27-с төгүлүн тэриллэн ыытыллыбыт түһүлгэҕэ илин эҥэр, киин, арҕаа, соҕуруу, хоту улуустартан, оройуоннартан, ол иһигэр, Монголияттан, Кыргызстантан, Узбекистантан, Хакасияттан, Алтайтан, Тываттан, Бурятияттан 33 хамаанда 472 бөҕөстөрө бу күннээххэ ким күүстээҕин, ордук бэлэмнээҕин үс көбүөрүнэн быһаарыстылар. Ыалдьыттарбыт 38-лар, кинилэр ортолоругар тустуу маастардара, аан дойду, Азия, Россия чөмпүйүөннэрэ, призердара, норуоттар икки ардыларынааҕы турнирдар кыайыылаахтара кэлэннэр күрэхтэһии таһымын үрдэттилэр.
“Мамонт”, “Саха” НКИХ телевидениелэрэ, “Тэтим” араадьыйата, интернет ситимнэрэ быһа биэриилэргэ холбонон кэпсээтилэр-ипсээтилэр. Хапсыһыылар мүччүргэннээх түгэннэрэ үс улахан экраныннарынан ырылыччы көстө турдулар.
Дьоһун дьаһал
Үгүс көрөөччүлэрдээх спорт уораҕайа икки күн тилэри ыһыынан-хаһыынан ньиргийэн олордо! Дьиҥ спорт бырааһынньыгар кубулуйда. Биллиилээх комментатор Александр Васильев – Көрдүгэн эрчимнээх куолаһынан хапсыһыылары күөртээтэ, күрэхтэһиини күүркэттэ. Хапсаҕай добун түһүлгэтин үөрүүлээхтик аһыллыытын үгэнигэр Ил-Түмэн бэрэссэдээтэлин солбуйааччы Афанасий Владимиров, физкультура уонна спорт миниистирэ Леонид Спиридонов, Хаҥалас улууһун баһылыга Олег Иринеев, Россия бойобуой искусствоҕа Сойууһун салайааччыта Рамиль Габбасов, Хаҥалас улууһун хапсаҕайгы Федерациятын президенэ Вячеслав Нестеров, “Кыргыз күрэш” президенэ Рыскелди Шамиев, Россия курдаһан тустууга федерациятын вице-президенэ Равиль Ногуманов, Алтай национальнай көрүҥнэргэ киинин салайааччыта Мерген Тельденов эҕэрдэлэрэ дуораһыйдылар.
Чуолаан, Афанасий Владимиров хапсаҕай саҥа таһымҥа тахсыбытын, бу түһүлгэ саҕаланыытыгар спорка бэриниилээх дьон турбуттарын, хапсаҕайтан дьон улахан астыныыны-дуоһуйууну ылалларын, аатырбыт бөҕөстөрүнэн Күүстээх Баһыынан, Илья Кондратьевынан киэн тутталларын, аныгы көлүөнэ бөҕөстөр Петр Ефимов, Вячеслав Константинов, Прокопий Петров уо.д.а. бөҕөстөр Хаҥалас хапсаҕайын соргулаахтык ааттата туралларын, меценат Вячеслав Нестеров өйөбүлү, көмөнү оҥорорун; бэйэтин кэмигэр “Хаҥалас хапсаҕайын” кыайыылааҕа, Азия чөмпүйүөнэ, аан дойду боруонса призера, өрөспүүбүлүкэ спорка миниистирэ Леонид Спиридонов “Хаҥалас хапсаҕайа” Саха сиригэр 1997 сылтан үүнэн-сайдан кэлбитин, Дьокуускай куоракка маҥнайгытын ыытылла турарын, омук дойдуларыттан, Россия регионнарыттан кэлбит бөҕөстөргө кэлбиттэригэр махтанна, хапсаҕай көрүҥэ аан дойду таһымыгар тахсарыгар эрэннэрдэ; улуус баһылыга Олег Иринеев бу дойду таһымнаах хапсаҕай түһүлгэтин ыытарга элбэх тэрээһин мунньахтар буолбуттарын, Россиятааҕы турнирдарга кыттыбыттарын, дойду үгүс регионнарыгар тиийтэлээн көрдөрбүттэрин, Бүтүн Россиятааҕы Хаҥалас хапсаҕайын” турнирын оҥорорго биир санааҕа кэлбиттэрин, сыллата ыытыллыахтааҕын, тустуу сайдыытыгар сүҥкэн суолу-ииһи хаалларбыт күүстээх бөҕөстөр Баһыы Баһылай уонна Илья Кондратьев ааттара үйэтитиллэр аналлаахтарын тустарынан этиилэрэ дохсун ытыс таһыныытынан доҕуһуолланнылар.
Кытаанах хапсыһыылар
Маҥнайгы күн, ыарахан ыйааһыннаах 150 бөҕөс күрэхтэһиини саҕалаатылар. Тустууга ыалдьааччылар Сахабыт сирин хапсаҕайдьыттара омуктары, тастан кэлии ыалдьыттары кытта хайдах-туох тусталларыгар сылыктааһыннара, сэҥээриилэрэ улахан буолла. Эр дьоҥҥо ыйааһын аайы халыҥ ааттаах-суоллаах бөҕөстөр бааллара сэргэхситиини үөскэттэ.
56 кыттааччылаах 85 кг Денис Максимов (Сунтаар), Олег Чернов (Хаҥалас), Анатолий Сивцев (Чурапчы) туһуннулар. Ыалдьыттартан ордук табыллан Кыргызстантан Азия ыччаттарын финалиһа, Азия чемпионатын призера Жаныбек уулу Стамбул тоҕуста тустан, сэттэ утарсааччыларын кыайталаата уонна Мэҥэ-Хаҥалас бөҕөстөрүгэр Константин Власовка, итиэннэ, Николай Сивцевкэ эрэ баһыйтаран, төрдүс буолла. Бу ыйааһыҥҥа Мэҥэ хапсаҕайдьыттара Василий Кириллин иккис, Николай Сивцев үһүс бириистээх миэстэлэргэ тигистилэр.
33 кыттааччылаах 95 киилэҕэ өрөспүүбүлүкэ күүстээх хапсаҕайдьыттара түһэн биэрбэтилэр. Кэлин сылларга хотторуу хомолтотун билэ илик Бүлүү күүстээх бөҕөһө Николай Николаев бастаата, Ньурба Боотура, түөрт көрүҥ спордун маастара Владимир Федоров үһүс бириистээх миэстэҕэ тигистэ. Көҥүл тустууга Монголия икки төгүллээх чөмпүйүөнэ, Азия призера, норуоттар икки ардыларынааҕы кылаастаах спорт маастара Дамжин Батзул иккис буолла.
Саамай ыарахан 95-н үөһэ ыйааһыннаахтарга 22 бөҕөс күөн көрсүһүүлэригэр, ох курдук оҥостон кэлбит халыҥ ааттаах-суоллаах күүстээх маастардары кытта тургутустулар. Сир ньиргийэр хабараан хапсыһыыларга бөҕөстөрбүт түһэн биэрбэтилэр. Никита Хабаров бастаата, Эдуард Максимов иккис, Данил Иванов үһүс миэстэлэри ылаттаатылар. Үөрүү-көтүү улахан буолла!
Ветераннарга 80 кг Хаҥалас күүстээх хапсаҕайдьыта спорка уһун үйэлэниини көрдөрөн туйгун туругар сылдьар Прокопий Петров ахсыс төгүлүн чөмпүйүөн үрдүк аатын ылла, Чурапчыттан Иван Ким иккис, Тааттаттан Михаил Дедюкин үһүс; 90 кг Платон Саввинов (Үөһээ-Бүлүү) бастаата, Гаврил Слепцов (Нам) иккис, Христофор Христофоров (Таатта) үһүс; 90 кг үөһээ ыйааһыннаахтарга сумоҕа аан дойду призера, Европа үс төгүллээх чөмпүйүөнэ Тюлюш Сайын-Белек бастаата, Степан Гаврильев (Амма) иккис, Дмитрий Шадрин (Орто-Халыма) үһүс миэстэлэннилэр.
Ыарахан ыйааһыннаахтарга Аан Дархан аатын былдьаһар хапсыһыылар 1954 с. Саха АССР хапсаҕайга абсолютнай чөмпүйүөнэ, ССРС, РСФСР, Саха АССР спордун маастара, Саха АССР культуратын үтүөлээх үлэһитэ Илья Петрович Кондратьев кэриэһигэр ананнылар. 42 бөҕөс үс көбүөрүнэн ким үчүгэй бэлэмнээҕин быһаарыстылар. Күүстээх маастардар бары бааллар. Хардарыта охторсуу, бырахсыһыы бөҕө күүрээни үөскэттэ. Хотторбут туораан, көрөөччүгэ кубулуйан истэ. Ыалддьыттарбыт ох курдук оҥостон кэлбиттэр, харса-хабыра суох түһүтэлииллэр. Ыһыы-хаһыы биир-кэм өрө оргуйан олордо! Халыҥ аат-суол самныыта, хотторуу хомолтото барыта баар буолла.
Туоратыһан -туоратыһан, көҥүл тустууга Россия уонна Европа призера, Коркин уонна Ярыгин турнирдарын кыайыылааҕа, утарсааччыларыттан барыларыттан төрөлкөй, модьу-таҕа көрүҥнээх Бурятия бухатыыр бөҕөһө Балдан Цыжипов, финалга Таатта күүстээх маастарын Александр Халыевы көмүс көлөһүн тохтор, уһун, сындалҕаннаах киирсиигэ 4:0 баһыйда: “Очень рад присутствовать на данном турнире. До этого я приезжал один раз, два года назад, к сожалению, проиграл. Организация на высшем уровне. Как всегда якуты за борьбу очень болеют, атмосфера очень хорошая. Мне нравится сюда приезжать. Я скорее всего, думал бороться с Айдыном, он очень опытный, прошлогодний чемпион этого турнира, очень неудобный, чувствительный. Но, сегодня не суждено было нам встретиться. Желаю удачи, больше спортивных достижений вашей республике”.
Тыва баатыра Айдын Монгуш үһүс миэстэлэннэ.
Сүрүн бириис – саха хапсаҕайдьытыгар!
Иккис күн, көбүөргэ 350-ча 75 кг диэри ыйааһыннаахтар күөн көрүстүлэр. Тустууну таптааччылар түүн үөһүгэр диэри тулуйан олорон ыалдьыбыттара, көрбүттэрэ оруннаах буолла! Күлүмэх киирсиилэргэ 71 кыттааччылаах 57 кг Быйан Быйаман (Чурапчы), Родион Асканаков (Алтай), Айсен Никифоров (Бүлүү); 107 кыттааччылаах 65 кг Жаргал Дамдинов (Бурятия), Айхаан Антонов (Ньурба), Ньургун Терентьев (Үөһээ-Бүлүү); 105 кыттааччылаах 75 кг Владислав Ефимов (Хаҥалас), Владислав Кривошапкин (Мэҥэ-Хаҥалас), Тимур Николаев (Үөһээ-Бүлүү);
ветераннарга Иван Друзьянов (Чурапчы), Илья Тимофеев (Хаҥалас), Владимимр Степанов (Үөһээ-Бүлүү); 24 кыттааччылаах 70 кг Айаал Павлов (Чурапчы), Александр Птицын (Мэҥэ-Хаҥалас), Николай Иванов (Таатта), туһааннааҕынан, кыһыл, үрүҥ көмүс, боруонса мэтээллэри ылаттаатылар.
1937 с. курдаһан тустууга Саха АССР абсолютнай чөмпүйүөнэ, ССРС “Бочуот Бэлиэтэ” уордьаннаах Василий Дмитриевич Семенов – Күүстээх Баһыы кэриэһигэр 75 кг ыйааһыннаахтарга 66 бөҕөс Аан Дархан аатын былдьастылар. Утарсааччыларын баһыйталаан, финалга Үөһээ-Бүлүү күүстээх маастара Тимур Николаев Бурятияттан сумо маастарын Сангади Ульзетуевы “ийэ сирин” булларда: “Абсолютканы хайаан да кыайыахтаахпын диэн эрдэттэн бөҕөх санаа баара. Күүскэ настройкаламмытым, биир да сыыһаны-халтыны оҥорбокко, бүтэһигэр диэри киирсэбин диэн. Аймахтарым бары көрө олорор буолуохтаахтар. Кыайыыбын төрөппүттэрбэр уонна Сахам сиригэр аныыбын”.
Аан Дархан аатын ылбыт бөҕөстөр бриллиант дуйдаах мэтээллэринэн, батыйанан, курунан уонна 300 тыһ.солк. харчынан наҕараадалананнар, биирдии бэйэлэригэр бириистэрэ 1 мөл.солк. тэҥнэстэ.
Ыйааһыннар кыайыылаахтара убаһанан, 50, 30 тыһ.солк. биһирэннилэр.
Сахабыт сиригэр – хапсаҕай баар!
Баһылай Посельскай
