42 км 195 м дистанцияны этэҥҥэ түмүктээн өйдөбүнньүк мэтээлинэн, дипломунан, ону таһынан, өрдөөҥүттэн олохтоммут үгэһинэн, стартовай нүөмэринэн, фирменнэй футболканан, сувенирдардаах спортивнай суумканан биһирэннэ.
Хайдах саҕаламмытай?
Курбуу курдук уһун, көнө, иҥиир-ситии көрүҥнээх Петр Захаров түһээн да баттаппатах марафонунан 45 сааһыттан ылсан дьарыктаммыта. Бассейҥҥа харбыыра, волейболлуура. “Дыхалката” үчүгэй ээ. 2016 сыллаахха Дьокуускайга буолар “Азия оҕолорун” оонньууларыгар бэлэмнэниинэн спорт объектара сабыллыбыттарыгар, тугунан да дьарыктанара суох буола түспүтэ. Таах сылдьыаҕынааҕар, атырдьах ыйыгар 1-кы “Саха-полумарафоҥҥа” аан-бастаан бэйэтин холоммута. Орто көрдөрүүлэнэн, сүүрүөххэ сөп эбит диэн санааҕа кэлбитэ. Аан дойду үс төгүллээх чөмпүйүөҥкэтэ, тренер Татьяна Жиркова 2017 сыллаахха баҕалаахтары сүүрүүгэ дьарыктыырын туһунан биллэриитин ааҕан дьарыктана кэлбитэ. 2019 с. Аммаҕа буолбут Спартакиадаҕа Өлөөн улууһун аатыттан 42 км марафоҥҥа сүүрбүтэ. Үлэтин быыһыгар сүүрүүнэн дьарыктанарын этэ-хаана ылыммыта, сөбүлээбитэ.
Марафоҥҥа көрдөрүүлэрэ күрэхтэһииттэн күрэхтэһиигэ тупсан испиттэрэ. Дьарыга күүһүдүбүтэ. Эдэр уолаттары иннилэригэр түһүтэлиир буолбута. “Төһөнөн уһуннук дьарыктанаҕын даҕаны, оччонон тупсан иһэҕин”,- диэн санааҕа кэлэр. Марафон 5, 10 км курдук буолбатах, тугунан түмүктэнэрэ биллибэт. Үчүгэйдик сүүрэн кэлиэм диэҥҥин кыайан эппэккин. Аһылыгын көрүнэр, тутуһар буолар. Хойуу чэй, кофе оннугар сылбырхай ууну иһэр. Сыалааҕы, арыылааҕы сиэбэт, бэрэски, алаадьы да сиэбэт, ыһаарыламмыкка чугаһаабат. Хааһы ордорор, ууга буспутунан аһыыр. Тустууктар курдук, стаартыан биир нэдиэлэ иннинэ ыйааһынан түһэрэр бэрээдэги тутуһар.
“Московскай” марафоҥҥа үстэ кытынна. Бу саас Казаньннааҕы марафоҥҥа кытыбыта. Омук дойдуларын марафоннара далааһыннара киэҥин, тэрээһиннэрэ үчүгэйин сөҕөр. Холобур, Нью-Йорк марафонугар 45 тыһ. киһи кыттар, аурата, таһыма олох атын диэн билэр. Омук сиригэр стаартыыр санаа олохсуйар.
“Мейджорга” кыттарга сорунуу
“Мейджор” диэн аан дойдуга алта улахан коммерческай марафоннар бааллар”,- диэн тугу билбитин үөрэ-көтө үллэстэр Петр Захаров. Ол курдук, Америкаҕа Нью-Йоркскай, Бостонскай, Чикагскай, Европаҕа Лондонскай уонна Берлинскэй, итиэннэ, Азияҕа Токио марафона баар. Коммерческай буоланнар харчылара, бириистэрэ улаханнар. Инньэ гынан, күүстээхтэр, улахан марафонецтар анаан-минээн бэлэмнэнэн кэлэллэр. Оннооҕор, аан дойду чемпионата буолар буоллаҕына “Мейджорга” бараллар эбит. Бастаабыт киһи 100 тыһ.доллары (10 мөлүйүөн солк) ылар.
Профессионаллары сэргэ, ким баҕалаах, уһун сүүрүүнү таптааччылар эмиэ кытталлар. Айаҥҥын, түһэр, аһыыр үпкүн-харчыгын булуннаххына, визаҕын ыллаххына, сыл инниттэн сайаапка биэрэн регистрацияланнаххына уонна взноскун төлөөтөххүнэ, ыҥырыы ылаҥҥын марафоҥҥа кыттар кыахтана түһэҕин.
Петр сытыы-хотуу, кэпсэтинньэҥ, уопсай тыл булар. Толлугаһа суох буолан, аан дойду хайа баҕарар муннугар баран кэлэргэ бэлэм. Дэлэҕэ, 2019 сыллаахха Токиоҕа, Бостоҥҥа, Чикагоҕа ыыталаабыт сайаапкалара үһүөн бигэргэниэхтэрэ дуо! Пандемия мэһэйдээн Бостону уонна Чикагоны тохтоппуттар. Броньунан туһанан Токиоҕа бара сылдьыбытыгар элиталары эрэ кытыннарбыттар. Ол да буоллар, ойоҕоһуттан күрэхтэһээччилэри кытта тэҥҥэ сырсан, улахан марафон тыынын билбит. Японияны көрөн астынан-дуоһуйан кэлбит.
Омук сирдэригэр баран кэлэр туһуттан онлайн ситиминэн английскай тылы үөрэтэн, билигин справочнигынан холкутук быһаарсар буолбут. Өссө дириҥник ылсан үөрэтэр санаалаах. Буҕаалтар идэлээх буолан, ааҕарын-суоттуурун ыарырҕаппат. Сааһыт, булчут бэрдэ. Күһүн-саас кустуурун көтүппэт. Марафонунан үлүһүйүөн иннинэ улахан булка сылдьыбыт. Эдэр-эмэн саастарыгар кик-боксиҥҥа аан дойду чөмпүйүөнэ Андрей Артамоновка эрчиллэн өрөспүүбүлүкэҕэ миэстэлэспит, Россияҕа бэһис буола сылдьыбыта Бэйэтин кыаҕар эрэллээх. Соҕотоҕун сылдьарын ордорор.
Бостонскай марафоҥҥа виртуально сүүрбүтүтэр сертификат биэрбиттэр гынан баран, протоколга киллэрбэтэхтэр, ылыахтаах мэтээлин ыыппатахтар. Аахпатылар диэн хомойор. Чикагоҕа хайаан да бараары эрдэттэн бэлэмнэммит. Быйыл саас Казаньннааҕы марафоҥҥа сүүрэн бэйэтин бастыҥ көрдөрүүтүнэн – 2 чаас 50 мүн кэлбит. Манчаары оонньууларыгар кыттаары эрчиллэ сылдьан атаҕын эчэппит, ахиллатын. Сайыны быһа атаҕа ыалдьан сүүрбэтэх, дьарыктамматах. “Мейджорун” буоллаҕына барытын төлөөн, Чикагоҕа баран кэлэр визатын туһанаары, тренерэ Татьяна Юрьевна бопсо сатаабытын үрдүнэн, эрдэ регистрацияламмытын таах хаалларымаары, кыттар баҕата улахана бэрт буолан, алтынньы 7 күнүгэр, ыраах айаҥҥа туруммут. Дьокуускай - Москва – Стамбул - Чикаго көтөн хаалбыт. Түөрт ый туох да дьарыга, эрчиллиитэ суох. Марафон быраабылатынан алта чааһынан сүүрүүгүн түмүктүөхтээххин, оччоҕо эрэ ааҕаллар. “Түөрт көс сири алта чааһынан хааман да кэлэр инибин”- диэн бүччүм санаалаах эбит.
Чикаго сүүрэр суолугар
Сүүрбэччэ чаас көтөн Чикагоны булбут. Өйүүн күрэхтэһиэхтээх. Биир күн сынньалаҥнааҕын аанньа туһамматах. Били, “часовой пояс” диэн тугун дьэ билэн, ыарахаттары көрсүбүт. Саха сириттэн уон түөрт чаас уратылааҕа улаханнык дьайбыттар. Уута букатын көтөн хаалбыт, онно эбии, аарыма куорат түүҥҥү тыаһа-ууһа, массыыналар, матассыыкыллар, вертолеттар тыастара, сиреналар субу ньиргийэн олороллоро соһуппут. Аны, хаһан да амсайбатах “ньух-ньах” курдук астарын сөбүлээбэтэх. Ыраах омук сиригэр сылдьа үөрүйэҕэ суоҕа таайбыт.
Хата, эчэйиилээх атаҕа үчүгэй курдук, онон уоскутунар. Бириэмэҕэ сүүрбэт буолан, наадыйбат. Алта чааһынан холкутук кэлиэм диэн эрэх-турах сананар. Стаартыыр сиргэ сүүрээччилэр ыам бырдаҕын курдук элбэх мустубуттар. 3 чаас көрдөрүүлээх 30 тыһыынча марафонецтары “А” зонаҕа туспа туруорбуттар. Элиталары урут сүүрдүбүттэр, туспа. Петр Захаров көрдөҕүнэ, аттыгар барыта омуктар. Негрдар таһымнара олох атын, көтө, тэйиэккэлии сылдьаллар, “аһыҥа” курдук дьоннор, атахтарын төбөтүгэр сылдьаллар, чэпчэкилэрэ сүрдээх”,- диэн сөҕөр.
“Хайдах эрэ куражпар киирэн хааллым. Үс чааһынан сүүрэн кэлэр инибин”,- диэн бэйэтин бөҕөхтүк сананан, инникилэри кытта барсардыы сананан, илиитин-атаҕын таптанар. Өрүтэ ойуолаан ылар. Урукку дьарыгар эрэнэр. Старт буоларын кытта тэҥҥэ тутуспутунан барбыт. Чочумча буолаат пульсун көрбүтэ тахсан киирэн барбыт. Тэтимин бытаардыбыт. Түөрт ый харыстанан сүүрбэтэҕэ, дьарыга суоҕа таайбыт. Этэ-сиинэ ыараан киирэн барар. 14 км кэлиитигэр атаҕа хам тутан кэбиспит. Хаама-хаама нэһиилэ сүүрэр буолбут. Атаҕын иҥиирэ тардыалыыр. “Пахай, маннык буоллаҕына алта да чааһынан тиийиэ суохпун”,- диэн саарбахтыыр санаалар элэҥнэспиттэр. Бачча ыраах кэлэн баран туораан хаалар, дьэ, кырдьык кыһыы, абакка. Бу ахсыс марафонун тухары хаһан даҕаны маннык буола илик эбит. Дьарык суоҕа билэрин санаталаабыт. Күнэ-дьыла үчүгэй эрээри, салгын сиигин сөбүлээбэтэ ыгар, ыарахаттары үөскэтэр. Тууһа тахсан, этэ-сиинэ, атаҕа бүүс-бүтүннүү муус-маҕан буола бүрүллэр. Туох-баар күүһүн мунньунан, хара өсөһүнэн, аргыый аҕай хаама-хаама сүүрэр. Тохтоотоҕуна бачча ыраах кэлэн баран, сүүрбүт сыала-соруга күдэҥҥэ көтүөхтээх!
Итинник моһуогуран, хас биирдии килэмиэтирин ааҕар. Иннин диэки барарын тохтоппот. “20... 19... 18...км хаалла”,- диэн иһигэр ботугураан ааҕа иһэр. Кыаҕын ылларан иһэр киһиэхэ, биэтэк кэлэн биэрбэтэ сүрдээх буолар эбит. Аны, хаамтаҕына, тулатыгар сэлэлээн турар көрөөччүлэр ыксаталлар, тиэтэтэллэр, хаһыы-ыһыы бөҕөтүн түһэрэллэр. “Го-го-го!” (“сүүр-сүүр!”) бөҕө буолаллар. Хаамтаҕына фотографтар кэлэн уһулаллар.
Кэмниэ кэнэҕэс, бүтэһик килэмиэтирдэр кэлэннэр, “сүүрүүбүн түмүктүөхтээхпин!”,- дэнэн, бэйэтэ-бэйэтин хамаандалыыр. Биэтэккэ нэһиилэ кэлэр. Бириэмэтэ 4 чаас 7 мүн 19 сөк! Баар!! Мэтээлин биэтэккэ кэлээтин кытта моонньугар иилэллэр. Үөрүү-көтүү бөҕө буола түһэр! Хаһан да маннык ыараханы көрсө илигэ. Бэйэни кыайыы диэн итини этэн эрдэхтэрэ.
Ити курдук, туруоруммут сыал-сорук толорон эргилиннэ!
Инники сыал-сорук
Москваттан чугас соҕус, Европа диэки баран күрэхтэһэр санаалаах. Бириэмэҕэ сүүрэргэ сорунар. Аны, саастарынан бөлөхтөргө арааран аан дойду чемпионатын оҥорор буолбуттарын биһириир. Бэйэтигэр сөп түбэһэр 50-54, 65-69 саастары киллэртээбиттэрин сүргэтэ көтөҕүллэн кэпсиир. Быйылгыттан оҥорбуттар. Быйыл, “Лондонскай” марафоҥҥа. Россияттан хаһыа да буолан барбыттарыттан Юрий Строфилов 55-59 саастаахтарга 2:38 кэлэн аан дойду чөмпүйүөнүнэн буолла. Фарид Мухамедзарипов диэн Москваҕа олорор татар уола 45-49 саастаахтарга 2:28 кэлэн иккиһинэн сүүрүүтүн түмүктээн, бастаабыт киһиттэн биир эрэ сөкүүндэнэн кыайтаран кыһыйан ытаабат эрэ үһү. Эһиилги “Лондонскайга” регистрацияламмыт. Россия иһигэр Москва, Казань, Омскай уонна Владивисток марафоннарын көрдөрүүлэрэ ааҕыллаллар. Атын марафоннары билиммэттэр. Чикаготааҕы марафоҥҥа 4 чааһы көрдөрбүт очкота кыра – 5000 курдук. Инньэ гынан, 50 саастаахтарга 58 миэстэҕэ сылдьар. Ити саастарын бөлөҕөр 86 киһи киириэхтээх. Баҕар омуктар ситэн ылыахтарын сөп. Онтон Россияҕа билигин марафону боппуттарынан, бу күннээххэ бастакы көрдөрүүлээх. Россия аатыттан киллэриэхтэрин сөп. Шанс баар. Онон, табылыннаҕына, муус устарга аан дойду чемпионатыгар Лондоҥҥа барыахтаах. Саҥа Дьыл кэнниттэн биллэриэхтээхтэр. Оччоҕуна бэлэмнэнэн киирэн барыаҕа.
Петр Захаровка ситиһии тосхойдун!
Баһылай Посельскай
