Б.Жалсараев, Э.Б.Цыдыпов) чөмпүйүөн үрдүк ааттарын ылаттаатылар.
Кыайыылары ситиспиттэр уонна бириистээх миэстэлэргэ тиксибиттэр спорт Министиэристибэтэ туруорбут И.Г. Федосеев мөссүөннээх өйдөбүнньүк мэтээллэринэн, кубоктарынан, дипломнарынан, сыаналаах бэлэхтэринэн, чөмпүйүөннэрдээх тренердэр 1000 солк., итиэннэ, Илларион Георгиевич Федосеев дьиэ-кэргэнин аатыттан кэргэнэ Раиса Николаевна анаабыт спортивнай формаларынан наҕараадаланнылар.
Баһылай Посельскай
