Мииринэйгэ бочуоттаах сынньалаҥҥа олорор 60 саастаах Алексей Иванович Сивцев хайыһар марафонугар сахалартан бастакынан Россия маастарын нуорматын толорору ситистэ. Илии-атах оонньуутугар айылҕаттан дьоҕурдаах, 70-с сыллар саҕаланыыларыгар Саха сирин спордугар чаҕылхай сулустуу күлүмүрдээн ааспыт Уус-Алдан Дыгдаалын маанылаах ыччатын Владимир Готовцевы үгүстэр өйдүүр буолуохтаахтар. Алексей Ивановичтыын ийэлэринэн бырааттыылар. Убайын кэриэһигэр ыытыллар өрөспүүбүлүкэ турнирыгар бастыҥ кылыыһыкка бириис туруорааччы. Алексей Иванович бүгүн биһиги ыалдьыппыт.
Син эмиэ убайын Володя курдук, Алексей оҕо саастарыгар сүүрэрин-көтөрүн, тустарын сөбүлүүрэ, мээчиктиирэ. Бэһис кылааска маҥнайгы улахан наҕараадатын ГТО I кэрдииһин кыһыл көмүс бэлиэтин ылбыта. Кэлин, 58 сааһыгар ГТО IX кэрдииһигэр ити көрдөрүүтүн хатылаабыта. Студенныыр сылларыгар институттарын чиэһин сүүрүүлэргэ ситиһиилээхтик кыттыбыта. Мииринэйгэ баһылыгы солбуйааччы, “Алроса” Мииринэйдээҕи горно-обогатительнай комбинатын дириэктэрин солбуйааччы, Мииринэйдээҕи контрольнай-счетнай Палататын бэрэссэдээтэлэ курдук салайар үлэлэргэ уһуннук үлэлээбитэ.
Түбүктээх, эппиэтинэстээх үлэлэр спордунан дьарыктанарга быыс-арыт, соло булларбатахтара. Сахаҕа балачча өндөс уҥуохтаах, 176 см үрдүктээх киһи 120 киилэни үктүүр ыйааһыннаммыта. Сүһүөхтэрэ ыйааһынын уйбат буолан барбыттара, сааһыран истэҕин аайы, сүрэҕэ “баарын биллэрэр” буолбута. Инньэ гынан, доруобуйатыгар болҕомто уурар наадатын өйдөөбүтэ. Сарсыарда эрдэ туран сүүрэр, хамсанар-имсэнэр буолбута. Маҥнай утаа, ыйааһынын түһэрэргэ туруммута. Аргыый аҕай, бэдьэйэн сүүрүүттэн саҕалаабыта. Стадиону биирдэ-иккитэ эргийдэҕинэ сөп буолара. Ол да буоллар эрчиллэрин тохтоппотоҕо. Ылсардыы ылсыбыта. Былаһын тухары үргүлдьү сүүрэр. Үөрүөн иһин, ыйааһына сыыйа түһэн барбыта.
“Доруобуйам тупсан, ис-тас туругум үчүгэй буолла!”- диэн, ханан-да ис-үөс суох, иҥиир да былчыҥ, сибиэһэй, сэргэх көрүҥнээх Алексей Иванович үөрэ-көтө санаатын кытта үллэстэр.
Сүрүн сыалын-соругун толорон, сэниэ, күүс киирбитин билинэн, күрэхтэһиилэргэ кыттар хорсун санаалар үөскээбиттэрэ. Былаан оҥостуммута. Онуоха, Дьокуускайга үгүс сүүрүүнү таптааччылар холобурдара төһүүнэн буолбуттара. Өрөспүүбүлүкэ биир күүстээх сүүрүгэ буола сылдьыбыт убайа Валера Борисов угуйбутугар, Россия спордун маастара Марфа Троева сүбэлээбитигэр, Алексей истиҥ махталын биллэрэр. Саха сиригэр сүүрүү сайдан эрэр, Татьяна Жиркова тренердээн кыргыттарбыт Россия күүстээх сүүрүктэрэ буоллулар, хас да сылын Константин Конончук тэрийиитинэн аан дойдутааҕы паркран (parkrun) ыытыллар, Виктор Садыков тэрийэр Дьокуускайдааҕы полумарафона Россияҕа киэҥник билиннэ. “Дьулуур” кулууп күрэхтэһиилэрэ сотору-сотору буолаллар. Билигин сүүрүү федерациятын салайар Анатолий Кырдьагасов иккис сылын “Водоканал Кубогын” ыытар. Бу күрэхтэһиилэргэ Алексей Сивцев барыларыгар кыттан иһэр уонна бастаталыыр, миэстэлэһэр.
2017 сыл атырдьах ыйыгар Дьокуускайга тэриллибит 21 км полумарафоҥҥа аан-бастаан кыттыбыта уонна алтыс миэстэлэнэн санаата улаханнык көтөҕүллүбүтэ. Ити сыл балаҕан ыйыгар тыһыынчанан кыттааччылаах Москватааҕы марафоҥҥа (Московский Международный Марафон) тиийэн 42 км сүүрбүтэ уонна 3 чаас 33 мүн көрдөрүүлээх уон бэһис миэстэлэммитэ.
Итинтэн эрдийэн, салгыы омук дойдуларыгар тиийтэлээбитэ.
Интэриэһинэй, мүччүргэннээх түгэннэр бааллар. 2018 с. Бангкокка (Таиланд) 21 км полумарафонугар дистанциятын бутуйан 30 км сүүрэн кэлбитэ, ол үрдүнэн элбэх киһини куоппута. Омук сиригэр марафону бырааһынныьк курдук тэрийэллэр диэн сөбүлүүр. Алма-Ататааҕы марафоҥҥа аһылыгын таппакка, атаҕын иҥиирдэрэ тардан, чаас аҥаара тохтоон, сынньанан ылбыта. Ол да буоллар, 20 миэстэлэммитэ. 2018 с. Берлиннээҕи 42 км классическай марафоҥҥа 44 тыһ киһи стаартаабыта, ол иһигэр, Олимпийскай чөмпүйүөн Элиуд Кипчоганы кытта сүүрбүтүн астына кэпсиир. Онно Кипчоге 2 чаас 1 мүн кэлэн аан дойлу рекордун олохтообут. Алексей Сивцев 3 чаас 26 мүн көрдөрүүлээх сүүрүүтүн түмүктээбитэ. 2019 с. Хельсинкигэ (Финляндия) тохсус миэстэни ылан сезон түмүгүнэн бүтүн аан дойдутааҕы глобальнай рейтинг АВВОТТ бэйэтин категориятыгар 404 миэстэ буолбута. Пятигорскай полумарафонугар алтыс, Царскосельскэй полумарафоҥҥа бастакы, “Огни Москвы” полумарафонугар төрдүс миэстэлэри ылаттаабыта. Быйыл ыам ыйыгар Липецкэйгэ тэҥ саастыылаахтарыгар 21 км сиргэ сүүрүүгэ иккис бириистээх миэстэлэммитэ.
Кэнники сылларга хайыһарынан дьарыктанан барбыта. Хайыһар саастаах дьоҥҥо туһалаах спорт көрүҥэ диэн ааҕар. Хайыһар халтарыйан барар буолан киһиэхэ сүһүөхтэригэр охсуута суох уонна элбэх былчыҥ үлэлээн киһи доруобуйатын тупсарар диир. Онон хайыһар күрэхтэһиилэригэр көхтөөхтүк кыттыталыыр. Улуус, өрөспүүбүлүкэ, “Чысхаан” хайыһар кулууба ыытар күрэхтэһиилэригэр ситиһиилээхтик кыттар. Уонна хайыһар марафоннарыгар сүүрэн киирэн барар. Бастаан, Ярославскай уобалас Деминотааҕы хайыһар киинигэр саастыылаахтарыгар уон иккис миэстэни ылбыта. Онтон Кытайга 50 км марафоҥҥа бастаабыта. Сахалинскай хайыһар марафонугар 50 км 2 чаас 55 мүн кэлэн бэһис буолбута.Онно 7 км наар тахсыылаах 800-кэ миэтэрэлээх сыыры дабайан тахсыбыттар. Россияҕа аатырар-сураҕырар “RussiaLoppet” уонна аан дойдутааҕы хайыһар суолларыгар тиийэ күрэхтэстэ. Биир ый иһигэр түөрт марафоҥҥа тиийэ стаартаталыыр. Вологдаҕа уон иккис, Екатеринбурга бэһис, Москваҕа тохсус, Питергэ бэһис буолуталаата. Бу саас Карелияҕа Бүтүн Россиятааҕы 50 км марафоҥҥа иккис бириистээх миэстэҕэ тигистэ уонна Россия маастарын нуорматын толорору ситиһэн, икки мэтээли тэҥинэн аҕалла. Инньэ гынан, 60 сааһын көрсө бэйэтигэр сүрдээх үчүгэй бэлэх оҥоһунна!
Россияҕа аатырар-сураҕырар “RussiaLoppet” быйылгы сезонугар 60 саастаахтарга “Кубок мастеров” рейтиҥҥэ бүтүн Россия үрдүнэн 9 миэстэҕэ таҕыста. Күрэхтэһиигэ табаарыстаспыт дьонноро ыҥыран Иркутскай уобалас “Baikal Ski Team” хамаандатыгар киирэн “Кубок команд” рейтиҥэр 50 хамаандаттан 15 буолбуттар. Саха сиригэр хайыһар марафонугар хамаанда тэриллэрэ буоллар диэн баҕа санаалаах. Саха сиригэр Алексей Курнев, Егор Иванов, Ирина Егорова хайыһар марафонугар маастарга кандидат нуорматын толордулар. Эдэр кыахтаах хайыһардьыттар элбэхтэр. Кытайга хайыһар марафонугар билсибит биир дойдулаахтара, Покровскайга оскуолаҕа үөрэнэ сылдьыбыт Марина Черноусова дьахталларга бастаабыта, Алдан уола Михаил Сосин бэһис буолбута.
Аны аан дойдутааҕы “Worldloppet” маастарын нуорматын толорор санаалаах. Онно 10 хайыһар марафонугар кыттыахха наада. Билигин пандемия бириэмэтигэр уустуктардаах, кыраныыссалар сабыллан тураллар.
Марафон спорт ыарахан көрүҥэ. Ирдэбилэ кытаанах. Саҕалаатын да түмүктүөхтээххин. Ол оннугар, үчүгэйэ диэн, биэтэккэ бүтэһигинэн да кэллэххинэ мэтээл кэтэрдэллэринэн уратылаах.
Ити курдук, хайыһардыыр даҕаны, сүүрэр даҕаны ветеран-спортсмен буола үүннэ-сайынна. Күнэ сарсыардааҥҥы чэбдигирдэр сэрээккэттэн саҕаланара үгэскэ кубулуйда. Спордунан дьарыктанар киһи быһыытынан, күрэхтэһии кэнниттэн быраастарга көрдөрүнэр, анализтарын туттарар, хаанын баттааһына, сүрэҕин тэбиитэ нуормаҕа эппиэттэһэллэр. Аһылыга судургу, арай, рыбий жир – “Омега-3”, магний, кальций, калий курдук битэмииннэринэн этин-хаанын бөҕөргөтүнэр, арыылааҕы-сыалааҕы сии сатаабат, чэй оннугар ууну иһэрин ордорор.
Дэлэҕэ, марафону сүүрэр буолбугар бэйэтэ-бэйэтин сөҕүө дуо.
Алексей Иванович спордунан дьарыктаныы суолтатын, бастатан туран, чэгиэн-чэбдик сылдьыыга көрөр. Бэйэтэ да билбэтинэн спортсмен бэрдэ буолла. Сүрэҕэ ылынарынан, сүһүөҕэ уйарынан эрчиллэр, туругун кэтэнэр, хонтуруолланар. Былаан-расписание бөҕө, хас хамсаныытын, төһөнү кэлбитин-барбытын, көрдөрүүлэрин сурунар-бэлиэтэнэр. Сири-дойдуну, дьону-сэргэни кытта билсэн, билиитэ-көрүүтэ, сыала-соруга кэҥээн иһэр. Хайдах-туох күрэхтэспитигэр, күнэ-дьыла хайдаҕар, ханнык кроссовканан сүүрбүтүгэр тиийэ, сиһилии ырытыылары оҥорор. Дневнигин хас биирдии страницата киһи болҕомтотун тардар.
Күнү көтүппэккэ кэриэтэ дьарыктанар. Тэтимин билэр, ааҕа-суоттуу сылдьар.
Сүбэтэ-амата үгүс.
Саҥа Дьыл саҕана ковидтаан, ый курдук тохтоон, онтон күрэхтэһэр туругар киирбитэ. Быйыл биэс марафоҥҥа, биир полумарафоҥҥа кыттыбыта. Итинник, сыл аайы марафоннары, полумарафоннары элбэхтик сүүртэлээн, ону таһынан, 5 км, 10 км “кылгас” дистанцияларга, соҕуруунан-хотунан, омук сирдэринэн, 56-59 саастаахтарга, киһи ааҕан сиппэт үгүс сүүрүүлэригэр кытынна.
Билигин хаһыйардьыт-ветераннары Екатерина Семеновна Никитина салайааччылаах “Чысхаан” кулууп түмэр. Кулууп көмөтүнэн ветераннар араас Бүтүн Россиятааҕы уонна аан дойду күрэхтэһиилэригэр кытталлар. Быйыл бэс ыйыгар Саха сириттэн хайыһары таптааччылар Бүтүн Россиятааҕы конференцияларыгар делегат быһыытынан кыттыбыта.
Алексей Иванович төһөтө-хаста сүүрбүтэ, бастаабыта, миэстэлэспитэ барыта учуоттана сылдьаллар. Марафон - күүстээх, утумнаах эрчиллиини, бэрээдэктээх буолууну, тулууру, дьулууру, күүһү, кыаҕы, билиини-көрүүнү, кытаанах санааны эрэйэр спорт көрүҥэ.
Эҕэрдэлиибит, Алексей Иванович!
Баһылай Посельскай
