- Сахаларга статистиканы билэр киһи элбэх, --диирбин кытта киһим күллэ уонна:
- Сахалар бары билэллэр, билбэт киһи суох диэ, -- диэбитэ. Кырдьык, мантан тиийбит фанаттары кытта көрүстэҕинэ билбэт суох буоллаҕа. Итиннэ улахан өҥөлөөхтөр -- бастакы спортивнай суруналыыстарбыт. Кинилэр баар буолан саха норуота тустууну таптаабыта, ол эйгэ дьонун ытыктаабыта, өйөөбүтэ, киэн тутуннарбыта. Таптал, ытыктабыл, өйөбүл баар буолан олимпийскай кыайыылар кэлбиттэрэ. Мин мэлдьи тоһоҕолоон этэбин: “Иван Кычкины, Вячеслав Степановы бэйэлэрин эйгэлэрин Тарскайдара, Коркиннара”. Улахан дьыала аҥаардас көбүөргэ үлэнэн кыаллыбат. Тустууга тапталы иҥэриигэ, Н.Н.Тарскай, Д.П.Коркин ыраларын, үлэлэрин олоххо киллэриигэ, биллэриигэ, өйдөтүүгэ, өйөбүлү, оҕолору угуйууга суруналыыстыка тардыыта, хамсатыыта элбэҕэ өссө ситэ чинчиллэ уонна сыаналана илик.
Убайдарбын Иван Кычкины, Вячеслав Степановы кытта баттаһан бииргэ үлэлээбиппинэн астынабын, киэн туттабын. Дьылҕабар махтанабын.
Кинилэр Саха сиригэр спорт саамай тахсан эрэр уонна муҥутуур кэмигэр үлэлээбит, ол үгүс түгэннэрин илэ харахтарынан көрбүттэрин, эт кулгаахтарынан истибиттэрин суруйбут, кэпсээбит, көрдөрбүт дьоллоохтор.
Сахалар Монреаль өрөгөйүн кэннэ ситиһиибит таҥнары түһэн барбыта. Онно буруйдаахтары көрдөөһүн буолар.
Дьиҥэр, тустууну таһаарбыт дэнэр дьон бары үлэлии сылдьаллара. Д.П.Коркин ыалдьан мөлтөөтөр да, уопутуран өссө элбэҕи оҥорор кыахтааҕа. Куоракка киирэн атыннык “иккис тыынын” ыларга толкуйдаабытын, онтон өссө айан-тэптэн, тирэнэн олоххо киллэриэн баҕатын, дьулуурун мэһэйдээн, кириитикэлээн, Чурапчытыгар төннөрөөрү ньиэрбэтин сиэн, онто да суох айгыраабыт доруобуйатын “сииллэрэ”. Суруналыыстарга да түһэрии баара. “Эһиги наһаа арбааҥҥыт”, --дииллэрин истэрим. Ити икки ааттаммыт улахан суруналыыстар “Эдэр коммунист”, “Молодежка” (“Молодежь Якутии”) хаһыаттарга “Спорт отделларын” сэбиэдиссэйдэринэн үлэлииллэрин саҕана ордук тахсыылаахтык суруйбут буоллахтарына, ол отделларын суох оҥорбуттар этэ. Иван Кычкин “Кыымҥа” информация отделыгар, Вячеслав Степанов араадьыйаҕа ыччат отделыгар кэрэспэдьиэнинэн барбыттар. “Уоттара –күөстэрэ сөҕүрээбит”. Атын үлэ-хамнас туһунан тиэмэлэргэ иһитиннэрэллэрин-биллэрэллэрин быыһыгар иллэҥ кэмнэригэр спорду баҕаларынан суруйан “тыыннарын таһаараллара”.
Оттон миигин Москва олимпиадата саҕаланаары аҕай турдаҕына, Саха сиригэр кинилэрдиин үс үлэлии сылдьар спортивнай суруналыыстартан биирдэстэринэн ааҕар буолбуттара. Дьиҥэр, мин олоҕум тухары, кинилэр кэнники сылларын курдук иллэҥ кэммэр суруйан кэллим. “Эдэр коммунист” хаһыакка “комсомольскай”, “пропаганда” отделларыгар мунньахтарга ыыталлара элбэҕэ бэрдэ. Субуотаҕа наар типографияҕа тахсыахтаах хаһыаты ааҕыыга дьуһуурунайдаталлара. Күрэхтэһии түбэстэҕинэ, атын солбуйар киһини көрдөһөрүм. Оттон Чурапчыттан, Бороҕонтон, Майаттан, Бэрдьигэстээхтэн уо.д.а. түүннэри, сарсыарданан кэлэн бооччойон планеркаҕа: “Балаһа суруйдум” диэтэхпинэ: “Ким-кими хайдах бырахпыта туохха нааданый? Сүүс строка информацията оҥор (Оччоҕуна түүннэри суруйбуппун таах хаалларан, саҥалыы суруйарым). Ол оннугар кириитикэ суруйуоҥ этэ. Монреальга үс мэтээл. Кэлин кыра да күрэхтэһиилэргэ оннооҕор аҕыйах мэтээл. Тоҕо оннук буолла? Коркин үлэтэ тоҕо мөлтөөтө? Ону арый”, --дииллэрэ уонна комсомол мунньаҕын, салайааччытын, политүөрэҕин, “прожекторын” суруйууга соруйаллара. Оччолорго компьютер туһунан түүлгэ да баттатыы суоҕа. Үрдүк бэчээт. Суруйбуккун хаһыат тахсыа үс-икки хонук иннинэ уруучуканан бооччойбуккун, массыынкаҕа түһэртэрэҕин, онтон типография хаһыат хас биирдии строкатыгар биирдии бэчээт курдугу симилиэһинэн кутар. Сыыһа баар буоллаҕына “бэчээт” быраҕыллар, уулларыллан хаттаан оҥоһуллар. Ол хас хаһыат түөртүү балаһата төһө строкалаах да, оччо “тимир бэчээти” сыыһата суох буолуор диэри ааҕа сатаан сааһылаан оҥоробут. Онон оччотооҕу суруналыыстар төһө түргэнник суруйалларын санааҥ, ону син биир хайдах да түргэнник таһаарбаттар, ааҕааччыга хойутаан тиийэр. Улахан ситиһии буоллаҕына “досыл” диэн туруорсаҕын. Ол сарсыҥҥы хаһыакка эрдэ оҥоһулла сылдьары аныгыскыга хаалларан, киллэрии. Спорт оннугар комсомол, партия мунньаҕа “досылынан” элбэхтик киирэрэ. Коллегаларым Иван Семенович, Вячеслав Гаврилович эмиэ итинник “партийнай” хайысханан тапталлаах спортарыттан үтүрүйтэриилэрэ эмиэ баара. Ол үрдүнэн улахан –суолу ииһи хаалларан, историяҕа ааттара, суруйуулара көмүс буукубанан бэчээттэнэ, ахтылла туруо. Иван Кычкин сахалыы ааҕааччыга анаан киһи хараҕар көстөр курдук ойуулуурунан күүстээҕэ. Вячеслав киниттэн стилэ атын. Элбэх киһи санаатын устар буолан, араадьыйатыгар, тэлэбиисэргэ, икки хаһыакка “МЯ”-ҕа, “СЯ”-ҕа (“Социалистическая Якуития” түргэн баҕайытык мини-комментарийдардаах нууччалыы тыллаахтарга сөп түбэһэр репортажнай уонна зарисовочнай матырыйаалларыгар киириитигэр, түмүктээһинигэр ааты булууга, бэргэн этиилэринэн сөбүлэтэр. Биирэ –атынын хатылаабат. Иккиэн бэҕэһээ оннук буолла, маннык буолла диэнтэн буолбакка, саҕалааһыннарыттан түһүлгэ, герой ордук суолталааҕыттан, өйгө хааларын таба тутан суруйаллара. Мин кинилэри үтүктэн эмиэ онно дьулуһабын.
Оҕо эрдэхпиттэн хаһыакка тугу интэриэһиргээбиппин, ордук спорт туһунан бэчээттэммити кырыйан паапкаларга уурабын. Онтукабын сотору –сотору ылан ааҕабын. Онно сахалыы хаһыаттарга “И.Кычкин”, нууччалыы хаһыаттарга “В.Степанов” диэн илии баттааһыннаах матырыйааллары ордук сөбүлээн ааҕарым. Хаһыат кэллэр эрэ ол илии баттааһыннааҕы бастаан көрдүүрүм.
Аны араадьыйа “Спортивная Якутия” диэн кэтэһэн истэр биэриибэр нууччалыы кэрэ куолаһы иһиттим да: “Передачу ведет Вячеслав Степанов”, “Вел передачу Вячеслав Степанов” диэхтээҕин билэбин.
Тыа сирдэригэр үксүлэригэр тэлэбиисэргэ оччолорго сахалыы биэрии кыайан тиийбэтэ. Дүпсүнтэн Дьокуускайга киирэн аны күөх экрантан итинник кэрэ куолаһы истэр, ол киһи сэбэрэтин көрөр, билэр буолбутум.
1980 с. ,,Эдэр коммунист, хаһыакка саҥа үлэлээн эрдэхпинэ, били кэрэ куолаһым көрүдүөргэ иһилиннэ. Мин чөрбөс гынным, долгуйдум, кабинеттан онно таҕыстым. Вячеслав Гаврилович наһаа култууралаах, кэпсэтинньэҥ, эйэҕэс бөҕө киһи эбит.
- Иван Ушницкай диэн кими? Ханна баарый? --диэтэ. Анаан билсэ кэлбитин биллэрбитэ.
Николай Чуор үөрэ-көтө билиһиннэрбитэ. Онтон ыла доҕордуу буолбуппут. Оччолорго кини радиоҕа сүрүннүүр, “Спортивнай Саха сирэ” диэн биэриитин син балайда оҥорторбута. Ханна эмэ бардахпына оччолорго сыаналаах репортерскай аппараатын эдэр оулга эрэнэн, биэрии оҥортороору уларсара.
1980 с. олимпиадаҕа аналлаах спорду билээччилэр куонкурстарыгар бастакы миэстэ буолбуппун нууччалыы-сахалыы өрөспүүбүлүкэтээҕи бары хаһыаттарга кини эрэ үөрэн –көтөн суруйбута. Ол олимпиадаҕа тус-туспа бөлөххө сылдьыбыппыт. Тустуу быыһыгар көрсөн ылаттаабыппыт. Биирдэ Пинигин тустарыгар кэккэлэһэ олорбуппут.
Ордук умнуллубат бииргэ сылдьыыбыт 1983 с. сайын буолта.
Арай, Москваҕа тиийдим. Зубовскай уулуссаҕа Олимпиада, кэлин ССРС тас дьыалаларга миниистиэрстибэтин сырдатар киинэ буолбут, билигин “РИА – Новости” дьиэтигэр СССР спартакиадатыгар аккредитациялана киирээри, арай аан тутааҕын арыйаары гыммаппар утары бэйэтэ аһылынна. Тахсан иһээччи Вячеслав Степанов эбит. Көмүс куолаһа:
- Хайыа, дорообо! Хаһан кэллиҥ?
- Эн, хаһан кэллиҥ? --дэсиһии буолла.
Киһим Москваҕа үөрэммит, сырыы бөҕөтө сылдьыбыт “кырдьаҕас бөрө”, маннааҕылары хайдах хамсатары билэр аҕай буоллаҕа.
- Сибилигин тойонноругар балык туттарарбын кытта үөрэн докумуоммун быһа оҥорторорго дьаһал бөҕө биэрдэ. Тугу этэрбин барытын толоруох курдуктар. Бардыбыт, -- диэтэ. Батыһыннаран иһэн ханна түспүппүн ыйытта.
- Гостиница өссө булбакка сылдьабын. Бөөлүүн хата, Оконешников Бүөтүр “Алтайга” оронугар бииргэ сытыһан хоннум, -- диэтим. Оччолорго Москваҕа билэр ыалым суох, гостиница көстөрө олох уустук. Буолан баран, бу күннэргэ хас да улахан түһүлгэ тэҥҥэ ыытылларынан эрдэттэн сайаапкаларынан тэрилтэлэр ылан кэбиспиттэр. Саха сирин бэрэстэбиитэлистибэтэ син бронунан көмөлөһөрө да, бу сырыыга кыайбатаҕа. Ону баара киһим кэбэҕэс баҕайытык,:
- Ээ, оччоҕо “Россияҕа” бииргэ түһүөхпүт,--диэн кэбистэ. Мин ол тойоттор эрэ түһэр гостиницаларыгар чугаһаппаттарын сэрэйэбин, сыанатыттан да саллабын. Дураһыйар да санаа суоҕа. Соһуйбуппун сэрэйбиттии:
- Бу дьон онно чэпчэтиилээх түһэрэр направление биэрэллэр. “Россия” сүрүн спорт объектар икки ардыларыгар бейжиктээхтэри оптуобуһунан илдьэллэр -аҕалаллар үһү.
Мин сырдатар киин аарыма уораҕайыгар мөлтөх харахпынан ханна аккредитация оҥороллорун ыйыталаһан хаһан булуом ырааҕа. Аны бу түһүлгэҕэ 79 дойдуттан кыттааччы кэлбит. Онон аккредитация хааччахтаах. “Саха сириттэн биир киһи аккредитацияламмыт. Сөп буолуо”, -- диэн да кэбиһиэхтэрин сөп. Вячеслав Гаврилович чуо салайааччыларын булла. Ол киһитэ докумуоммун көрдөөтө. Спорткэмитиэт бэрэссэдээтэлэ Афанасий Егорович Алексеев аатыттан сайаапка сурукпун биэрдим. Аахта. 3х4 см. хаартыскабын көрдөөтө. Түһэрэн оҥороллоро буолуо диэн ылбатаҕым.
- Хорошо, где здесь “Срочное фото”?
- Не знаю, -- диэн кэбистэ.
- Ну, ладно, -- диэтэ, Вячеслав Гаврилович. Уонна киниэхэ мин аҕаллахпына, быһа оҥорон биэрэригэр көрдөспүтэ.
- Конечно, конечно, -- диэбитэ. Ол эрээри мэлдьи кэлэ-бара сылдьарын таба тутарым саарбаҕын, кини суох буоллаҕына, бу кыыска этээриҥ диэн биир кырасаабыссаны билиһиннэрбитэ. Мин тахсан иһэн: “Ити киһи уонна бу кыыс баран хааллахтарына, баҕар...” диэн ону – маны эргитэ санаан, ааны аһан тахсаат, онтукабын Вячеслав Гавриловичка сүбэлэһэрдии эттим. Уонна бэйэтэ биэрбит “Ушницкий Иван Петрович, заместитель председателя федерации пропаганды и агитации спорта Якутской АССР” дастабарыанньатын түөһүм сиэбиттэн таһааран:
- Бу хаартыскатын биэрдэххэ, барсыа дуо?
- Барсан бөҕө, -- үөрэ түстэ.-- Оо Баанньа, маладьыас түргэн өйдөөххүн, Атын хаартысканы сыһыарыаҥ, үрдүнэн бэчээт ууруом буоллаҕа, -- ити федерациям бэрэссэдээтэлэ бэйэтинэн биһирээн, өссө хайгыырын кытта хаартыскатын хастыы тартым.
Төттөрү киирэн, хаартысканы номнуо булбуппутуттан соһуйдулар. Өссө биир наадатын эттилэр. Аны тахсан иһэн “Эдэр коммунист” хаһыат дастабарыанньатын харахпар бу баардыы көрдүм. Бу сарсыарда ол “Россия” гостиницаҕа Петр Оконешниковтыын киинэ аан дойдутааҕы фестивалыгар аар-саарга аатырар, сахалар ытыахтарыгар диэри куттарын туттарар артыыстарын, Индияттан кэлбит ини-бии Капурдары, японка Курихараны көрсөөрү киирэрбитигэр туһалаабытын курдук Москваҕа наада буолуохтааҕын санаатым эрээри: “Ээ, чэ”, -- диэт антах тиийэн оҥотторуохпун санаан, эмиэ хаартыскатын элэс гыннардым. Эмиэ тута төттөрү киһим төрдүс, мин үһүс киириибит онно олорооччулары, тураачылары өссө ордук соһутта. Сарсын бейжигы хантан ыларбытын эттилэр.
Улахан дьыалабытын түргэнник быһааран буфекка баран олордубут. Убайым:
- Доҕор, чахчы сахалар салыннардыбыт. Салайааччылара биһигини киирдэхпит аайы бэйэтинэн анаан кэлэн көрсөрүн атыттара дьиктиргииллэр. Аны ол аайы дьонун дьаһайан иһэр. Быһа оҥорууга биэрбитигэр олох тылларыттан маттылар. Биһиэхэ маарынныыр омуктар акценнаах баҕайытык өйдөнүмтүөтэ суохтук саҥараллар. Истэллэрин, ыйалларын да ситэ өйдөөбөккө, муна-тэнэ, аах-маах сылдьааччылар. Биһигини хаартысканы тахсан иһэн салгынтан түһэрэн ылар ойууннар сылдьаллар диэтилэр быһыылаах, -- диэн астынан күллэ-үөрдэ. Дьэ, ити сырыыбар убай коллегаларым бастаан Петр Оконешников, онтон Вячеслав Степанов аан дойду ааттаахтарыттан да саллыбакка, үүтү-хайаҕаһы буларга элбэххэ үөрэппиттэрэ, кэлин миэхэ лаппа туһалаабыта.
Иккиэн:
- Уйбаан, ачыкыҥ тааһа наһаа халыҥ. Манна Москваҕа көрдөрбүтүҥ дуо? -- диэн ыйытыылара кинилэр болҕомтолоохторун, аһыныгастарын, көмөлөһө сатыылларын туоһулуур.
- Ээ, хас да институкка көрдөрбүтүм да, “Сотору син - биир хараҕа суох буолаҕын, суруналыыстыкаттан тэйэн, инбэлииккэ тахсыаҥ этэ”, -- диэбиттэрэ. Бу соторутааҕыта “Огонек” сурунаалга Святослав Федоров туһунан аахтым. Ийэм этэрэ: “Чэриктэй Биэрэтэ: ”Уол харахтаныа”, --диэбитэ. Кини өтө көрүүтэ барыта туолар. Эйиэхэ Таҥара киһи нөҥүө көмөлөһөр” диэн. Ол киһитэ Святослав буолаарай дии саныыбын. Биир үксүн, ол иһин кэллим”, --диэбитим. Петр Оконешников өссө Святослав Федоров институтугар билэр профессордааҕын этэн, ол наука докторыгар дьиэтигэр баран билиһиннэрбитэ. Профессорбыт РСФСР миниистиэристибэтигэр төлөпүөннээбитэ. Миэхэ көрдөрөрбөр направление биэрэллэригэр кэпсэппитэ. Ону истэн баран Вячеслав: “Кытаат, аккредитацияланнаххына, мантан быһа да ыытыахтарын сөп”, -- диэбитэ. Аны аккредитацияламмыппытыгар били салайааччыбыт эттэ: “Ханна, туохха наадыйдахпытына, ханна тугу буларбыт манна сурулла сылдьар”, -- диэн брошюра биэрдэ. Уонна тоҕо эрэ: ”Если случится здоровьем что-нибудь, обращайтесь к нам”,--диэтэ. Москва ханнык баҕарар институтугар, ханнык баҕарар улуу докторыгар, академигар да көрдөрүөхтэрин сөбүнэн киһиргээтэ. Онуоха мин Вячеслав Гаврильевич диэки көрдүм. Убайым тоҕотун сэрэйдэ, кытаат, диэбиттии эрэли үөскэттэ.
- Святослав Федоров институгар көрдөрүөххүтүн сөп дуо? – диэн саайдым.
- Конечно, -- утары олорооччубут справочнигы арыйталаата уонна онтон көрөн олорон Федоров институтугар миигин омуктарга эрэ аналлаах аан дойдутааҕы филиалларыгар быһа көрөллөрүгэр кэпсэттэ. Оо, үөрдүм да этэ! Үтүө куттаах дьону кытта сылдьар итинник сыдьааннаах.
Спартакиада тустууга күрэхтэһиитигэр Вячеслав Степанов аан бастаан Саха сирин тас өттүгэр комментатор быһыытынан “сүрэхтэммитэ”. Оо, бииргэ сылдьар киһибиттэн астыммытым, киэн туттубутум да! Кини кэрэ куолаһын, билэрин, тоҕоостоох түгэҥҥэ сытыы өйдөөҕүнэн юмордыырын атын омуктар кытта астыммыттара. “Россия” гостиницаҕа оччотооҕуга Эдьигээҥҥэ райисполком бэрэссэдээтэлэ, кэлин норуот дьокутаата, тустуу федерациятын өрөспүүбүлүкэтээҕи федерациятын салайа сылдьыбыт, дьиэ кэргэнин бүтүннүүтүн спорт улахан фанаттарыгар угуйбут, муударай биир дойдулааҕым Николай Михайлович Винокуров кыыһа Яналыын баара. Вячеслав ордук Яна (Сахаттан бастакы спортивнай враһынан үлэлээн ылбыттаах) оччолорго оскуоланы саҥа бүтэрбит кыыс, тустууктары олус билэриттэн саллара. Николай Михайлович: ”Бу спартакиадаҕа аны сахалар спортивнай комментаторбыт саҥа үрдүк таһымҥа таҕыста. Эн саҥаҥ дуораһыйара, дьон онтон астынара истэргэ үчүгэй”, -- диэбитэ. Айар киһиэхэ кыра да наада. Итинник кэмигэр хайгыыр кинини кынаттыыр эрэ.
Вячеслав хоһугар саха биллиилээх тустууктара Александр Иванов, Николай Неустроев, Вячеславтыын Москваҕа биир кэмҥэ бииргэ үөрэммит, олорбут скульптор Василий Бочкарев, көмүсчүт Степан Попов уо.д.а. киирэллэрэ. Бэйэбит атын хосторго ыалдьыттыырбыт. Мин урут көннөрү билсэн ааһыталаабыт дьоммунаан атах тэпсэн олорон кэпсэтэрбэр кыах биэрбитэ.
Ити спартакиадатааҕы сырыы туһунан “Саха сиригэр” 50 сааһын туолар үбүлүөйүгэр материал наада диэн Алквиад Иванов балта Иза Антипина эппитэ. Ханна эрэ баран иһэрбин эппиппэр: “Эн курдук кинини билэр киһи аҕыйах ини. Түргэн буоллаҕыҥ, сүүс строката начаас тардан биэр” диэбитэ. Биэс мүнүүтэ суруйан биэрбитим.
Аҕыйах хонугунан Вячеслав Гаврильевич: “Суруйбуккун аахтым. Наһаа үчүгэй. Махтал! Биир түгэни тутан суруйбуккун. Харахпар көстөр курдук”, -- астыммыт аҕай этэ.
Бэйэм үтүөнү оҥорбуттарга олус махтанар эрээри, сатаан биллэрбэккэ хаалар түгэннэрдээх буолааччыбын. Ол ордук эдэр эрдэххэ, билигин көннөрө сатыыбын да, түгэн көстүбэккэ хаалааччы. Убайым, учууталым курдук ытыктыы саныыр аҕа доҕорум, ол курдук кыраттан да үөрэрэ, онтукатыгар махтаммытын сатаан тоҕоостоох түгэҥҥэ бэрткэ биллэрэрэ, быһата, аһары улахан култууралаах интеллигент этэ. Кэргэнэ эмиэ оннук быһыылаах дии санаабытым. Ол манныктан.
Биирдэ Иван Ярыгин кэлбитинэн Роман Дмитриев “Катюша” рестораҥҥа ыҥырбыта. Ону: “Вячеслав Степанов киһи иһиттэр истэ олоруох курдук, ардыгар күллэриилээхтик үүннээн-тэһииннээн ыытта” диэн биир этиинэн ахтан аһарбыппын: “Ваня, кэргэним ааҕа-ааҕа уу иһэ-иһэ хайгыыр”, -- диэбитэ.
Вячеслав Гавриловиһы үгүстэр аҥаардас спортивнай комментатор, суруналыыс курдук саныыллар. Хайа, ССРС гостелерадиотыгар “По Якутии” соҕотох собкорр буола сылдьыбыта эбээт. Кэлин суруналыыс хамнаһа кыратыгар кыһарыйтаран оннооҕор нолуок полициятын пресс-сулууспатыгар үлэлээбитэ. Кини спорт күрэхтэһиилэригэр эрэ буолбакка, кэнсиэртэри, улахан правительственнай таһымнаах тэрээһиннэри, үөрүүлээхтик аһыллыылары-сабыллыылары салайан ыытара. Тамадалыырга эмиэ маастар. Олорго ким эмэ хойутаан эбэтэр сыыһа туттан оччото суох түбэлтэ тахсаары гыннар эрэ, сытыы бэргэн этиинэн сааланы күллэрэн төттөрүтүн сэргэхсийиигэ, астыныыга кубулутара.
Спортивнай комментатор быһыытынан сахаттан киниттэн ураты аан дойду таһымнаах түһүлгэлэргэ анаан төрөөбүт көстө да, биллэ да илик. Сир үрдүгэр, атын омуктарга да аҕыйах буолуо. Саха сирин биир көбүөрдээх түһүлгэтигэр үөрэ-дьүөрэ тылы, олоҥхолооһун аҥардааҕы, кыра күрэхтэһиилэргэ ситиһиини, ону-маны кэпсиэххэ сөп. Оттон улахан түһүлгэ атын ирдэбилигэр Вячеслав Степанов барытыгар идеальнайдык сөп түбэһэрэ. Атын микрофон холбонуутугар хоһуласпакка, ханна тоҕоостоох кэмҥэ, ордугу – хоһуну эппэккэ аҕыйах тылынан чуо туох сөптөөҕү этэрэ. Онон Саха сирин түһүлгэлэрин ыытыытын таһымын үрдэппитэ.
Ол да иһин ити Иван Сергеевич бэлиэтии истэн-көрөн кинини ол элбэх омук кыттыылаах ССРС норуоттарын спартакиадатын кэнниттэн Тбилиситээҕи түһүлгэҕэ, ССРС чемпионаттарыгар хастыыта да, ону таһынан оннооҕор Киевкэ 1983 с. аан дойду чемпионатыгар кытта комментатордаппыта.
Кавказка сылдьыы уратылаах. Онно сөбүлэттэххинэ, атас буолан, ытыстан –ытыска былдьаһыкка түһэриллэҕин. Оттон сатаан доҕордоспотоххуна, моһуоктары көрсүөххүн сөп. Мин Вячеславтыын 1986, 87 сс. Тбилисинэн Кавказ “аанын” аһарбар убайым эмиэ элбэххэ үөрэппитэ. Оччолорго М.С.Горбачев арыгыны утары охсуһууну саҕалаабыт кэмэ. “Эдэр коммунист” “Арыгыһыттары --сааттаах остуолбаҕа” диэн бытыылкаҕа кэлгиллибит, төбөтө умса түспүт киһи көрүдьүөс дуу, сонньутар дуу көстүүлээх уруһуйдаах рубрикатын миигинэн сүрүннэтэллэрэ. Дьокуускайга ити аска маҕаһыын уочараттарыттан репортаж оҥоттороллоро. Мавзолей уочарата оччолорго уһунунан аатырара. Онно култуурнай туруу буоллаҕа. Оттон биһиэхэ уһунунан өссө кый-бырах таһыйар, аны айдаанынан, чардырҕаһыытынан аатырар, уолуктаһыытынан улуутуйар уочараттартан репортаж оҥоттороллоро. Ону суруйаары бытыылка былдьаһыгар биир киһини монтировканан төбөҕө охсон өлөрбүттэрин кытта көрөн турабын. Тбилисигэ оччоттон: “Арассыыйа политикатын билиммэппит, атын дойдубут”, -- диэччи элбэҕэ. Вячеславка: “Бу дойдуга арыгы маҕаһыыныгар үс киһи баар буоллаҕына, иккитэ -- ыалдьыт, үсүһэ -- грузин, ол атыыһыт”, -- диэн күллэрбитим. Олохтоохтор бэйэлэрин виноградтарынан дьиэтээҕи төрүт утахтарын оҥостор буолан, оннук маҕаһыыҥҥа сылдьыбаттар даҕаны.
Вячеслав Гавриловиһы доҕотторо араастаан ыҥыраллара:
- Виктор, Слава, Бээчэ, Витя, Витька, оннооҕор Стаканов, --диэн. Мин соһуйарым. Киһим барытыгар эргиллэрэ: “Ээ,”-- диирэ, үөрэн - көтөн кэпсэтэн барара. Бэйэтэ бэрткэ ыллыыра. Вахтанг Кикабидзе “Мои года –мое богатство”, Николай Гнатюк “Барабанщик” хиттарын үкчү кинилэр курдук куолаһынан ыллыыра.
Мин кинини бүтэһикпин көрсүбүтүм номнуо уон аҕыс сыла чугаһаабыт. Билиҥҥи “Саха” НКИК иннинэн ыксаан аҕай сүүрүү былаастаах баран иһэрэ. Ыйытта:
- Ханна баран иһэҕин?
- Парикмахерскайга.
Баттахпын көрө охсубута:
- Миэхэ кырыттарыаххын. Харысхал миэхэ кырыттарар. Ас аҕалаҕын, кэпсэтэ – кэпсэтэ чэйдиибит. Кинилэргэ төлүөҥ оннугар барыһыраҕын, уочараттаабаккын, аһын аҥара өссө бэйэҕэр тиксэр.
- Ол Харысхаллыын икки кэпсээннээх дьон тапсар буолуохтааххыт. Уонна ол киһи аһы астыыра, остуолга сервировкалаан, онтукатынан казах, кыргыз суруйааччыларын хайдах сөхтөбүтүн, ханна тугу амсайа-амсайа билбитин –көрбүтүн сэһэргиирэ астык буолааччы, -- дэһэн, билиҥҥи аатырар драматург Василий Егорович туһунан ахтыһан барбыппыт. Дьоннор тустарынан элбэх көрдөөҕү куоластарын, туттууларын-хаптыыларын, оннооҕор муннунан хайдах тыыналларын үтүктэн кэпсиир эмиэ артыыстыы пародист талааннааҕа. Бу сырыыга уубутугар –хаарбытыгар киирэн истэхпитинэ, ыксаабытын биллэрэн кэм да бырастыы гыннаран баран:
- Чэ, мин ыксаатым. Сарсын эрийээр, кырыйыам,--диэт сүүрүү аҥаардаах бэдьэйэ турбута. Ол көхсүттэн бүтэһик көрүүм этэ. Сарсыҥҥытыгар суох буолбутун туһунан соһумар сураҕы истибитим. Бу санаатахха 52 эрэ сааһыгар, эдэригэр да барбыт эбит. Убайдарбын олус суохтуубун. Кини куолаһын улахан уораҕайдарга истиэхпин, кинигэлэргэ суруйууларын ааҕыахпын баҕарабын. Саха суруналыыстыкатыгар тэлбит суолгутунан ааккытын ааттата турдарбыат!
Иван Ушницкай, СӨ култууратын үтүөлээх үлэһитэ, Арассыыйа суруйааччыларын уонна суруналыыстарын Союзтарын чилиэннэрэ, элбэх куонкурустар, ол иһигэр Вячеслав Степанов аатынан бириэмийэ лауреата.
Ps: Убайым туһунан өссө да элбэҕи суруйуом эбитэ буолуо. Бу харахпынан моһуоктана сылдьар буолан, ыксаллаах түгэҥҥэ соччо суохтук суруйдаҕым буолуо да, кинини аатын ааттатыах баҕаттан ыксалынан ахтыым соччото суохтук оҥоһулуннар да ыытым, бэйэҥ көрөөр.
