Моруот уонна Аҥкыр сыдьааннара хапсаҕайдаһаллар

Кинилэр тустарынан ытык киһибит Владимир Алексеевич Кондаков “Сахаҕа бухатыырдар бааллара дуо?” диэн кинигэтигэр кэпсэнэр.

Сурукка киирбитинэн, Баай Эбэ диэн Лүүчүн сиригэр олохтоох Никифор Иванов улахан уола Николай-Моруот 1854 с. төрөөбүт, онтон кини биитэ Иван-Аҥкыр 1860 сыллаахха күн сирин көрбүт. Кинилэри иккиэннэрин көрбүт, кэпсэппит Сэмэн Сүөдэрэп-Кыҥнары Сэмэн маннык ойуулуур эбит: “Аҥкыр Уйбаан биир саһааннаах киһи этэ. Этэ-сиинэ толору, бэйэтигэр сөп. Кини Моруоту кулгаах тааһынан хаалара. Моруот көрүөхтэн сүөргү улахан уҥуохтаах, сүрдээх модьу-таҕа көрүҥнээх, хоппо күрдьэх саҕа ытыстардаах, киэҥ харахтаах, төгүрүк сирэйдээх киһи этэ.”

Биирдэ саас олус эрдэ арҕахтан тахсыбыт эһэ сүгүннээбэккэ балыктыыр дьону эрэйдээбитин Моруокка үҥсүбүттэр. Киһилэрэ сыарҕа сыҥааҕыттан арыый улахан маһы быстан илдьэ баран, утары көрсөн ол баалкытынан төбөтүн сиигинэн биэрбитэ, төбөтө хампы баран, тутатына өлбүт. Ол аарыма эһэни санныгар быраҕан, балтараа көстөөх сиргэ сынньаммакка сүгэн кэлбитэ үһү. Аҥкыр Уйбаан эмиэ күүстээх киһи убайыгар күлүктэтэн биллибэтэх. Атын дьону барыларын тулуппата үһү. Атаҕынан инитинээҕэр өссө ордуга дииллэр. Моруот 50-на буурдаабыт сиригэр 45-тэ буурдаан тиийэрэ үһү. Оччо күүстээх дьон ханна да бөҕөстөһө, күрэхтэһэ сылдьыбатах дьон. Моруот биирдэ эрэ ыалыы улуус кулубатын ыҥырыытынан бара сылдьыбыт, онно кинини утары икки киһини мас тардыһыннарбыттарыгар, бастаан соруйан тарпакка, илиитин ууннары тартарбыт, били икки киһи тиэрэ сытыахтарыгар диэри тардыбыттар, Моруот дьонун истэрин түгэҕэр анньан баран, хамсаабакка олорбут. Кулуба тохтотон, “илиигин кылгатан тардыһардыы тардыс” диэн соруйбут. Моруот илиитин токуччу соҕус тутан тардыспыт. Дьоно сылаыйазхтарыгар диэри тарпыттарын кэннэ, күөрэс гыннаран холку баҕайытык туруору тардыталаан ылбыт. Онно былыргылыы ыйааһыҥҥа ыйанан, үрдүктэрин кээмэйдэнэн көрбүттэр. Моруот 13 буут 10 муунта буолбут, билиҥҥигэ таһардахха 211 кг 800 г, таҥаһын көҕүрэттэххэ, син биир 200-чэ киилэ буолар. Онтон үрдүгэ 13 сүөм, ол эбэтэр быһа холоон суоттаатахха, 2 м 20 см курдук буолан тахсар. Дьэ дуолан боотур эбит!

Дьэ бу маннык улуу өбүгэлэрин ааттарын үйэтитээри, тустуу тренерэ Прокопий Огудов, бэйэтэ даҕаны киһи мыыммат улахан уҥуохтаах уолан, сүүрбэччэ сыллааҕыта хапсаҕайга күрэхтэһии ыыта сылдьыбыттааҕа. Ол да инниттэн, кини иитэр-дьарыктыыр уолаттара республика көбүөрдэригэр тусталлара, атыттардыын тэҥҥэ киирсэллэрэ. Ол курдук, Прокопий Семенович күрэхтэһиилэргэ өрүү сылдьар буолан, Афоня Заболоцкайы, Саша Крыловы билэттиирэ, кэлин мэлдьи алтыһара.

Онтон сыллар ааспыттарын кэннэ, ол уолаттар ситэн-хотон, ааттаах-суоллаах дьон буола сириэдийэн, ытыктыыр тренердэрин Строительнай ырыынакка охрана начальнигынан ыҥырбыттара. Ол кэмтэн номнуо 15 сыл ааһа оҕуста. Прокопий Семенович иллэҥ кэмигэр тустуу, хапсаҕай күрэхтэһиилэрин көтүппэт, Бүлүү улууһуттан төрүттээх студеннары, эдэр ыччаты сомоҕолоон, “Хапсаҕай түмсүүтэ” тэрийбитэ үтүө түмүктэрдээх буолла. Билигин Бүтэй Бүлүүттэн силис тардар бөҕөстөр республикаҕа бастыҥнар ахсааннарыгар киирсэллэр.

Быйылгы сөргүтүллүбүт күрэхтэһиигэ ыаллыы улуустартан – Горнай Орто Суурдуттан, Үөһээ Бүлүү Хоротуттан, Кэбээйи Мастааҕыттан уонна Мукучутуттан, Бүлүү куоратын уонна улуус оскуолаларыттан  барыта 56 уол муһунна. Тэрийээччилэр күрэхтэһиигэ 1999-2000 сс. төрүөх уолаттары ыҥырбыттара бэйэтэ туспа соруктаах - манна эһиил Үөһээ Бүлүүгэ ыытылыыахтаах Манчаары оонньуутугар оҕолору көҕүлээһин, бастакы сүүмэрдээһин буолла.  Күрэхтэһии түмүктэрэ көрдөрбүттэринэн, кыра уонна ыарахана ыйааһыннарга олохтоох бүлүүлэр күннээтилэр, оттон саамай элбэх кыттааччылаах орто ыйааһыҥҥа мукучуларыҥ иннилэрин биэрбэтилэр.

Муҥутуур кыайыылааҕы быһаарыыга барыта 21 эдэр бөҕөс киирсибититтэн, Мастаах боотура Алеша Уваровскай бастаан, Аҥкыр уонна Моруот сыдьааннара Никифоровтар туруорбут ноутбуктарын уонна анал Кубогы илдьэ барда.

Тэрийээччилэр, Прокопий Огудов күрэхтэһиигэ күүс-көмө буолбут Строительнай ырыынак салайааччыларыгар Афанасий Иванович Заболоцкайга, Александр Николаевич Даниловка, Александр Владимирович Крыловка, Иван Иванович Даниловка бириистэринэн хаачыйбыттарыгар уонна тус бэйэлэринэн итиччэ ыраах дойдуга тиийэн кыттыыны ылбыттарыгар, эдэр ыччаты спорка, чөл олоххо көҕүлээбиттэригэр диирҥ махталларын тиэрдэллэр.

Владислав КОРОТОВ.

Ини-бии Моруот уонна Аҥкыр Никифоровтарга анаммыт хапсаҕайга аһаҕас күрэхтэһии

Илбэҥэ с., Бүлүү улууһа, 2016 с., муус устар 16 күнэ

50 кг (16 кыттааччы)

1.  Михайлов Андриан - Тыымпы
2. Гоголев Рудольф - Тыымпы
3. Яковлев Анастас - Илбэҥэ

55 кг (13 кыттааччы)

1. Афанасьев Алеша - Тыымпы
2. Сидоров Дима - Лөкөчөөн
3. Федоров Дьулус - Илбэҥэ

62 кг (16 кыттааччы)

1. Иванов Максим - Мукучу
2. Николаев Рево - Мукучу
3. Ильинов Уйусхаан - Бүлүү

70 кг (6 кыттааччы)

1. Уваровскай Алеша - Мастаах
2. Илларионов Владислав - Хоро, Үөһээ Бүлүү
3. Степанов Марк - Илбэҥэ

70 кг үөһээ (5 кыттааччы)

1. Иванов Руслан - Бөтүҥ
2. Ломских Витя - Бүлүү
3. Петров Леня - Бүлүү

Муҥутуур кыайыылаах (21 кыттаччыттан)

Уваровскай Алеша - Мастаах