Күрэҕи Кылыыһыт Миитэрэй сиэнэ Дмитрий Иванов көҕүлээн, иилээн-саҕалаан ыытта. Доҕотторун хомуйан, бэйэлэрин күүстэринэн-кыахтарынан Ньурбаҕа кэлэн, тэрийээһинин кыайа-хото тутан, күрэҕи А.Ф.Алексеев аатынан Чуукаар орто оскуолатыгар, Н.И.Прокопьев аатынан Хатыы орто оскуолатыгар, М.В. Мегежекскэй аатынан Маалыкай орто оскуолата, Күндээдэ орто оскуолатыгар, онтон А.Н.Чусовской аатынан Ньурбатааҕы техническэй лицейгэ тэрийэн ыыттылар.
Дмитрий Иванов – СӨ эдэр ыччат бэлиитикэтин туйгуна, Дьокуускай куорат дууматын эдэр ыччат палататын тэрийээччитэ уонна бочуоттаах бэрэссэдээтэлэ, Россия УФСИН Саха сиринээҕи уопсастыбаннай сүбэтин чилиэнэ, Дьокуускай куорат сүбэтин «В знак признании заслуг перед ГО «Город Якутск» бэлиэ хаһаайына, биир дойдулаахпыт.
Күрэҕи тэрийэр бөлөх атах оонньуутун тэнитэр, эһэлэрин албан аатын үйэтитэр, эдэр ыччакка чөл олоҕу, спорду пропагандалыыр, быһыйтан быһыйы булар сыаллаах ыытар. Манна, эрдэ биллэриллибитинэн, атах оонньуутугар да, чирлидиҥҥа да 9-11 кылаас оҕолоро күөн көрсүөхтээхтэр. Ол эрээри хайа да көрүҥҥэ кыттааччы сааһа лаппа кыччаан, оннооҕор чирлидиҥҥэ 3-с кылаастан саҕалаан кытыннылар.
Мин тэрийэр бөлөҕү кытта Күндээдэ орто оскуолатыгар тахса сырыттым. Күндээдэ орто оскуолатыгар Дмитрий Иванов бэйэтэ үс алын сүһүөх кылааһыгар үөрэммит эбит. Онон тэрээһин бэрт сэргэхтик, өрө күүрүүлээхтик ааста. Тэрийэр бөлөҕү арыаллыы, араҥаччылыы сылдьар алгысчыт, норуот эмчитэ, Таркаайы нэһилиэгин бочуоттаах олохтооҕо, үлэ бэтэрээнэ Алиса Михайловна Иннокентьева күрэҕи арыылаах алаадьынан, алгыһынан аспыта.
Күрэххэ кыттар оҕо ахсаана эрдэ сылдьыбыт нэһилэктэринээн (Чуукаар, Хатыы, Маалыкай) араа-бараа уолаттар хас биирдиитэ үстүү миэтэрэ усталаах сэттэ кэрдииһи ойон баран, бүтэһиктэригэр ахсыска маакка ыстаныахтаахтар. Кылыы, ыстаҥа, куобах көрүҥнэргэ – о.э. атах оонньуутугар 8-тан үөһээ 15 уол күрэхтэстэ. «Ыстанааччылар үгүстэрэ үчүгэй көрдөрүүлээхтэр, атахтарыгар кыахтаахтар эрээри, техникалара тиийбэт», - диэн тэрээһин модератора Анатолий Карамзин этэр. Инньэ гынан, атах оонньуута сорох өттө кыһыылаах, сорох өттө күлүүлээх, сорох өттө күүрүүлээх буолан ааста. Онтон чирлидер кыргыттар үҥкүүлээн көрдөрдүлэр. Манна 3-10 кылаас кыргыттара 4 хамаанда тэринэн кытыннылар. Дьүүллүүр бөлөх кыргыттар хамсаныыларын, трюктарын, таҥастарын-саптарын, артыыстыылларын сыаналаатылар. Кыралыын-улаханныын кыргыттар бары үҥкүүлэригэр мээнэ киһи ылбычча оҥорбот трюктарын туттан, имигэстик хамсанан, кэлбит ыалдьыттары сүрдээҕин сөхтөрдүлэр.
Чирлидиҥҥа 118 бааллаах 10 кылаас кыргыттарын «Зажигай» хамаандата бастаата. Онтон атах оонньуутугар:
- Кылыыга 1 миэстэни 11 кылаас үөрэнээччитэ Валера Алексеев ылла, 2 миэстэни - Эдик Семенов (11 кылаас), 3 миэтэни – Саня Ипатьев (9 кылаас) ыллылар.
- Ыстаҥаҕа 1 миэстэ – Саня Ипатьев (9 кылаас), 2 миэстэ – Ян Ананьев (8 кылаас), 3 миэстэ - Эдик Семенов (11 кылаас).
- Куобахха 1 миэстэ - Саня Ипатьев (9 кылаас), 2 миэстэ – Саша Михайлов (10 кылаас), 3 миэстэ - Эдик Семенов (11 кылаас) буоллулар.
Абсолютнай чөмпүйүөн аатын 60 миэтирэ 48 сантымыатыры ойон, о.э. орто көрдөрүүлээх 9 кылаас үөрэнээччитэ Саня Ипатьев ылла. (Үрдүк көрдөрүү 66 миэтирэттэн саҕаланар).
Салгыы оҕолорго тайскай буоксаҕа, кикбоксиҥҥа маастар-кылаас буолла. Маастар-кылааһы Саха сиригэр тайскай буоксаны көҕүлээн саҕалаабыт, профессионаллар ортолоругар Россия аан бастакы чемпиона, кикбоксиҥҥа ССРС, Россия, Азия чөмпүйүөнэ, Аан Дойду боруонса чөмпүйүөнэ, тайскай буокса тириэнэрэ, Дьокуускай куоракка баар «Мохсоҕол» спортивнай клуб бэрэсидиэнэ Алексей Уваров ыытта. Кини оҕолорго хайдах бу көрүҥҥэ дьарыктанан саҕалаабытын, туохха үөрэнэн, тугу ситиспитин кэпсээтэ, итиэннэ баҕалаахтьары ыҥыран кэккэ приемнары көрдөрдө. Маастар-кылаас улаханыттан-кыратыттан тутулуга суох, көрөөччүгэ барытыгар олус кэрэхсэбиллээх буолла. Салгыы оҕолор уонна учууталлар уйулҕа үөрэтээччитэ Наталья Максимова ыытар трениныгар сырыттылар. Наталья кистэлэҥ күүс диэн тугун, кыыс-уол сыьыана хайдах буолуохтаа5ын, ийэ сиргэ, дойдуга, чугас дьоҥҥо махталы, тапталы тириэрдии, ис кыаҕы арыйыы туһунан санааларын иһирэхтик үллэһиннэ. Манна ыытааччы да истээччи да өттүттэн аһаҕас кэпсэтии таҕыста.
Тэрийэр бөлөх кыттыбыт, миэстэлэспит оҕолорго сыаналаах бириистэри, кыайыылаахтарга куубак туттартаата. Оттон ыалдьытымсах Күндээдэ кэлбит дьону итии чэйинэн, иһирэх кэпсээнинэн үөрэ көрүстэ. Учууталлар үөрэппит оҕолоро Дмитрий улаатан, сайдан, дойдутугар бэйэтин кыаҕынан күрэх тэрийэ кэлбитин олус сөбүлүү, сэҥээрэ көрбүттэрэ.
Тэрээһинтэн санаалар
Алена Афанасьевна, Күндээдэ орто оскуолатын психолога
– Мин кылааспыттан үс уол атах оонньуутугар кытынна уонна алта кыыһым чирлидиҥҥа кытыннылар. Психолог быһыытынан этэр эбит буоллахпына, билигин оҕо барыта пассивнай. Ол иһин маннык күрэхтэһии тэриллибтэ олус үчүгэй – оҕо физически, морально да күүһүн, санаатын таһаарынар.
Евдокия Анатольевна Колтунова, Күндээдэ орто оскуолатын нуучча тылын уонна литературатын учуутала
– Биһиэхэ олус үчүгэй күн ааста. Бииргэ үөрэммит уолум Иванов Дима кэлэн, оҕолорго сэргэх тэрээһин ыытта. Кинини кытта алын кылааска биир паартаҕа олорон үөрэммиппит. Кини уруккуттан да маннык көхтөөх, наар үөрэ-көтө сылдьар буолааччы. Кэллэҕин ахсын Дима биһиэхэ бэлэх аҕалааччы. Ол курдук Америка былааҕын аҕалбытын өйдүүбүн. Кини ол саҕаттан Америкаҕа барыан баҕарар эбит. Билигин ол баҕа санаатын толорон, Холбоһуктаах Штаттарга сылдьан кэлбит. Билигин даҕаны Дима олоҕор көхтөөх, туруоруммут сыалын ситиһэр киһи.
Александра Ивановна Антонова, Дмитрий Иванов маҥнайгы учуутала
– Мин Дима үөрэппит оҕом. Кини Күндээдэ оскуолатыгар 3 кылааска дылы үөрэммитэ. 20-тэн тахса буолан үөрэммиттэрэ. Кини оскуолаҕа олус сэмэй, үөрэххэ тардыһар буолааччы. Ол курдук биһигиттэн баран баран, Ньурбатааҕы техническэй лицейы бүтэрбитэ. Билигин Дима ситиһиилээхтик үлэлии сылдьарын истэн олус үөрдум. Дойдутугар кэлэн, эһэтин аатын үйэтитэн атах оонньуутун ыыппыта олус интэриэһинэй, кэрэхсэбиллээх. Чахчы дьонугар-сэргэтигэр убаастабылын, ытыктабылын бэлиэтэ дии саныыбын.
Дмитрий Иванов, тэрийээччи
– Мин былырыыҥҥыттан маннык тэрээһини ыытыахпын баҕарар этим. Манна былааннаабыппыттан аҕыйах эрэ чааһа киирдэ. Мин итиннэ аа-дьуо толорон, ситэрэн биэрэн иһиэм. Билигин күрэх үс түһүмэхтэн турар. Итини салгыы элбэтэр былааннаахпын. Үүнэн эрэр эдэр көлүөнэҕэ интэриэһинэй, наадалаах буоларын курдук кыһаллыам. Былырыыҥҥыттан саҕалыы сатаабытым да, кэккэ кыһалҕаларынан кыаллыбакка сылдьыбыта. Онтон эһиил эһэм 100 сылын туолара биир эрэ сыл хаалла, быйылгыттан хойутаатахпына хаалар диэн, ылсан саҕалаатым. Биһиги, 80-с сыллар оҕолоро, олус уникальнай көлүөнэбит. Сэбиэскэй сойууска төрөөбүппүт, билигин Россияҕа олоробут. Элбэх үп-арчы кириисиһин бэйэбит эппитинэн-хааммытынан аһарынныбыт. Мин оскуоланы бүтэрэрим саҕана харчы диэн суоҕун да кэриэтэ этэ. Ол иһин мин сыалым-соругум диэн – оскуола иһиттэн самородок, талааннаах оҕолорго инникилэригэр тирэх буолуу, үөрэххэ туттарсалларыгар көмөлөһүү. Мин санаабар, хас биирдии үтүө киһи үтүөнү көрсүөхтээх. Мин бэйэм, атахпар турбут киһи, тоҕо бэйэм дойдум оҕолоругар үтүөнү оҥоруо суохтаахпыный диэн санаанан салайтаран кэлэн сылдьабын. Бэйэм общественнай олоххо сыһыаннаах киһи буоларым быһыытынан, тулалыыр эйгэҕэ көмөлөһүөхтээхпин. Ол эрээри көмө адресно буолуохтаах – оҕо эрдэҕиттэн бэлэмнээн, энергиятын сөп хайысхаҕа ууран, үөрэҕин бүтэриэр дылы сиирдээн, үөрэххэ киирэригэр, үтүө киһи буолан тахсарыгар көмөлөлөһөн. Улууһум дьонугар саамай баҕарар баҕам – сомоҕолоһуулаах буолуу. Сомоҕолоһуу былыр да, быйыл да сыаналанара. Эн төһөнөн сомоҕолоох буолаҕын, соччонон кыһалҕаттан ыһыллан-тоҕуллан, кэхтэн биэрбэккин. Бары биир сутурук курдук, бэйэ-бэйэбитин өйдөһөн, өйөөһөн олоруохтаахпыт, кыракый кыһалҕаларга энергиябытын бараабакка, оҕолорбут – инникибит, дойдубут сайдарын туһугар хамсаныахтаахпыт.
Ити курдук бэйэлэрин баҕаларынан, кыахтарынан кэлэн тэрээһин ыыппыт дьонно Күндээдэ орто оскуолата барҕа махталын тириэрдэ хаалта. Бу буолбут оскуола иһигэр күрэхтэр кэннэ аны кыһын ахсынньы ыйга Дмитрий Иванов доҕотторунаан кэлэн кустовой тэрээһин ыытыахтаах. «Онно бу кыайбыт оҕолор күөн көрсүөхтэрэ уонна туох эрэ эмиэ саҥа сүрээн баар буолуо», диэн тэрийээччилэр этэллэр.
Александра Варламова
