Дмитрий Петрович сэрии саҕана хоту көһөрүллүүгэ тиийэн Булун оройуонун оскуолаларыгар үөрэппит учуутала, кылааһын салайааччыта, 97 саастаах Мария Георгиевна Стручкова, Р.М. Дмитриев дойдутуттан Эдьигээн Бэстээҕиттэн Анастасия Гаврильевна Далакырова кыттыыны ылан дьаһаллар таһымнарын үрдэттилэр.
Памятникка
Р.М. Дмитриев аатынан Олимпийскай эрэл училище тэлгэһэтигэр баар Д.П. Коркин памятнигар сибэкки дьөрбөтүн ууруу сиэригэр-туомугар Саха Өрөспүүбүлүкэтин спорка миниистирин солбуйааччы Леонид Николаевич Спиридонов, улуу тренер иитиллээччилэрэ Павел Павлович Пинигин, Александр Николаевич Иванов, Дмитрий Петрович тапталлаах кэргэнэ Александра Семеновна Коркина, училище дириэктэрэ Семен Сергеевич Чердонов, тренердэр, училище үлэһиттэрэ, үүнэр көлүөнэ тустууктар, спорт ветераннара кыттыыны ыллылар, эҕэрдэлэрин анаатылар, ахтыылары оҥордулар.
Чуолаан, дьоро түгэни аһарыгар, өрөспүүбүлүкэ спорка салалтатын аатыттан Леонид Спиридонов Д.П. Коркин курдук тренердэр хайаан даҕаны тахсалларыгар эрэнэрин, онуоха спорт үлэһиттэрэ, ветераннар бары күүскэ үлэлэһиэхтээхтэрин; Дмитрий Петрович киэн туттар иитиллээччитэ, Ил Түмэн депутата Павел Пинигин Дмитрий Петрович 1964 сыллааҕы Токиотааҕы Олимпиадаттан кэлэн баран дьаныһан үлэлээн саха тустуутун муҥутуур чыпчаалга тиэрпитин; бэйэтин кэмигэр омуктары чаҕылхай тустууларынан сөхтөрбүт Александр Иванов улуу тренер хатыламмат методиката аан дойдуга тарҕаммытын уонна тарҕана турарын тоһоҕолоон бэлиэтээтилэр, Мария Георгиевна бу ыытыллар тэрээһиннэргэ махталын биллэрдэ.
Александра Семеновна бэйэтин ахтыытыгар Дмитрий Петрович оскуола иннинээҕи саастарыгар тулаайах хаалбытын, кыра Диманы аҕатын аймахтара Михаил Ксенофонтович уонна Пелагея Тарасовна Лазаревтар иитэ ылбыттарын, бүтүн ыалынан кыралыын-улаханныын хоту көһөрүллүүгэ ыытыллыбыттарын, бэйэтин харыстаммакка олорон, ордук, тустууну науканы кытта сибээстээн күүскэ үлэлээбитин, онон норуокка биллибитин, ураты кырдьыксытын, эппит тылын булгуччу толорорун уонна толорторорун туһунан аҕынна.
Олимпиецтэр санаалара
Олмипийскай чөмпүйүөн, аан дойду үс төгүллээх чөмпүйүөнэ, Ил Түмэн депутата Павел Пинигин тренерин туһунан санаатын кытта маннык үллэһиннэ: “Мин Дмитрий Петровичка алтыс кылааска сааскы каникул кэнниттэн кэлбитим уонна онуһу бүтэриэхпэр диэри түөрт сыл киниэхэ эрчиллибитим. Улахан кылаас оҕолоро Вячеслав Карпов, Николай Захаров-Сахаачча, Илларион Федосеев уо.д.а. элбэхтэр этэ, бары доп-доруобай, күүстээх баҕайы уолаттар мустубуттар эбит. Бүтүн республикаттан барытыттан кэлэллэрэ. Оччолорго тустуу “бум” этэ. Бэртэн бэртэр, үчүгэйтэн үчүгэйдэр түмсүбүттэрэ, чөмпүйүөн буолаллара. Мин буоллаҕына көстүбэт, биллибэт этим. Уонна оннук, сыыйа үөрэнэн, эрчиллэн, үтүмэн үгүс оҕолор ортолоругар улааппытым. Кэлин, анализтаан көрдөххө, Дмитрий Петрович сүүһүнэн-тыһыынчанан кэлэн ааспыт оҕолорго барыбытыгар саамай үчүгэй хаачыстыбабытын күүһүрдүбүт эбит. Холобур, көрөҕүн дии, Роман Дмитриев ураты буочардаах тустар, Александр Николаевич эмиэ туһунан техникалаах. Ол курдук бары тус-туһунан бэйэбит айылҕаттан бэриллибит, ылбыт хаачыстыбабытын сайыннаран, онон тустар этибит. Бэйэбитигэр иҥэн сылдьар хамсаныыларбытын буортулаабат этэ. Ис айылҕабытыгар, сахаларга баар кыахпытын сайыннарбыт эбит.
Саха тустуутун. Киниттэн мин элбэх хамсаныыны, техниканы, сөптөөх хайысханы ылбытым. Холобура, умса түһэн атахтаабакка, японецтар курдук туран эрэ атахтыырга үөрэммитим. Токиоҕа 1964 сыллаахха запистаан ылбыт киинэтин, Ватанабэ запиһын көрдөрөр этэ. Биһиэхэ наар японецтар тустууларын көрдөрөрө. “Умса түһүмэн” диэн, оннук хамсаныыны үөскэтэрэ. Паалканы тутан биэрэрэ, ол аннынан киирэр-тахсар этибит. Ол иһин “нырок” приема миэхэ сөп түбэһэрин миэхэ киллэрэн кэбиспит эбит. Кэлин миэхэ ити улаханнык көмөлөспүтэ. Тобуктаабакка эрэ атахха киирэргэ үөрэппитэ. Кини саамай сүрүн күүһэ диэн, элбэх саха оҕотун киһи оҥортообут эбит. Били, бары кыахтаах, тэтиэнэх оҕолор кэлэллэр, оскуолаларыгар баппат оҕолор. Олору үүннээн-тэһииннээн, үөрэтэн, үлэһит дьон, инники олохторун оҥорбут эбит. Араас барыта буолуон сөп этэ, баппат, сытыы оҕолор быстах түгэннэргэ түбэһэн хаайыыга эҥин баран хаалыахтарын сөбө, өскөтүн, ускул-тэскил сылдьыбыттара эбитэ буоллар. Олор бары Дмитрий Петрович илиитин иһигэр киирэннэр, иитиллэннэр, бу олоххо миэстэлэрин булбуттара”.
Олимпийскай оонньуулар үрүҥ көмүс призера, хатыламмат техникалаах, “Улуу пехлеванынан” сүрэхтэммит Александр Иванов: “Дмитрий Петрович методиката аан дойдуга тарҕанна. Аан бастакынан күҥҥэ үстэ дьарыктаныыны киллэрбитэ. Үлэтэ дакаастаммыта, учуонайдар итэҕэйэннэр, ССРС сүүмэрдэммит хамаандата үс дьарыкка көспүтэ. Д.П. Коркин памятнига “Триумфка” суоҕа итэҕэс курдук, уолаттарын иннилэригэр памятник туруоруллара буоллар. Коркин методикатын баччааҥҥа диэри ситэ үчүгэйдик арыйа иликтэр. Научнай хамаанда үлэлиэҕин наада. Тоҕо диэтэххэ, ылбычча киһи кыайбат уустук методикалардаах этэ. Кини бэйэтин илиитинэн оҥорбут мас тренажердара билигин Сэбиэскэй Сойууска, Россияҕа, аан дойдуга тарҕанан, Америкаҕа, Японияҕа кытта бааллар. Ити аҥаардас биир спортивнай инбэнтээрэ. Ол методикаларбытын биһиги бэйэбит испитигэр үчүгэйдик туһаммакка сылдьабыт. Ол туһанылыннаҕына биирдэ Дмитрий Петрович оҥорбут өрөгөйө эргиллэн кэлиэҕин сөп”.
Быыстапкаҕа
Ити күн эбиэттэн киэһэ “Строительнай” атыы-эргиэн киинин 1-кы этээһигэр баар киэҥ-куоҥ саалаҕа, “Куоркуннуу олоруохха, Куоркуннуу айыахха” диэн Быыстапка чэрчитинэн тэрээһин буолла. Быыстапканы Чурапчытааҕы спортивнай оскуола интэринээккэ үөрэммит Татьяна Афанасьевна Гоголева үһүс сылын көҕүлээн тэрийэр. Коркин үөрэнээччилэрин иитиллээччилэрэ Ил Түмэн депутата Иван Данилов, Афанасий Заболоцкай уонна бүгүн биһиги кэккэбитигэр суох Александр Крылов көмөлөрө улахан. Араас көлүөнэ выпускниктар кэлэннэр дьон ортотугар кэпсээн, сэһэргээн, сүрдээх интэриэһинэй көрсүһүүлэр буоллулар. Ол иһигэр, 13 уонна 15 ССРС спордун маастардардаах кылаастар оскуоланы бүтэрбиттэрэ 50 сылын утаа-сабаа бэлиэтииллэр.
Элбэх киһи ахтыылары оҥордо. Спорт миниистирин солбуйааччы Леонид Спиридонов быыстапка биһирэбили ылан, сылтан-сыл улаатан иһэрин; Ярославскай Музейый салаатын сэбиэдиссэйэ Марианна Васильевна Стручкова сэдэх экспонаттан үөрэрин; Павел Пинигин тустууга үөрэппит тренерэ Дмитрий Петрович оҕолору күүстээх өрүттэрин сайыннарбытын; Александр Иванов Бөтүрүөбүс оҕолорго сынтарыйбат санааны үөскэппитин, иитиллээччилэрэ ССРС бары муннуктарыгар тиийтэлээбиттэрин, “Коркин оскуолатыттан сылдьабыт” диэн киэн тутталларын”- кэпсээтилэр.
Саха сирин спордун 1960-1980 сыллардаахха салайбыт, биллиилээх быһый Афанасий Егорович Алексеев бэрт интэриэһинэй түгэннэри аҕынна: “Өрөспүүбүлүкэ “Урожайыгар” олордохпуна Дмитрий Петрович кабинеппар киирэн миигин сүүрүк быһыытынан билэрин, хайдах үлэлии олорорун кэпсээтэ, штат көрдөөтө. Көрдөһүүтүн толорорго эрэннэрдим, өссө, маат биэрдибит. Үөрэн, долгуйан кууһан ылла, тиийэ сылдьарбар ыҥырда. Тиийбиппэр, Чурапчылар, спортсменнар наһаа истиҥник көрүстүлэр, спорткэмитиэт бэрэссэдээтэлэ Афанасий Кирикович Софроновтыын спорт тула улахан кэпсэтии буолла.
Сыал-сорук туруорулунна. Райсовет бэрэссэдээтэлэ Охлопков Степан Гаврильевич тустуу норуоттар икки ардыларынааҕы турнирдарын ыытыахха наада диэн эттэ уонна Чурапчыга республиканскай спортивнай оскуола тэрийиэххэ, тустууктарга күрэхтэһэ баралларыгар хайаан даҕаны харчыта биэрэҥҥит ыыта туруҥ диэтэ. Уонна: “Биһи чөмпүйүөннэри бэлэмниэхпит, үчүгэй тренердээхпит!”- диир. Дьэ, ол кэнниттэн сотору соҕус “Урожай” общество конференцията Москваҕа буолбута. Степан Гаврильевиһи делегат оҥороммут, бардыбыт. Степан Гаврильевич тырыбынаттан уоттаах-төлөннөөх тыллары эттэ: “Улуу тренердээхпит, биһи Олимпийскай чөмпүйүөннэри бэлэмниэхпит, биһиэхэ штатта биэриҥ, биһигини өрө тутуҥ уонна спорт национальнай көрүҥнэрин сайыннарыыга эмиэ үлэлиэ этигит"- диэн. Түмүк тылыгар “Урожай” бэрэссэдээтэлэ Солодов Петр Васильевич: “Хотугу Муустаах муора кытылыгар сытар кыра өрөспүүбүлүкэни өйүөххэ!”- диэн эппитигэр ытыс таһыныыта бөҕө буолбута.
Дьэ, уонна Коркины кытта көрсүһүүм диэн, арай, миигин сыбаайбатыгар ыҥырбыт. “Урожай” обществоҕа Местников диэн суоппардаахпын, ыскаап, эҥин, остуол тиэйэммит, бэлэхтээх тиийдибит. Шадрин Алексей Спирдонович диэн аан маҥнайгытын көрөр, бэрт бөдөҥ киһиэхэ дьиэтигэр түһэн, дьиэтигэр тиийдибит. Дьилээх хаһаайын багдаһыйан аҕай сүүрэн таҕыста, үөрбүт, дорооболосто, “Афанасий Егорович, маладьыас, кэлбиккит үчүгэй!”- дии-дии доруобай көстүүлээх Местниковпын кууһар: “аспыт сойоору гынна, ити суоппар массыынаны киллэриэҕэ”- диэн хатыҥыр киһини миигин ыйар. Мин сүрдээҕин долгуйдум, кыбыһынным буолан баран, Алексей Спирдоновиһим төттөрү сүүрэн багдаһыйан кэллэ: “Бырастыы гын, бырастыы гын, алҕаһаабыппын, эн эбиккин!”, - диэн кууһан ылан дьиэҕэ киллэрдэ. Кыра баҕайы дьиэҕэ олороллор этэ. Ол онно оһуохайдаабытым, Александра Семеновна кыраһыабай, үчүгэй баҕайы, ол туһунан ытыс тыаһынан доҕуһуоллатан туойан, сыбаайба олус бэргэ ааспыта. Дмитрий Петрович киһи быһыытынан олус судургу этэ. Улуу тренери кытта итинник алтыһан турабын”.
Быыстапкаҕа ахтыы оҥорооччулар ортолоругар оскуола-интэринээт иитиллээччитэ, билигин өрөспүүбүлүкэ сүүмэрдэммит хамаандатын дириэктэрин солбуйааччы Роман Иванович Оконешников, Саха Өрөспүүбүлүкэтин үтүөлээх суруналыыһа, тустууну бэһис кылаастан саҕалаан 40-тан тахса сыл тохтоло суох суруйар Иван Петрович Ушницкай, суруналыыстыкаҕа норуоттар икки ардыларынааҕы граннар түөрт төгүллээх кыайыылааҕа Хатастан Николай Николаевич Корнилов, Д.П. Коркин аатынан Чурапчытааҕы Республиканскай спортивнай оскуола-интэринээт дириэктэрэ Николай Николаевич Гуляев, биир кылааска үөрэммиттэр ааттарыттан Ольга Корякина (Матвеева) уо.д.а тыл эттилэр.
Д.П. Коркин огдообото Александра Семеновна Коркина: “Коркиннар үс оҕолоро оскуола иннинээҕи саастарыгар тулаайах хаалбыттара, чугас аймахтарынан иитиигэ барбыттара. Диманы аҕатын аймахтара Михаил Ксенофонтович уонна Пелагея Тарасовна Лазарева диэн 19-21 саастаах саҥа ыал буолбут дьоннор ылбыттар. Кинилэргэ оҕо буолбут. Наһаа махтанар этэ иитиллибит дьонугар, “хаһан даҕаны куоластарын үрдэтэн буойбуттарын өйдөөбөппүн, эгэ тарбахтарынан таарыйыахтара дуо” диирэ. Ол курдук “көҥүл үөскээбитим, үчүгэйдик ииппиттэрэ” диэн махтанар этэ. Уонна тулаайах оҕо, оччолорго көһүү, сут дьыл кыһалҕатын улахан дьону кытта тэҥҥэ билэн, Булун оройуонугар тиийэн үөрэнэ сылдьыбытын ахтар этэ. Онно Булуҥҥа интэринээккэ олорон Мария Георгиевна уонна кини кэргэнэ Георгий Иванович Стручковтар көрүүлэригэр-харайыыларыгар киирбит. Мария Георгиевна кинини нуучча тылыгар үөрэппит, кылааһын салайааччыта эбит. Оскуолаҕа сылдьан Абрамов Роман Романович алтыс кылаас оҕолоро оскуолаҕа улахан көмөлөһөөччү буолбуттар, биһигин бэйэлэрин кытта үлэһит курдук тэҥҥэ туталлара диэн кэпсиирэ. Үлэтэ норуокка билиннэ. Ордук, науканы кытта сибээстээн үлэлээбитэ. Бүтүн Сойуустааҕы научнай институттар үлэһиттэри ыытаннар, киниэхэ олорон үлэлииллэр этэ. Үгүс учуонайдар, суруйааччылар, биһиэхэ олорон, үлэлээн, чинчийэн, ол учуонайдары кытта мөккүһүү бөҕө буолар этэ. Дьоннор билиэхтэрэ диэн түөскэ анньынар бэлиэтин иилиммэт этэ. Киин сиргэ бардаҕына, ол бэлиэтин кэттэҕинэ Лужники стадиоҥҥа, научнай институкка эҥин суол аһаҕас буолар этэ. Күүскэ үлэлээбитэ. Бэйэтин олох харыстаммат этэ. Оҕолору наһаа таптыыра. Быыкаайык барахсаттар, алтыс кылааска кэлэн дьиэлэрин ахтаннар ытыыллар этэ уонна барбаттар. Дьэ, ону наһаа аһынар буолара. Киниэхэ оҕолор, ыччаттар тардыстар этилэр. Уонна төрөппүттэр эмиэ наһаа улахан көмөлөөх буолааччылар, сүбэлэрэ-амалара, оҕолорун интэриэһиргээн. Биһи аҕабыт Россияҕа эрэ буолбакка, аан дойдуга даҕаны биллэр этэ, онон улахан биллэр олоҕу олорон, үлэлээн ааста. Киниэхэ дьиэҕэ эбээһинэс суох этэ. Наар үлэтинэн. Түүн уон бииргэ кэлэллэр. Оччолорго билиҥҥи курдук техника суох, арааһынай улахан тимирдэри соһон-сыһан, аймалҕан бөҕөнөн оҕолорун кытта кэлэллэрэ. Уонна түүн үскэ-түөркэ диэри олорон үлэлиирэ. Һоҕордук үлэлээн ааспыта. Кинини дьон-сэргэ ытыктаан, норуота умнубат. Арааһынай тэрээһиннэри ыытылла тураллар. Ол иһин биһи куруук махталлаахпыт!”.
Куоркун олорбут паартата
Уникальнай, сэдэх экспонат быһыытынан билиниллибит паартаны хоту Булун оройуонуттан Д.П. Коркин иитиллээччитэ, ССРС спордун маастара, Саха Өрөспүүбүлүкэтин спорка албан аатын музейын билигин салайар, өрдөөҥүттэн үйэтитиинэн дьарыктанар Михаил Егорович Друзьянов бу сайын аҕалбыта. Ол туһунан Михаил Егорович маннык кэпсээтэ: “Быйыл Булуҥҥа баран кэлбитим болҕомтону ылла. Бу саас даачаҕа олордохпуна вассаап кэлбитэ, бултуу, кустуу сылдьар уолаттар Игорь Кальнойдаах Булун Кэрискэтиттэн паартаны булбуттар. “Спорт үлэһиттэрэ билэҕит дуо, үтүөлээх тренер Д.П. Коркин 1940 сылларга манна олорбута, үөрэммитэ диэн. Биир паарта ордубут”- диэн ис хоһоонноох. Барбыт киһи дии санаатым. Манчаары оонньууларын күннэригэр, 13 хонуктаах командировкаҕа көттүм, спорт министирэ Иннокентий Юрьевич Григорьев “Көрөн-истэн кэл” диэн ыыппыта.
Бороҕон нэһилиэгэр Намыга тиийбиппэр Бурцев Петр Николаевич көрсүбүтэ. Дьиэтигэр хоннорон, киниэхэ олорон үлэлээбитим. Биэс киһилээх экспедиция тэрийбиппит: Кальной Игорь Николаевич, Горохов Эдгар Алексеевич, Осипова Жанна Прокопьевна састааптаах. Намы өрүс үрдүгэр Кэрискэҕэ биэс чаас моторканан айаннаан тиийбиппит. Онно кыра Дима 1942-44 сыллардаахха Лааһыраптары кытта олорон үөрэммит, кыһынын, сайынын оттоспут. Сырыыта-айана ыарахан, от-мас дойду эбит. Биир паартаны ылабын диэн, саха абыычайынан уот оттон, эбэбитин аһатан, күндүлээн эҥин. Кэрискэ оскуолата 1956-57 сылларга диэри үлэлээбит. Хрущев колхозтары, совхозтары тэрийэн кииннээһин буолбутугар, кытыы учаастактар эстэн кураанахсыйбыттар. 70-ча сыл бу паарта оскуола иһигэр турбут. Оскуола эргэрэн, үрдэ сууллан, баары барытын хампы баттаабыт. Инньэ гынаммыт, сүбэлэһэммит, бу паартаны ыламмыт, аттыгар баар иччитэхсийбит дьиэлэри, Дмитрий Петрович дьонун Лааһыраптар олохторун оннун көрөн, биир чаанньыгы, саалана сылдьыбыт саатын, илим тобохторун дойдубар спорт-оскуолаҕа диэн аҕалбытым. Намы сэлиэнньэтиттэн моторнай лодканан аҕалбыппыт.
Көрөн-истэн, өрөмүөннээн бараммыт вертолетунан Тиксигэ аҕалбытым. Борохуотунан барыахтаах этэ, ону борохуот хапытаана “коммерческай сыанаҕа илдьэбин” диэбитэ. Хата, мин дьолбор, биир кылааска үөрэммит аатырбыт бөҕөспүт, билигин Ил Түмэн депутата Павел Павлович Пинигин кэлэн быыбарга үлэлэһэ сылдьара. Паартабын киниэхэ хаалларан бараммын, администрацияны кытта дуу, хапытааны кытта дуу кэпсэтэҥҥин куоракка ыыттар диэбитим. Бэйэм буоллаҕына Дьокуускайга көтөн хаалбытым. Онтон сотору соҕус буолан баран Павел Павлович “Паартаны быһаардым, хапытааны кытта кэпсэттим, Дьокуускайга от ыйын ортотугар борохуотунан босхо тиийиэҕэ”- диэн телефоннаабыта.
Онтон, паартабыт кэлбитин кэннэ Д.П. Коркин төрөөбүт күнүгэр Чурапчыга спортоскуолаҕа ыытыам дии санаабытым. Онтон туран, паартабыт “уникальнай экспонат“ буолан Чурапчы музейыгар барбат диэн буолла. Тоҕо диэтэххэ, Чурапчы музейа, бииринэн, юридическэй күүһэ суох, иккиһинэн, мас дьиэ эбит. Онон маннык уникальнай экспонат хайаан даҕаны куоракка хаалыан наада диэн, Республиканскай Ярославскай аатынан музейга киирдэ. Чурапчы спортивнай оскуолата бу паартаны копиятын устан оҥоруохтаахтар. Онон, бу паарта Дмитрий Петрович олоҕун кэпсии-ипсии туруоҕа.
Бу экспедиция салҕаныан наада. Мин сэттэ сиргэ сылдьыам дии санаабытым даҕаны, биэс эрэ сиргэ сырыттым. Холобур, Дмитрий Петровиһы Күһүргэ үөрэммитэ дииллэр, Томтор диэҥҥэ эмиэ үөрэммит да, ол бөһүөлэк олох эстэн хаалбыт. Оскуолатын акылаата эрэ сытар. Инньэ гынаммын, Кэрискэҕэ тиийэммин бу ылан кэллэҕим дии. Ол иһин республика салалтата, тустуу федерацията бу экспедицияны өссө салгыы үөрэтэн, оҕолор тиийэн онно көрөн, Дмитрий Петрович хайдах усулуобуйаҕа үөрэммитин, олорбутун хайаан даҕаны билиэхтээхтэр дии саныыбын.
Хас да кырдьаҕастары көрсө сырыттым. Горохов Иннокентий диэн 87 саастаах оҕонньор кэпсииринэн, Чурапчылар сэрии сылларыгар көһөрүллүүгэ кэлэннэр Кэрискэҕэ ынах ыабыттарын билэр эбит, онно үс оторой-моторой миигиттэн убай уолаттар биирдэ тоҥон өлө сыспыттарын табаһыттар дуу, булчуттар дуу булбуттарын киниэхэ кэпсээбиттэр. Онтуката буоллаҕына, Кэрискэттэн Дойдукаан диэн сиргэ оҕолор дьонноругар баран хонон кэлэллэр эбит. Биирдэ буурҕаҕа түбэһэннэр Дмитрий Петровичтаах тоҥон сыталларын булан ылбыттар. Чуут өлө сыспыттар. Онон Дмитрий Петрович кытаанах дьылҕатын билигин билэр-өйдүүр дьон-сэргэ баарына үөрэтиэхпитин наада.
Мин Кэрискэҕэ тиийэн бараммын, паартаны тоһоҕолорун тууран, көтүрэн бараммын, салапааҥҥа суулаан бараммын, кыбынан кэлиэм диэбитим, онтукам, букатын былыргы паарта, 30-с сыллардаахха оҥоһуллубут, ол аата, бу паарта 90-н тахса саастаах. 70-ча тоһоҕонон саайыллыбыт. Ол үрэх баһыгар биһиэхэ плоскогубца да суох, сүгэ да суох, инньэ гынан, кэбис, хайдах даҕаны көтүрүө суохпут дэһэммит, хайдах баарынан сүгэммит, дьэ бу аҕаламмыт, хата үчүгэй баҕайытык музей экспоната буолла. Өссө көрөн-истэн бараннар, бу паартаҕа “ССРС үтүөлээх тренерэ, Саха АССР үтүөлээх учуутала Д.П. Коркин олорбута диэн суруктаах буолуоҕа. Биир өттүгэр буоллаҕына, мин экспедициям дьоно - биэс киһи турар хаартыскабыт ыйаныахтаах. Онон, бу экспедиция салҕаныа дии саныыбын”.
Улуу тренери үйэтитии салҕанар аналлаах
Маныаха сөп түбэһиннэрэн, Куоркун биир баттаамалаах иитиллээччитэ, оччоттон баччааҥҥа диэри оскуола-интэринээт томторугар харыс халбарыйбакка олорор, билигин Чурапчытааҕы Д.П. Коркин аатынан спортивнай албан аат музейын дириэктэрэ Егор Васильевич Пудов үлэтин сыалын-соругун билиһиннэрдэ: “Гоголева Татьяна Афанасьевна аан бастаан көҕүлээн тэрийбит быыстапкатын сыала-соруга сыллата кэҥээн, экспонаттара эбиллэн, элбээн иһэллэр. Сүрүн түгэннэри бэлиэтиир буоллахха, Павел Пинигин балта Мария Павловна Дириҥҥэ баар дьиэ-кэргэн музейытттан манна киллэрэн көрдөрбүтэ биир сонун курдук буолла. Киһи сөҕөр экспонаттара бааллар. Байбал убайдара, бырааттара кэппит тирии этэрбэстэрэ, былыргы тутта сылдьыбыт маллара бааллар. Уонна быыстапкаҕа биир сонунан кэллэ М.Е. Друзьянов Булун курдук ыраах сиртэн Дима Коркин сэрии сылларыгар олорон үөрэммит паартатын илдьэ кэллэ. Уонна бу көрсүһүүгэ Павел Пинигин кылааһа, оскуоланы бүтэрбиттэрэ былырыын 50 сыла, Александр Николаевич Иванов, “Үтүө дьулуур” оонньууларын кыайыылааҕа Василий Николаевич Гоголев кылаастара кэлэ сырыттылар. Уонна сонун быһыытынан Бөтүрүөбүскэ үөрэммит оҕолор Константинов Баһылай-Бадьай бииргэ үөрэммит оҕолоро Валерий Лыткиннаах кинигэ таһаараннар, олор кэпсээтилэр. Иванов Александрдаах эмиэ кинигэ сүрэхтээтилэр. Оскуола-интэринээти бүтэрбит, ССРС Сэбилэниилээх Күүстэрин үс төгүллээх чөмпүйүөнэ Гаврил Каприн эмиэ үчүгэй баҕайы кинигэ таһаартарбыт. Итинник сылын аайы оскуола-интэринээккэ үөрэммит оҕолор үбүлүөйдэригэр кинигэлэри таһаартараллар, музейга биэрэллэрэ үтүө үгэскэ кубулуйда.
Чыаппараҕа олорор Попов Сидор Сидорович 50 сылы быһа тустуу туһунан матырыйааллары хаһыаттан булан муспутун биһиэхэ бэлэхтээбитэ улахан сэҥээриини ылла. Мин бэйэм музейбар баар спортивнай хаһыаттартан матырыйаал бөҕөнү мунньаммын, 11 альбому оҥордум. Учууталбар, тренербэр Дмитрий Петровичка түөрт альбом оҥоһуллубута, олимпийскай чөмпүйүөннэргэ, призердарга барыларыгар альбом оҥоһулунна. Василий Гоголев туһунан эмиэ альбом оҥоһулунна. Ону таһынан, бэйэм баҕа санаам диэн Бөтүрүөбүс 95 сааһыгар диэри муспут матырыйаалларбыттан “Саха тустуутун саргыта” диэммин алта альбом оҥоруохпун баҕарабын. Уонна “Кыаллыбатах олимп” диэммин эмиэ оҥоруохпун баҕарабын. 1980 сылтан ыла биһи оҕолорбут, тустууктарбыт баччааҥҥа диэри, Айаал Лазарев быйыл эмиэ кытынна, ол тухары олимпийскай мэтээл кэлбэтэ. Ол кыттыбыт уолаттар тустарынан эмиэ альбом оҥоруохтаахпын. Тустууну хайдах эрэ үйэтиппит киһи диэн баҕа санаалаахпын. Тарскай тустуута маҥнайгы саҕаланыаҕыттан матырыйаала барыта баар. Хапсаҕай киэнэ барыта баар. Итинник эттэхпинэ, барыта 30-ча альбому оҥоруохтаахпын. Онтон бу альбомнар барыта оҥоһуллан бүттэхтэринэ, ити альбомнары барытын электроннай оҥорон республика үрдүнэн тарҕанар кыах үөсүө этэ. Аны, өссө биир үчүгэйэ диэн, Саха сиригэр буолбут тустуулар барыта бааллар. Ити 1964 сыллаахха Саха тустуутун саамай өрөгөйө, түөрт чөмпүйүөн, үс призер буолбут тустууларыгар сүрдээх үчүгэй матырыйааллар бааллар. 1985 с. ССРС чемпионата, 1991 сыллаах эмиэ баар. ССРС уонна Россия манна буолуталаабыт чемпионаттара эмиэ туспа альбом буолуолуохтара. Мунньубут матырыйаалларым мээнэ ыһыллан-тоҕуллан хаалбакка альбом буоланнар бу музейга тураннар, дьоҥҥо-сэргэҕэ туһалыа этилэр.
Икки сылынан Дмитрий Петрович 95 сыла бэлиэтэниэҕэ. Күүскэ ыларга диэн правительственнай комиссия тэрилиннэ. Правительство бэрэссэдээтэлэ бэйэтинэн комиссия бэрэссэдээтэлэ буолла. Музейдар бу датаҕа үчүгэйдик бэлэмнэнэргэ диэн сыаллаахпыт-соруктаахпыт. Дмитрий Петрович 100 сааһыгар диэри экспонаттары булан, музейдары байытыахтаахпыт”.
Баһылай Посельскай
