“100 харахтаах” дуобакка Бүтүн Россиятааҕы күрэхтэһии дуобат-саахымат Киинигэр түмүктэннэ. Красноярскайтан, Иркутскайтан, Владивостоктан, Башкортостантан уонна Саха сириттэн 170 кыттааччы - оҕолор, улахан дьон, о.и. 9 гроссмейстердар, 18 спорт маастардара, 52 маастарга кандидаттар, 1-3 разрядтаахтар “Классическай программаҕа” уонна “Түргэн оонньууга” утарыта олорон оонньоотулар.
“Дуобат аҕата”
Профсоюзтар Дьиэлэригэр буолан ааспыт күрэхтэһии үөрүүлээх аһыллыытыгар Саха Өрөспүүбүлүкэтин физическэй культураҕа уонна спорка Министиэристибэтин аатыттан физическэй культура уонна маассабай спорт управлениетын начальнига Р.И. Оконешников Н.Н. Кычкин турнира 13-с төгүлүн ыытылларын, Н.Н. Кычкин иитиллээччилэриттэн 51 аан дойду, 36 Европа, сүүһүнэн ССРС, Россия чөмпүйүөннэрэ, призердара тахсыбыттарын санатан; аан дойдутааҕы дуобат Федерациятын Бочуоттаах Президенэ В.И. Птицын, Н.Н. Кычкин кэргэнэ М.Н. Бырдыннырова уһулуччулаах тренер олоҕун-үлэтин суолтатыгар тохтооннор, күрэхтэһии кыттыылаахтарын эҕэрдэлээтилэр.
Чуолаан, Владимир Птицын бэйэтин эҕэрдэтигэр, “дуобакка Азия оҕолорун күрэхтэһиитин ыытыахха сөп эбит” диэн этиитин иилэ хабан, оччотооҕуга спорт миниистирэ В.П. Ноговицын Саха Өрөспүүбүлүкэтин I Президенэ М.Е. Николаевка тиэрдэн, аан-бастаан идея саҕыллан, 1996 с. “Азия оҕолорун” Спортивнай оонньуулара олоххо киллэриллэннэр, күн-бүгүнүгэр диэри киэҥ далааһыннаахтык ыытылла туралларын тоһоҕолоон бэлиэтээтэ. Дуобат түргэн тэтимнээхтик сайдан, аан дойду таһымыгар тахсыбытын, 15 гроссмейстердэр баалларын, Н.Н. Кычкин ылсыытынан “100” дуобакка болҕомто күүскэ ууруллубутун, саха дьахталлара аан дойдуга бастыыллара ситиһиллибитин, арылла илик саҕахтар элбэхтэрин, өйүүр спонсордар, көмөлөһөөччүлэр баалларын махтанан бэлиэтээтэ.
Россия үтүөлээх тренерэ Мария Бырдыннырова Н.Н. Кычкин олоҕун, үлэтин туһунан билиһиннэрдэ. Ол курдук, Николай Николаевич 1940 с. Мэҥэ-Хаҥалас Дойдуунускай нэһилиэгэр күн сирин көрбүт, дуобат хаамыытыгар таайа Спиридон үөрэппит. Төҥүлү оскуолатын бүтэрэн Бүлүү педучилищетыгар учуутал идэтигэр үөрэнэр сылларыгар, Роман Дмитриевич Попов ыытар дуобатын куруһуогар сөбүлээн, умсугуйан, көмөлөһөөччүнэн сылдьыбыт. Төрөөбүт-үөскээбит оройуонун оскуолаларыгар уонна Чөркөөххө ахсааны үөрэтэрин быыһыгар, оҕолору кэмпиэтинэн угуйан, дуобатынан дьарыктаабыт. Ытык-Күөлгэ физкультура Дьиэтэ аһыллан, оройуон салайааччылара Георгий Михайлович Артемьев, Алексей Егорович Турнин штат биэрэннэр, тренеринэн үлэлээбит. Төгүрүк сыл, кыһыннары-сайыннары, тохтообокко, спортивнай лааҕыр аһан оҕолору дьарыктаабыттар. Нэһилиэнньэҕэ дуобаты пропагандалаабыт, күрэхтэһиилэри тэрийтэлээбит, дуобаччыттар классификацияларын үрдэтиигэ ылсыбыт. В.В. Куприяновтыын тапсан үлэлээбиттэр. Чурапчы интэринээт-оскуолатыгар табыгастаах усулуобуйа оҥоһуллан, көдьүүстээх дьарык тэриллибит. Уолаттара Колялаах Вася түүн үөһүгэр диэри дуобаттыыллар, бэйэтэ сарсыарда эрдэ 4-5 чааска туран тренерин үлэтигэр бэлэмнэнэр эбит. “Кычкинаар утуйбат дьон”,- дэтэн үлэ-үөрэх күөстүү оргуйбут. Оҕолору кыахтарынан көрөн дьарыктыыр буолан түргэнник сайдаллара ситиһиллибит. Иитиллээччилэрэ билигин дойду араас муннуктарыгар үлэлииллэр. Дуобаччыт эрэ буолбакка, киһи быһыытынан иитиигэ болҕомто туһаайыллыбыт. “Чудо шашки” (“Дьикти дуобаккка”) ССРС оҕолоругар бастаабыттар. Николай Николаевич бэйэтэ “100” дуобакка өрөспүүбүлүкэҕэ түөртэ бастаабыт.
Билигин Кычкиннар дьиэ-кэргэн дуобатынан олороллор. Ийэлэрэ-эбэлэрэ Мария Никитична, улахан уоллара Николай Николаевич Кычкин-II, кэргэнэ Ая Ильинична Д.П. Коркин аатынан оҕо спортоскуолатыгар, кыра уол Василий Николаевич, кэргэнэ Матрена Петровна кыыстара Аяника Дьокуускайга 5 № оҕо спортоскуолатыгар тренердииллэр, сиэннэр Ая, Лена спорт маастардара, Лена университекка математика-информатика студенката, кыра сиэн Петя биэс сааһыттан дуобаттыыр.
Сахабыт сиригэр Кычкиннар дьиэ-кэргэн баар буолан дуобат сайдар. Кэскиллээх.
Бастыҥнар
Күрэхтэһии сүрүн судьуйатынан спорт маастара, Бүтүн Россиятааҕы категориялаах судьуйа Вячеслав Варламов, сүрүн сэкэрэтээриэн Ая Кычкина үлэлээтилэр. Сахабыт сирин гроссмейстердара, күүстээх маастардара, дуобакка дьоҕурдаах оҕолор кылаастара үрдүгүн көрдөрдүлэр. Эр дьон уонна дьахталлар утарыта олорон, уолаттар, кыргыттар эмиэ бииргэ оонньоотулар. Түмүгү таһаарыыга кыайыылаахтар бөлөхтөрүнэн араарылыннылар. “Классическай программаҕа” тоҕус туур оонньонно. Сүрүн судьуйа этэринэн, “үчүгэй фиништээхтэр” кыайдылар.
Хаҥаластан төрүттээх-уустаах Норуоттар икки ардыларынааҕы Арктическай оскуола IX кылааһын үөрэнээччитэ, 13 саастааҕар улахан дьоҥҥо өрөспүүбүлүкэҕэ бастаабыт, оҕолорго аан дойду, Европа, Россия чөмпүйүөнэ, спорт маастара Айсен Егоров, гроссмейстердары кэннигэр хааллартаан, чахчы кыахтааҕын, дьоҕурдааҕын көрдөрөн, чөмпүйүөн үрдүк аатын сүктэ: “Түөрт сааспыттан дуобаттыыбын. Тренерим Александр Степанович Соломонов. Бастаан “64”, онтон “100” көспүтүм. Бүтэһик үс туурга сытыы киирсиилэргэ кыайаммын уонна гроссмейстер Гаврил Колесовтыын тэҥнэһэммин балаһыанньабын тупсардым. “100” ыарахан көрүҥ эрээри, интэриэһинэй, теорията аҕыйах. Толкуйдааһын быһаарар. Онтон “64” дуобат барыта ырытыллыбыт буолан, сыыһа эрэ түһүмүөххүн наада. Нэдиэлэҕэ 4-5 дьарыктанабын. Үчүгэйдик оонньообуппуттан, кыайыыбыттан астынным аҕай. Инники былааннарым – элбэхтик күрэхтэһэн, рейтини хомуйуу уонна гроссмейстери толоруу. Кыайыыбын ийэлээх-аҕабар уонна тренербэр Александр Степановичка аныыбын”.
Эр дьоҥҥо Чаҕыл Заровняев (Горнай) иккис, Василий Кычкин (Дьокуускай) үһүс, Прокопий Говоров төрдүс, Игорь Павлов (Красноярскай) бэһис, Гаврил Колесов алтыс миэстэлэннилэр.
Үс тэҥ очколаах дьахталлар ким бастыырын коэффициенинэн быһаарыстылар. Аан дойду чөмпүйүөҥкэтэ, Өрөспүүбүлүкэ дуобакка-саахымакка Киинин дириэктэрэ, гроссмейстер Матрена Ноговицына кыайыыны ситистэ: “Партияларбынан үөрэ-астына, санаам кэлэн оонньоотум. Настройкам оннук этэ. Күүстээх дуобаччыттары, ол иһигэр Гаврил Колесовы кыайаммын, миэстэлэһиэххэ сөп диэммин, санаам бөҕөргөөбүтэ. Башкортостантан аан дойду, Европа чөмпүйүөҥкэтэ Айгуль Идрисова күрэхтэһиибит таһымын үрдэттэ. Биһигиттэн күүстээх дуобаччыт-кыргыттар Сандаара Апросимова, Тунаара Федорова, Наталья Шестакова, Ксения Нахова оонньоотулар. “100” комбинацията элбэх. Позициятын толкуйдуоххун наада. Ыарахан. Убаастыыр тренербит Н.Н. Кычкин аатын үйэтитэр суолталаах күрэхтэһии, салгыы сайыннарарга үлэлэһэбит. Былааммыт элбэх. Дуобат-саахымат мероприятиелара, күрэхтэһиилэр, ол иһигэр, Бүтүн Россиятааҕы турнирдар, бааллар. Сайын дуобакка Ил Дархан Кубогын ыытыахпыт”.
Университет 1-кы куурсун студенката Тунаара Федорова иккис, Өрөсппүүбүлүкэ спортоскуолатын IX кылааһыгар үөрэнэр Юля Никанорова үһүс, Сандаара Апросимова төрдүс, бэһис Айгуль Идрисова (Бащкортостан), алтыс Ксения Нахова буоллулар. Ксения Нахова маастар нуорматын толордо.
“100” дуобакка уолаттарга уонна кыргыттарга 11 диэри саастаахтарга Данил Захаров, Арсен Местников, Артем Илюхин, Кира Васильева, Анастасия Иванова, Алина Кузьмина; 14 с. Байдам Николаев, Арсен Кузьмин, Николай Попов, Нарыйаана Леонтьева, Надежда Заровняева, Ньургустаана Попова; ветеран-эр дьоҥҥо Валерий Хорин, Василий Куприянов, Иван Щукин, ветеран-дьахталларга Анастасия Собакина, Акулина Беляева, Мария Третьякова; “Бастыҥ көрдөрүү” анал бириистэринэн 18 с. диэри Даяна Алексеева, Сандал Стручков наҕараадаланнылар.
“Түргэн оонньууга” 11 с. Петр Егоров, Арсен Местников, Виктор Седалищев, Настя Иванова, Кира Васильева, Алина Кузьмина; 14 с. Нарыйаана Леонтьева, Нарыйаана Ощепкова, Ньургустаана Попова, Арсен Кузьмин, Байдам Николаев, Уран Белоусов; улахан дьоҥҥо гроссмейстердар Николай Гуляев уонна Матрена Ноговицына кыайыылары ситистилэр. Ветеран-дьахталларга Анастасия Собакина, Мария Бырдыннырова, Акулина Беляева, ветеран-эр дьоҥҥо Иннокентий Ефимов, Иван Лазарев, Игорь Макаров өйдөбүнньүк мэтээллэри, дипломнары туттулар.
Атын регионнартан кэлбит ыалдьыт-дуобаччыттар: гроссмейстер Айгуль Идрисова (Башкортостан), гроссмейстер Дмитрий Никифоров (Иркутскай), спорт маастара Игорь Павлов (Красноярскай) анал бириистэринэн биһирэннилэр.
Спонсордар: физкультура уонна спорт Министиэристибэтэ, дуобат Федерацията, “НХЗ производство группа”, “Саха сирин тимир суоллара” АК, “Интеграция” IT компания, “Комдрагметалл” АК, “Технопласт”, “Фаворит” үөрэх киинэ, урбаанньыттар Руслан Федотов, Руслан Колодезников, Андрей Федотов, Станислав Контоев, “Өлүөнэ очуостара” Айылҕа паарката, Дьокуускай куорат, Чурапчы, Мэҥэ-Хаҥалас улуустарын дьаһалталара, Дойдуунускай нэһилиэк, Чурапчы ФКС института, 5 № оҕо спортоскуолата, Д.П. Коркин аатынан Чурапчытааҕы оҕо спортоскуолата бириистэри туруортаатылар.
Күрэхтэһии сыалын-соругун ситтэ.Россия үтүөлээх тренерэ Н.Н. Кычкиҥҥа аналлаах күрэхтэһии сыллата кэҥээн, ис хоһооно дириҥээн иһэр.
Баһылай Посельскай
