60-с сыллардаахха оҕо-аймаҕыттан аҕам саастаах кырдьаҕастарыгар тиийэ, бүүс бүтүннүү, сайын кэлиитин күүтэр биир үтүө күннэрбитинэн спартакиадалар буолаллара. Ойуур хойуу лабаалаах тиит мастара куула эҥэринэн өтөн киирбит, хайа да бэйэлээххэ тэҥнэммэт, 400 миэтэрэ сүүрэр суоллаах стадиоммут ахтылҕаннаах да буолара! Дьон-сэргэ ыып-ыччары мустара. Сиэдэрэй, спортивнай көстүүмнээх колхозтар, нэһилиэктэр хамаандалара былаахтарын, плакаттарын күөрэччи туппутунан, ыраахха диэри ньиргийэн иһиллэр марш музыкатынан доҕуһуолланан, кэккэлэһэ хаамсан киирэллэрэ харахпытыгар бу баар. Оройуон күүстээхтэрэ, быһыйдара бука бары түмсэллэрэ. Икки-үс күн устата күрэхтэһиилэр бөҕө көҕүллэриттэн тутуллаллара. Өргө диэри ыһыы-хаһыы өрө оргуйан олороро.
Дэгиттэр буолуу элбэҕи быһаарар
Дьэ, итинник күүтүүлээх күндү кэмнэргэ, Кытаанахтар туруу-мааны ыччаттара Николай Захаров ордук күннүүрэ. Дэгиттэр буолан, үгүс көрүҥнэргэ кыттара. Хапсаҕайдаһан бурҕатыһара, кылыйан, сүүрэн кылбаҥнатара. Кыһынын хайыһардаан элээрдэрэ. Оройуонун сүүмэрдэммит хамаандатыгар киллэриллэн өрөспүүбүлүкэҕэ бастаталыыра. Эдэр-оҕо саастарыттан биир да сылы көтүппэккэ күрэхтэһэн, ситиһиилэрэ да ботуччулар. Оройуонугар, улууһугар төһөтө-хаста бастаабытын, миэстэлэспитин киһи ааҕан сиппэт. Хайыһарга өрөспүүбүлүкэҕэ 15 төгүл чөмпүйүөннээбитэ. Сааһыран баран өссө сатайан туран күрэхтэһэн, Россияҕа тиийэ миэстэлэһэр.
Олимпийскай оонньуулар хайыһарга үрүҥ көмүс призера Федор Симашов 70-с сыллардаахха Дьокуускайга кэлэ сырыттаҕына, анаан-минээн, Чочур-Мырааҥҥа Саха сирин күүстээх маастардара бука бары түмсэн күрэхтэспиттэригэр, Николай Захаров10 км дистанцияҕа олимпиецтан 4 сөк эрэ хаалан иккиһинэн түмүктээн, улахан сенсация буолан турар. Кэлин, ветераннарга Россия сайыҥҥы чемпионатыгар орто дистанцияларга сүүрүүлэргэ бастаталыыра. Биирдэ аатырар Москваҕа “Лужники” стадиоҥҥа 400 м саҕалаан, хас да дистанцияҕа сүүрдэҕин аайы биэтэккэ бастакынан кэлитэлээн, түөрт дуу биэс дуу мэтээли утуу-субуу ылаттаан сөхтөрбүтэ. Старт бэриллэрин кытта уһулу түһүтэлээн, утарсааччыларын ырааҕынан хааллартыыра көрөргө үчүгэй да этэ. Бииргэ кэриэтэ үөскээбит дьоҥҥо, биһиэхэ, чахчы кыахтааҕын итэҕэппитэ.
1955 сылтан олоҕун бүүс бүтүннүү спорка анаан, сыл аайы кыһыннары-сайыннары күрэхтэһэр Николай Васильевич билигин номнуо ветеран дьаралыгын сүгэн, күн бүгүнүгэр диэри илин-кэлин түсүһэн куоталаһар. Үксүн кыайыы-хотуу аргыстаах буолар. Күрэхтэһэр эйгэтин таһыма кэҥээн, көрдөрүүтэ үрдээн иһэр.
2015 сыллаахха Коми өрөспүүбүлүкэтин киин куоратыгар Сыктывкарга буолан ааспыт аан дойду ветераннарын маастардарын Кубогар Уус-Майаттан Мирослав Дьячковскай, Мииринэйтэн Степан Абрамов, Иван Романов, Дьокуускайтан Иван Слепцов, Никиффор Петров, Павел Харитонов, Василиса Слепцова, Орто-Халыматтан аан дойду 2005 с. Кубогын кыайыылааҕа Мария Бандерова “уот курдук орто” көрдөрүүлэммиттэрэ. Ордук табыллан, Чурапчыттан тиийбит Николай Захаров уонна Антонина Петрова тыыллан-хабыллан күрэхтэспиттэрэ. Николай Захаров Россия хайыһарын суолугар 30 км бастаабытын бигэргэтэн, ити аан дойду Кубогар сүүрүүтүн төрдүһүнэн түмүктээбитэ. Финн Виртанен бастаабыта, россиянин Михаил Пашнин иккис, финн Нуваринен үһүс миэстэлэри ылаттаабыттара. 10, 15 км хайыһарын маастааһына табыллыбакка алтыс көрдөрүүлэммитэ. Антонина Петрова 10, 15, 30 км дистанцияларга бэһис, алтыс көрдөрүүлэммитэ. Россияҕа бастаталаабыт Николай Захаров Россия сүүмэрдэммит хамаандатыгар 4х5 эстафетаҕа аан дойду Кубогар дойду чиэһин көмүскүүргэ быраап ылбыта. Этааптарынан Михаил Пашнин, Николай Захаров, Геннадий Грибалев, Михаил Николаев буолан сүүрбүттэрэ уонна үрүҥ көмүс мэтээллэри ылаттаабыттара. Мария Бандерова уонна Февронья Давыдова боруонса мэтээлгэ тиксибиттэрэ. Саха сирин ветераннара, чахчы, үчүгэй көрдөрүүлэммиттэрэ.
2017 с. Швейцарияҕа буолан ааспыт аан дойду Кубогын 4х5 км эстафетатыгар Россия сүүмэрдэммит хамаандата кыһыл көмүс мэтээли ылары ситиспитэ. Онно Николай Захаров бүтэһик этаапка эстафетаны төрдүһүнэн ылбыта уонна биэтэккэ бастакынан кэлэн чаҕылхай кыайыыны аҕалбыта! Дьиҥ геройдуу быһыыны оҥорбута! Итинтэн ыла саха хайыһардьыта Захаров аата биллэр-көстөр буолла. Бэйэтин дойдутун дьоно эрэ буолбакка, Захаровы омуктар эмиэ ыйыталаһаллар, үчүгэйдик билэллэр.
“Чысхааннар”
Соҕотоҕун ырааппаккын. Туораттан дьайар үтэр-анньар үрүҥ күүстэр элбэҕи быһаараллар. Саха сирин ветеран-хайыһардьыттарын түмэр Екатерина Семеновна Никитина салайар “Чысхаан” спортивнай кулууп сабыдыала улахан. Элбэх өрөспүүбүлүкэ күрэхтэһиилэрэ тэриллэллэр. Бастыҥнар Россия, аан дойду чемпионаттарыгар тиийэ кытталлар. “Чысхаан” 1913 сыл сааһыгар тэриллибитэ. Кулууп хайыһардьыттара кэмиттэн кэмигэр түмсэллэр, араас дьаһаллары ыыталлар, чөл олоҕу тутуһаллар. Календарнай былааннаахтар. Дойду үрдүнэн ирдэниллэр Россия олохтоохторун 55 бырыһыаннара физкультуранан уонна спордунан дьарыктаныахтаахтар диэн Владимимр Путин биэрбит сорудаҕын толорууга көхтөөхтүк кытталлар. Россия спорка Министиэристибэтин бу саҥа таһаарбыт Балаһыанньатын сүнньүнэн, спордунан дьарыктанар ветераннар категориялара киириэхтээх. Туспа үбүлэнэр, анал бэлиэлээх ветеран-спортсменнар категориялара. Ветераннар статустара үрдүөхтээх. Онон, ветеран-хайыһардьыттар санаалара улаханнык бөҕөргөөн сылдьар.
Быйылгы хайыһар сезонун үчүгэйдик саҕалаабыттара. Дальнай Восток чемпионатыгар алта киһи кыттаннар, Иван Романов бастаабыта уонна спорт маастарын толорбута, Иван Слепцов, Николай Матаннанов, Валентина Саввина иккис буолуталаабыттара. Николай Захаров “көҥүл ньымаҕа” уонна кандигапка бастаталаан Улахан Кубогы ылары ситиспитэ.
Бүтүн Россиятааҕы 1-кы кыһыҥҥы Спортивнай оонньуулар чэрчилэринэн, бу олунньу 21-26 күннэригэр Удмуртия Өрөспүүбүлүкэтин киинигэр Ижевскэйгэ буолан ааспыт ветераннар ортолоругар Россия Кубогар уонна спортивнай кулууптар күрэхтэһиилэригэр Сахабыт сириттэн 17 хайыһардьыт кыттыыны ыллылар. Россия ветеран-хайыһардьыттарын күрэхтэһиилэрэ Россия хайыһардьыттарын ветераннарын Сойууһа төрүттэммитэ 30 сылыгар уонна Бүтүн аан дойдутааҕы спорт маастардарын Ассоциациялара төрүттэммитэ 35 сылын туолууларыгар ананнылар. «Чысхааннар” ити күрэхтэһиигэ барыыларын Александр Степанович Слоик салайааччылаах “Якутск энерго”, урбааньыттар, Ил-Түмэн депутата Руслан Еремеевич Федотов уонна Ньургун Васильевич Гольдеров спонсордаан көмөлөспүттэрэ хайҕабыллаах.
Хамаандаҕа аҕам саастаах ветеран-маастардар Степан Абрамов, Николай Захаров, Иван Романов, Василиса Слепцова уонна бастакы разрядтаах ветеран-спортсменнар бааллар. Россия хайыһарын суолугар бараллара эрдэттэн биллэр буолан, ахсынньы-тохсунньу ыйдарга анаан-минээн дьарыктаммыттара. “Сайсары” күөлгэ бэйэлэрэ тыырбыт хайыһардарын суолугар күрэхтэспиттэрэ. Онон, толору бэлэмнээх тиийэн кыттан кэллилэр. Кылаабынайа – кыттыыта. Быйылгы түмүк оннук. Куруутун бастыы, миэстэлэһэ сылдьар, биллэн турар, уустуктардаах.
Уйан-хатан күрэхтэһиигэ биллэр
Хаһан да буоларыныы, быйылгы дьыл сезонун ветеран-хайыһардьыттар ситимэ быстыбат эрчиллиилэринэн, күрэхтэһиилэринэн саҕалаатылар. Саҥа Дьыл бырааһынньыктарын кэнниттэн тута Николай Захаровтыын көрсөрбүтүгэр, бу сайын 80 сааһын туолаары сылдьар диэтэххэ, сирэйэ-хараҕа сэргэҕэ, туттара-хаптара сыыдамсыйбыта сүр этэ.
- Николай Васильевич, ханна эрэ кэлээри-бараары сылдьаҕын быһыылаах?
-“Орто Дойдуга кэлбит киһи хаһан баҕарар сыаллаах-соруктаах буолааччы. Онон буоллаҕына, мин күһүн хаар түһүөҕүттэн, муус тоҥно да, Кытаанаҕым аннынааҕы “Лоскуй” диэн күөлбэр киирэн хайыһардыыбын. Онно киирэн 5, 6, 7-лии, чэ, уончаҕа тиийэ килэмиэтири син-биир сырыттахпына эрэ астынабын. Онон, бэйэм сыалым-соругум диэн – аан дойдуга киирсии саҕаламмыта ыраатта. Ону саха киһитэ аан додйу бэртэрин кытта хас сааһыгар тиийэ туруулаһаллар эбитий диэн билиэхпин баҕарабын. Аан дойду бэртэрин эттэрин-хааннарын, бэйэлэрин кытта бииргэ сирэй-сирэйгэ, харах-харахха диэбиккэ дылы, оннук киирсиэхпин баҕарабын. Биллэн турар, сыал-сорук ыарахан, ол гынан баран, ону тулуйуохха наада. Ону тулуйарга доруобуйа, бэрээдэк, дьиссипилиинэ барыта ону көрдөрөллөр.
Быйыл олунньу ортотугар, дьэ, Ижевскэйгэ Россия Кубогар бараары олоробут. Ветеран-маастардар күрэхтэһиилэригэр. Урут даҕаны хамаандаҕа киирсэн Россия Кубогар уон иһигэр киирсэр буолуллар этэ. Онон, быйылгы да Кубокка киирсии улахан инэриэһинэй буолуон сөп. Ким хайдаҕа онно биллиэҕэ. Айанныыр уонна куоталаһар кэмнэр кэллилэр быһыылаах. Ону, чэ настрой быһаарыаҕа. Саамай кылаабынайа доруобуйа уонна эрчиллии.
- Ирдэниллэр объемҥун оҥордоҕун?
- ”Объем барыта график быһыытынан тахсан иһэр. Биһи уһун тымныылаах буоламмыт “көҥүл” (свободнай) стили кыайан тэппэппит. Өскөтүн, айылҕабыт сылааһа эбитэ буоллар, биһи да сылы быһа “көҥүл” стилинэн тэбэрбит эбитэ буоллар, син киирсиэхпитин сөп. Биһи Саха сирин хайыһардьыттара бары “классиктарбыт”. Аны биир-икки сылынан тохтооботум буолуо. Ону ол тоҕо кыайан тохтообоккун диэтэххэ, этиллибит тыл туолуохтаах. Аан дойду бэртэрин кытта саха киһитэ хас сааһыгар тиийэ туруулаһар эбитий диэн».
- Аан дойду хайыһарын сүүрэр суолугар бэйэҥ тэҥнээхтэргин, тэҥ саастыылаахтаргын ылан тураҕын. Ол да сөп этэ буоллаҕа?
- “2017 с. саамай өрөгөйдөөн сүүрүү буолта, Швейцарияҕа. Онно, биирдиилээһиҥҥэ наар төрдүс сылдьыбытым. Онтон эстафетаҕа төрдүс аҕалан туттарбыттарын, эстафетаны маҥнайгынан аҕалан биэрэн хамаанданы бастакы миэстэҕэ таһаарарга көмөлөстүм дии саныыбын. Онон, мин бэйэм аан дойду чөмпүйүөнэ буоллум диэн кыайан этинэр кыаҕым суох. Атын дьоннор, атын тренердэр, табаарыстарым “Эн аан дойду чөмпүйүөнэҕин”- диилэрин хайдах эрэ аҥаар кулгаахпынан истэбин. Мин бэйэлэрин кыайыахпын баҕарабын! Ту бэйэлэрин иннилэригэр тахсан. Ол дьэ, сүрдээх уустук буолуон сөп. Хас сааспытыгар тиийэммит биһи кинилэри кыайарбыт биллибэт».
- Дьэ, сыал-сорук, кырдьык, кытаанах эбит! Ити финнэри, норвежецтэри, итальянецтары кыайар сүрдээх уустук буолуо.
- “Итиннэ 70-80-ча киһи бииргэ стаартыыр. Аан-маҥнай, хайдах эрэ, сүһүөҕүн эҥин хамныыр курдук буолааччы. Финнэр, итальянецтар эҥин хайдах эрэ өкөспүт киһилэр. Дьэ, доҕор, суолга киирэн туруннахтарына абытай! Онно, суолга тиллэллэр эбит, ол уолаттар. Олору кытта киирсэргэ настарыанньа уонна бойобуой хараахтар наада!. Хараахтаргынан кыайтарар буоллаххына кыайтарарын чуолкай. Куттанан кумуччу тутта сылдьар буоллаххына, эмиэ кыайтараҕын. Онно бойобуой хараахтар наада. Кинилэр даҕаны киһи курдуктар. Билиҥҥээҥҥэ диэри син анньыһан иһэбит. Уустук дьыала. Биирдэ сыыһа анньыннын, биир санааны сыыһа сананныҥ да, эн кыайтарыаххын сөп. Былырыын 2019 с. Арсеньево куоракка тиийэн, онно “кандикап” диэн баар – саастарынан эккирэтиһии. Уонча сыл аннараа өттүгэр Улахан Кубоктарын мин ылбыт эбиппин. Онтон, уонча сыл буолан баран былырыын Улахан Кубогы эмиэ ылбытым. Ону мин суоттуубун, уонча сыллааҕы күүһүм-уоҕум син сүтэ илик эбит дуу диэн, хайдах эрэ күлүкпэр имнэнэбин. Дьэ, онтукабын тута сырыттахпына, биир-икки сылынан баҕар, аан дойдуга киирсэн хаалыахха сөп. Ол бэйэбититтэн тутулуктаах».
- Дьэ, Николай Васильевич, эйиэнэ сүрүн сыалын-соругун, бу сахалар ааттарыттан, Сахан сирин аатыттан баран күрэхтэһэн эрэҕин. Өссө төгүл үчүгэйдик, ситиһиилээхтик кыттаҥҥын, кыайыы көтөллөөх, үтүө сонуннаах кэлэргэр баҕарабыт!
Ижевскэй хайыһарын суолугар
Күн-дьыл түргэн. “Чысхааннар” Удмуртия Республикатын киин куоратыгар Ижевскэйгэ Бүтүн Россиятааҕы I кыһыҥҥы спортивнай оонньууларга кыттан кэллиилэригэр аналлаах суруналыыстарга аналлаах пресс-конференция Бэчээт Дьиэтин “Медиа-Киинигэр” кулун тутар 4 күнүгэр буолла. Кэпсэтиин Екатерина Никитина салайан ыытта. Дойду 44 регионнара кыттыбыттарыттан 14 миэстэ буолбуттар, эстафетаҕа 7-ис миэстэ буолан дьоһун ситиһиилэммиттэр.
- Николай Васильевич, дьэ, санааҕын кытта үллэстибэккин ээ, соҕуруу дойду хайыһарын суола хайдах эбитий?
- Быйылгы күрэхтэһии оһуобай улахан күрэхтэһии буолан ааста. Атын регионнар бары оҥостон аҕай кэлбиттэр. Бэйэбит холбутугар сөптөөх соҕустук күрэхтэстибит дии саныыбын. Бу пресс-конференция ыыппыттара үчүгэй. Мин биир-икки кыалла илик боппуруоска тохтуохпун баҕарабын. Аан маҥнайгытынан – бааза туһунан санаабын тиэрдиэм этэ. Саха сиригэр хайыһардыыр база олох суох диэтэххэ сатаммат курдук. Алдаҥҥа бааза баар. Мин буоллаҕына, Дьокуускай куоракка улахан бааза тутуллара эбитэ буоллар, аҥардас биһи эрэ манна сылдьыахпыт суоҕа эбитэ буолуо. Саамай кылаабынайа, эдэр ыччат онно киирэн, тардыһыа этэ. Ижевскэйгэ Олимпийскай оонньуулар ууонна аан дойду чөмпүйүөҥкэтэ Галина Кулакова аатынан хайыһар бэртээхэй Киинигэр үрдүттэн түһэн, күрэхтэһэ сырыттыбыт. Хонор сирдээх, остолобуойдаах, хастыы да этээстээх дьиэлэри оҥороллор эбит. Ижевскэйгэ ол биэс этээстээх спорт Дыбарыаһа ыып-ыччары, күн аайы киһитэ көҕүрээбэт эбит. Ол да биһиэхэ кыаллыан сөп эбит дии санаатым.
Иккис этиим, көрдөһүүм диэн, сыл аайы биһиэхэ нэһилиэктэринэн, улуустарынан уонна өрөспүүбүлүкэ күрэхтэһиилэрэ бөҕө буолаллар. Биһи аҕам саастаахтар бэйэбититэн быдан далыс дьону кытта күрэхтэһэммит, сааспытыгар наһаа ночоотурабыт. Биһи саамай аксакаллар, син балайда сүүрбүт-көппүт дьон кыайан киирсибэт балаһыанньаларбыт онно үөскээн хаалаллар. Ону үөһэ салалта биэстии сылынан диэн көннөрөн, тэҥнээн биэрэрэ буоллар. Тоҕо диэтэххэ, соҕуруу барыта оннук. Россия, аан дойду ветераннарын күрэхтэһиилэрэ 35 саастарыттан саҕалаан, биэстии сылынан араастаһаллар. Дьэ, оччоҕо, кыттааччы да ахсаана эбиллиэ этэ, физкультуранан уонна спордунан дьарыктаныы маассабаһа да эбиллиэ этэ. Быдан тардыһыылаах, интэриэһинэй буолара саарбахтаммат. Уонна, ветераннары эдэр ыччаттар көрүөхтэрин эмиэ баҕараллар. Хайыһар спордун саҥардыы оскуолаҕа киллэрэн эрэллэр. Ол лаппа киириэн наада. Оскуолаттан туох барыта тахсар. Өскөтүн, оскуолаҕа киирдэ даҕаны, хайыһарбыт көбөн тахсыа этэ дии саныыбын.
- Бэйэҥ хайдах күрэхтэстиҥ, санаа хоту табылынна дуо?
- Хайыһар күрэхтэһиитэ уустуктардаах. Анараатах күнэ-дьыла сылаас, +1, +2 кыраадыс турар. Ол иһин, хайыһарын эмиэ сылаас буолуон наада. Парафины таба маастаныыны сатыахха, табыахха наада. Хайыһары таба маастааһынтан ситиһиилээхтик кыттыы эмиэ тутулуктаах. Биһи куруутун итиннэ доҕолоҥнуубут. Инньэ гынан, саҥа түспүт хаарга хайыһаргын уурдун да, хаары сыһыаран кэбиһэр. Ити күрэхтэһэргэ улахан уустуктары үөскэтэр. Аанньа барбат-кэлбэт хайыһаргын кытта охсуһаҥҥын, сыра-сылба баранар. Оннук түгэннэр элбэхтэр. Онон, итиннэ, биһиэхэ барарга-кэлэргэ, анаан-минээн маасчыт көрүллэрэ буоллар. Уонна, мин бэйэм бастаан иһэммин, ыараабыт хайыһарбын кытта тиниктэһэммин, аҥар атахпын алҕаска саҥа хаарга үктэтэлээммин, хайаттан сууллуталыы сырыттым. Ол да иһин миэстэлэспэтим. Сүүрбэччэ киһиэхэ тохсус буоллум. Маастардары кытта сөкүүндэнэн быһаарыстыбыт. 2-3-түү сөкүүндэнэн бүтэһигэр диэри киирсии буолла.
Дьиҥинэн, быйыл син кыах, эрчиллии баара. Манна дойдубутугар, сыыр, түһүү-тахсыы суох да сиригэр буоллар, эбэбитигэр “Сайсарыга” хайыһардаан барбыт сирбитигэр, эбэбитигэр, мин махтаныахпын баҕарабын. Айылҕабыт баар буолан, тиийэн кытынныбыт. Онон, бары бэйэбит кыахпытынан сүүрдүбүт дии саныыбын. Саамай кылаабынайа, Манна Дьокуускайга хайыһар баазата оҥоһуллара эбитэ буоллар. Ким барыта сүүрүө-көтүөн, эрчиллиэн сөп этэ. Хайыһар сайдыан баҕарар буоллахпытына, киириилээх-тахсыылаах трасса баар буолуохтаах.
Настарыанньабыт бойобуой. Күрэхтэһэр баҕа улахан. Аан дойду бэртэрин кытта күрэхтэһэр сыаллаах-соруктаах, тургутуһар санаам сөҕүрүйбэт. Баар. Бэйэбин бөҕөхтүк сананабын. “Оҕонньор” диэтэхтэринэн хайдах эрэ киһи кыбыста саныыр.
Киһи сааһын тухары үөрэнэр
Муус устар саҥатыгар сарсыарда эрдэ “Сайсары” күөлү эргийэ биир хайыһардьыт сыыдамнык сыыйан элээрэр. Николай Захаров эбит. Тириппититтэн-хоруппутуттан сылыктаатахха хаста да эргийбит бадахтаах. Тохтоон, үгэспитинэн, дорооболостубут, кэпсэттибит. Николай Васильевич кэпсэтэригэр айаас соноҕос курдук биир кэм дьигиһийэ, өрө мөхсө турар, хайыһарын торуоскаларынан хаары тобулута охсуолуур. Сыраны-сылбаны эрэйэр спортан сылайбыт-сындалыйбыт, хал буолбут көрүҥэ ханан да суох. Хата, төттөрүтүн, иэдэстэрэ тэтэрэн, харахтара чаҕылыйан, дьэ, эдэригэр түспүт, өссө эрчимирбит көрүҥнээх. Арааһа, киниэхэ бириэмэ, сыл-хонук тохтоон хаалбыкка дылы, тумнан ааһар курдук. Сааһырыы, бытаарыы чинчитэ биллибэт. Көрөн сөҕөҕүн эрэ.
- Бу ханна-туохха бэлэмнэнэҕин?
- Хаҥкылааһын” ньыматыгар үөрэнэ сылдьабын. Билигин соҕуруу бары “көҥүл” ньыманан тэбэллэр, “классикатааҕар” түргэнин иһин. Дойду маастардарын, омуктары “классиканан” ыларбыт уустук. Ол иһин күн аайы 6-7 км саҥа техниканы чочуйабын, паалкалаах, паалката суох эмиэ сылдьабын. Эһиилги сезону эмиэ саныыбыт. Сайын атахпытынан сүүрүөхпүт. Доруобуйабын көннөрүөхпүн эмиэ наада. 2020-2021 сылга үчүгэй туруктаах хайыһар суолугар тахсар туһугар.
- Аан бастаан эйиигин хайыһарга ким туруорбутай, кимниин алтыспыккыный?
- Дьиэбититтэн оскуолабыт 7 км тэйиччи этэ. Аҕам хатыҥ хайыһар оҥорон биэрбитэ, инньэ гынан балтыбынаан Галялыын хардарыта уларса сылдьан айанныыр этибит. Быдан түргэнник кэлэр-барар буолбуппут. Онтон хайыһар техникатыгар аан бастаан Николай Николаевич Барахсанов, ол кэнниттэн Иван Николаевич Попов үөрэппиттэрэ. Сөп түбэсиһэн эрчиллибиппит. Хайыһарга тапталы үөскэппиттэрэ.
Кэлин биһигини көрөн, үтүктэн үөрэммиттэр, хайыһарынан умсугуйбуттар элбэхтэр. Кытаанахтан кынат анньынан тахсыбыт өрөспүүбүлүкэ чөмпүйүөннэрэ бырааттыы Тимофеевтар, Олег Парфенов, Барашковтар, Терютиннар ааттарын үгүстэр билэллэр.
- Хайыһар суолтатын туохха көрөҕүн?
- Хайыһар киһи этин-хаанын сайыннарар, өйүн-санаатын чэбдигирдэр, үлэлиир дьоҕуру иҥэрэр бэртээхэй көрүҥ. Утарсааччыларгыттан куттаммат буолууга, баһыйарга үөрэтэрэ элбэх. Уонна ким да миигин батыһа, эккирэтэ сылдьан агитациялаабатаҕа. Тус бэйэм этим-сииним хайыһарга сөп түбэһэр. Урут 30, 50, 70 км сүүрэргэ ким кыайара-хоторо биллибэт буолара, дьэ, онно баара дьиҥнээх киирсии, тиниктэһии! Кыайдахха-хоттоххо, миэстэлэстэххинэ да астык буолара.
Үлэһит киһи уоскуйары билиммэт
Сүүрүк-быһый, хайыһардьыт Николай Захаров сааһын тухары төрөөбүт-үөскээбит Кытаанаҕар олорор, үлэлиир. Киниэхэ физкультура уонна спорт бэйэлэрэ кэлэн сыстан хаалбыт курдуктар. Онтон, Николай Васильевич, дьиҥинэн, кулуупка дириэктэрдээн пенсияҕа тахсыбыта өр буолла. Культураҕа үлэлиир кэмигэр Кытаанахтар уус-уран самодеятельноска бастыҥ кэллэктииптээхтэринэн биллэллэрэ, оройуоҥҥа, өрөспүүбүлүкэ конкурустарыгар элбэхтик лауреат, дипломант ааттарын ылаттыыллара. Дириэктэрбин диэн быар куустан олорбокко сценкаларга, испэктээкиллэргэ да оонньуура, күн бүгүнүгэр диэри үҥкүүлээн битийэр. Үлэтин уопута киэҥ сиринэн тарҕаммыта. Сүгэни илиититтэн араарбат тутуу биригэдьиирин быһыытынан туппута-оҥорбута эмиэ элбэх. Олорор дьиэлэри, нэһилиэк спортсаалатын, хайыһар манеһын, Д.П. Коркин музей-балаҕанын, спортбалассаакканы, балыыһаны, бэкээринэни, дьаһалта хонтуоратын о.д.а. социальнай тутуулар барылара Николай Васильевич Захаров илиитин иһинэн тутуллубуттара. Ол да иһин дьонун-сэргэтин ытыктабылларынан, махталларынан туһанар. Күннээҕи түбүктээх олох бүгүн сылгы хаһаайыстыбатын көрүүнэн-истиинэн салҕанар.
Уһун кэмнээх үрдүк таһаарыылаах үлэлэригэр сөп түбэһэннэрэн, “ССРС культуратын туйгуна” аат, Саха АССР Үрдүкү Сэбиэтин Президиумун Грамотата, “Үтүө дьыалаларга киллэрбит кылаатын иһин”, “Саха Өрөспүүбүлүкэтигэр физическэй культура уонна спорт сайдыыларыгар киллэрбит кылаатын иһин” бэлиэлэр, уо.д.а. “хара көлөһүнүн тоҕон” ылаттаабыт үгүс-элбэх наҕараадалара үлэтин, көхтөөх общественнай олоҕун кэрэһэлииллэр. Тапталлаах олоҕун аргыһынаан Мария Дмитриевнатынаан өрөспүүбүлүкэҕэ биллэр спортсмен оҕолордонон, сиэннэрдэнэн, хос сиэннэнэн дьоллоохтук-соргулаахтык олороллоро саныырга үчүгэй!
Баһылай Посельскай
