Футболга олоҕун анаабыт Андрей Гаврильевич Орто Халыма куоратыгар төрөөбүтэ. Майаҕа улааппыта, оскуоланы бүтэрбитэ. Армия кэнниттэн Алтаннааҕы СПТУ-ну бүтэрэн суоппар идэтин ылын сүүрбэччэ сыл улахан массыыналарга үлэлээбитэ. Төһө да ыарахан, барыылаах-кэлиилээх үлэҕэ сырыттар оҕо эрдэҕиттэн ылларбыт футболуттан арахсыбакка, Мэҥэ-Хаҥаласка футболу сайыннарыыга улахан кылаатын киллэрбитэ. Улууска тэрээһиннээх футболу саҕалаабыт общественнай тренеринэн буолар. Кэлин 17 сыл футбол тренеринэн таһаарыылаахтык үлэлиир.
“Лучший дворовый тренер России” улахан ааты ылбыт тренери үбүлүөйдээх күнүнэн көрсөн кэпсэттибит. Ону өрөспүүбүлүкэ футболу уонна спорду сэҥээрээччилэригэр билиһиннэрэбит.
Онон тренер А.Г.Слепцов кэпсээнин ааҕыҥ:
Андрей Гаврильевич, 60 сааскын туолбуккунан улууспут спортсменнарын, спорт бэтэрээннэрин ааттарыттан эҕэрдэлиибин! Олоҕуҥ аҥарын тренердээн, футбол сайдыытыгар үлэлээн кэллиҥ. Футболга хайтах кэлбиккин ааҕааччыларга билиһиннэриэх эрэ.
- Оскуолаҕа киирэ иликпиттэн оҕолор мээчиги эккирэтэн тэпсэллэрин көрө-көрө ымсыырар этим. Онон киһини өйдүүр буолуохпуттан футболу сэҥээрэ улааппытым. Онтон арыый улаатан иһэн дьиэ таһыгар оҕолору кытта оонньуур буолуохпутуттан ылларан барбытым. Хамаандаҕа арахса-арахса муһуннарбыт эрэ оонньуур этибит. Оччолорго күрэхтэһии тэриллибэт, ким даҕаны хайдах оонньууру кэпсээбэт, үөрэппэт этэ.
Армия кэнниттэн 1984 сыллаахтан Майаҕа дьиҥнээхтик хамаанда тэринэн оонньооһун саҕаламмыта. Миигин хамаанда хаппытаанынан талбыттара. Онон оонньууну тэрийээччи, хамаандалааччы курдук буолбутум. Майаҕа футболунан спортивнай көрүҥ курдук дьарыктаныы, күрэхтэһиилэри тэрийии, хамаанданы сүүмэрдээһин онтон ыла биһиги көлүөнэттэн саҕаланар курдук.
Уонча сыл оробуочайдаан, суоппардаан баран 1992-94 сылларга спорткомитетка инструкторынан үлэлии сылдьыбытым. Сүрүн баҕам диэн футболу тэрийии... Бу бириэмэттэн ылата ыччаттары футболга угуйар үлэм күүскэ, тэтимнээхтик барбыта дии саныыбын. Общественнай тренер курдук сылдьыбытым. Официально оҕо спортивнай оскуолатын тренеринэн 2004 сылтан саҕалаан үлэлиибин. Тренер буоларга анал физкультурнай үөрэх ирдэнэр. Онон кэтэхтэн үөрэххэ киирбитим. 2008 сыллаахха үрдүк үөрэх дипломун ыламмын дьэ идэтийбит тренер курдук сананан үлэлээн барбытым. 2009 сылтан Нерюнгри куоракка кииннээх өрөспүүбүлүкэ анал футболга оскуолатын Майаҕа тренеринэн анаммытым. Быйыл күһүҥҥэттэн Нерюнгрига үлэлээн эрэбин. Онон өрөспүүбүлүкэ сүүмэрдэммит хамаандатыгар оонньуур оҕолору кытта үлэлиибин.
Иппит-үөрэппит оҕолоргуттан кимнээх оскуола кэнниттэн салгыы дьарыктанан ситиһиилэннилэр?
-Оройуоммут хамаандатыгар үчүгэйдик оонньообут оҕолор элбэхтэр. Мин өрөпүүбүлүкэ футбольнай кулууптарыгар ситиһиилээхтик оонньообут уонна оонньуу сылдьар уолаттары ааттаталыахпын сөп:
Никифоров Михаил Васильевич (1989 с.т.) футболга РФ спордун маастарыгар кандидат. Сахалартан бастакы буолуохтаах. ФК «Факел-ШВСМ» футбол кулуубун (ФК) (Дьокуускай к.) хамаандатыгар Уһук Илин чемпиона (2010 с.). “Якутия” профессиональнай футбол кулуубун (ПФК) оонньооччута. Кэлин хамаанда хаппытаана.
Бурнашев Данил Гаврильевич (1994 с.т.) уонна Скрябин Максим Александрович (1994 с.т.). Мини-футболга кулуубунай хамаандалар ортолоругар үрдүкү лигаҕа (1994-95 с.т.) МФК “Заря” хамаандатыгар Россия чемпионатын финалистара (2011 с.) – 5 миэстэ. 21 диэри саастаахтарга мини-футболга СӨ чемпионнара (МФК “Заря”. 2011с.).
Дьяконов Николай Николаевич (1996 с.т.) уонна Саввин Айсен Иннокентьевич (вратарь, 1996 с.т.), Россия Уһук Илин зонатын 1996-97 с.т. оскуола үөрэнээччилэригэр, Нерюнгри куорат оскуола-интернатыттан Саха сирин сүүмэрдэммит хамаандатыгар, чемпиона (Благовещенскай к. балаҕан ыйа, 2011 с.). Барахов Константин Александрович, 1997 с.т. СӨ сүүмэрдэммит хамаандатын оонньооччута (Нерюнгри к., оскуола-интернат). Ити аҕаларын ааттарын дьон кимнээх оҕолоро буолалларын биллинэр диэн ааттыыбын.
Андрей Гаврильевич, эн билигин Нерюнгри куоракка өрөспүүбүлүкэ футболга оскуолатыгар тренеринэн быйыл күһүҥҥүттэн үлэлээн эрэҕин. Онон улууспутугар эрэ буолбакка өрөспүүбүлүкэ үрдүнэн футбол сайдыытыгар эппиэттээх үлэһиккин.
Улууспутугар, өрөспүүбүлүкэҕэ футбол хайтах туруктааҕый, салгыы сайдыытыгар бэйэҥ туох санаалардааххыный?
-Улууска футбол кэрдиистэринэн бытааннык да буоллар, аргыый аҕайдык сайдар дии саныыбын. Билигиҥҥи туругунан Мэҥэ Хаҥалас тыа оройуоннарыттан өрөспүүбүлүкэҕэ биир бастыҥнара диэххэ сөп. Оройуоҥҥа футбол саҕаланыытын 1984 с. саҕаламмыта диибин. 1985 сылтан официально оройуон календрнай былааныгар киллэрэн күрэхтэһэр буолбуппут. Улууспутугар футболунан дьарыктанар нэһилиэктэр бааллар: Табаҕа, Төҥүлү, Тумул, Бэстээх, Хаптаҕай, Павловскай курдук. Онно общественнай төрүккэ олоҕурун, баҕа өртүлэринэн үлэлиир уолаттар бааллар. Билигин Мэҥэ Хаҥалас улууһугар кыра саастаах оҕолортон саҕалаан, ветераннарыгар тиийэ үчүгэйдик оонньуур кыахтаах хамаандалар баалларын бигэргэтиэхпин сөп. 1990 сылтан көлүөнэлэринэн күрэхтэһиилэри ыытабыт. Өрөспүүбүлүкэ оройуоннарын кытта кэпсэтиһэммит күрэхтэһиилэри тэрийэбит.
Футбол Сахабыт сиригэр өссө сайдар чинчилээх. РФС-һы кытта сөбүлэҥ түһэрсилиннэ. Урукку өртүгэр итинник суох этэ. Онон биһиги улууспутугар былааннаах үлэ баран футбол эмиэ атын көрүҥнэр курдук, холобур тустуу, бокса, сайдыаҕа диэн эрэнэбин.
Футбол атын көрүҥнэртэн уратыта диэн, хамаанднай көрүҥ буолан, маассабайдык элбэх киһи дьарыктаныытын эрэйэр. Хамаанданан оонньооһун буолан дьону тардар. Футболу, биллэрин курдук, аан дойдуга саамай тарҕаммыт, мөлүйүөнүнэн дьон интириэһиргиир, көрөр, оҕотуттан саҕалаан саамай элбэх киһи дьарыктанар, аан дойдуга маҥнайгы ньүөмэрдээх спорт көрүҥүнэн буолар. Бу күннэргэ “Всемирный день футбола”, аан дойдугэ барытыгар ылыллар бырааһынньык ааста – аан дойду футболун 158 сыла бэлиэтэннэ. Итини планета бары муннуктарыгар билинэллэр, күрэхтэһии бөҕө тэриллэр.
Өрөспүүбүлэҕэ студеннар хамаандалара Россия таһымыгар оонньуур кыахтаннылар. Оскуола оҕолорун бөлөхтөрүгэр эмиэ өрөспүүбүлүкэ тас өртүгэр, Россиянан тиийэ, оонньуур хамаандалар баар буолан эрэллэр.
Мэҥэ Хаҥалас футболун сайдыытын туохтан көрөҕүн диэтэххэ – өрөспүүбүлүкэ футболун оскуолатыгар биһигиттэн биэс киһи үлэлии сылдьар. ДЮСШ-ҕа штатнай тренердэрдээхпит. Лоомтукаҕа Тыыллыма оскуолатын базатыгар араас нэһилиэктэртэн үөрэнэр, интернатка олорон футболунан дьарыктанар оҕолордоохпут. Онно физкультура учуутала Скрябин Максим Александрович дьарыктыыр. Ковид кэмигэр күрэхтэһиилэрбит аҕыйаан үлэ арыый бытаарда. Оҕолор истэригэр улууска элбэх күрэхтэһиилэр, көрсүһүүлэр буолаллара, ол сотору сөргүтүллүө дии саныыбыт. Итинник үлэ түмүгүнэн улууска талааннаах, баҕалаах оҕолору сүүмэрдээһин ыытыллар, хамаанда хастыы да састаабынан талыллар кыахтанар, оскуолаларга, нэһилиэктэргэ үлэ, пропаганда барар, оҕо-ыччат тардыллар. ”Манчаары” оҕо футболун кулууба өрөспүүбүлүкэ иһигэр календарнай былаанынан ыытыллар бары күрэхтэһиилэргэ кыттан кэллэ. Ити эмиэ үлэ көрдөрүүтэ буолар. Оҕолор онтон сиэттэрэннэр сүүмэрдиир сбордарга ыҥырыллан бэйэлэрин көрдөрөн хамаандаларга киирэннэр өрөспүүбүлүкэ сүүмэрдэммит хамаандаларыгар араас саастаах састааптарга өрөспүүбүлүкэ чиэһин көмүскэһэллэр. Быйыл Россия үрдүнэн юношескай футбольнай лига диэн Уһук Илин историятыгар бастакы күрэхтэһии ыытылынна. Онно 2006 с. төрүөх оҕолорунан Саха сирин хамаандата “Арктика” диэн ааттанан кытыннылар. Ити хамаандаҕа биһиги улууспутуттан икки оҕо, Лоомтука оскуолатыттан Захаров Алеша (Табаҕа оҕото), Майа В.П.Ларионов аатынан оскуолаттан Ларионов Алеша. Билигин эһиилги сезоҥҥа бэлэмнэнии барар. Онно “Арктика” хамаандаҕа 2006-2007 сс. төрүөх оҕолор оонньуохтара. Дьарктанар сбордарга оҕолорбутун Нерюнгрига ыыта турабыт. Мэҥэ Хаҥаластан эһиилги сезоҥҥа өрөспүүбүлүкэ хамаандатыгар баар буолуохтара диэн эрэнэбит.
Андрей Гаврильевич, Эн 60 сааскын туолбуккунан улууспутугар футболу сайыннарарга тугу өссө этэрдээххиний? Улууспутугар футбол сайдыытыгар туох үлэ барарый?
-Мин мэҥэ футболун тыыннаах туоһута буоларбынан, өрөспүүбүлүкэ футболугар мэҥэлэр оруолларын, дьайыыларын, өҥөлөрүн, кыттыгаспытын ахтар наадалаах. Футболбут историята бэлиэтэниэн, дьоҥҥо тахсыан, биллиэн наада эбит диэн толкуйдаатым. Ол мин эрэ өҥөм буолбатаҕа чуолкай. Сурукка, дьон билиитигэр тахсыан наада. Ити футболу пропагандалааһыҥҥа, ыччаты тардыыга туһалаах буолуо. Федерация тэриллиэҕиттэн ыла тэрээһиннээх үлэ бардаҕа дии. Федерациябыт бастакы бэрэссэдээтэлэ Бродников Михаил Юрьевич буолар. Ситиһиилээхтик, кыһамньылаахтык үлэни саҕалаан салгыы сайдар кыахтаннахпыт. Кини үлэтин Находкин Андрей Михайлович, билигин Ил Түмэн депутата, эмиэ бэйэтин баҕа өттүнэн ылынан былааннаахтык Мэҥэ Хаҥалас футбола өрө тахсарыгар үлэ бөҕөтүн ыыппыта. Билигиҥҥи турукка биһиги федерациябытын салҕаан Мубаракшин Мансур Баширович, бизнесмен, ИП-лаах, баҕа өттүнэн үлэлии сылдьар. Бэйэтэ действующай оонньооччу. Мэҥэ Хаҥалас улууһун элбэхтик көмүскээбит спортсмеммыт. Билигин сааһырдар даҕаны тирии мээчигин олох умнубат, баччааҥҥа диэри мэҥэ футбола сайдарын туһугар кылаатын киллэрсэ сылдьар, бэйэтин үбүн-харчытын кэрэйбэккэ көмөлөһө олорор. Киниэхэ биһиги махталбыт улахан.
Өрөспүүбүлүкэ футболга оскуолата, 13 сыл буолла, үлэлээбитэ, спорт министиэристибэтин иһинэн үлэлиир. Онно быйылгыттан биһиги биир дойдулаахпыт Цыпандин Николай Гаврильевич үлэлээн эрэр. Кини күүһүн, билиитин, баай уопутун ууран үлэлиир киэҥ былааннардаах. Биһиги улууспутуттан футболга үлэлиир, тренердиир эдэр уолаттар бааллар. Өрөспүүбүлүкэ футболга оскуолатын сайдыытыгар, инники кэскилигэр биһиги мэҥэлэр эмиэ күүс-көмө буолларбыт диэн үлэлиибит.
Ыкса үлэлэһэр, алтыһар кэккэ коллегаларбын, тыа сирин улуустарын, бэлиэтиэм этэ. Чурапчы, Толстоухов Ян Федорович, Уус Алданнар - оҕо тренердэрэ Тарскай Алексей Иннокентьевич, ветераннар, футболу саҕаласпыт Черкашин Николай, Копырин Семен . СВФУ-га үлэлиир тренер, биһиги оҕолорбутун кытта үлэлэһэр Скрябин Сергей Павлович. Студеннар Россияҕа тиийэ результаттаналлар. Олор бары кэриэтэ тыа сириттэн тахсыбыт оҕолор. Горнайга Васильев Аркадий Петрович, билигин тренердиир, үлэлээбитэ ыраатта, аксакал эмиэ. Горнайдар биир да күрэхтэһиини көтүппэккэ кытталлар. Ньурбаҕа, Сунтаарга, Мирнэйгэ, Өлүөхүмэҕэ, курдук ыраах сиртэн кэлэн күрэхтэһээччилэр. Онон футбол географията син киэҥник тайаан саха сирин үрдүнэн сайда турар. Дьокуускайга баай уопуттаах тренер Юрьев Владимир Никитивич 3-с лигаҕа өрөспүүбүлүкэ сүрүн хамаандатын бэлэмниир.
Самков Анатолий Михайлович Дьокуускайга ДЮСШ-4 тренерэ, эмиэ биир баар суох аксакалбыт, бары билинэр киһибит. Марченко Олег Михайлович ”Заря” кылаабынай тренерэ. Футбол федерацията күүскэ үлэлииригэр биһиги бары күүс-көмө буолан бииргэ үлэлиэхтээхпит диэн биир санаанан үлэлиибит.
Улуус салалтатын өйөбүлүнэн Лоомтука бөһүөлэгэр, Тыыллыма орто оскуолатыгар футболга спортивнай интернат аһыллан ситиһиилээхтик үлэлиир. Дьоҕурдаах, баҕалаах оҕолорбутун сүүмэрдээммит онно дьарыктыыбыт. Биир сайдыы проега биһиэхэ Майа стадионугар искусственнай дьарыктанар хонуу тэлгэммитэ буолар. Ити оҕолорбут күрэхтэһиигэ бэлэмнэригэр үчүгэй усулуобуйаны тэрийии буолар. Билигин оҕолорбут соҕуруу куораттарга итинник искусственнай сабыылаах хонууларга күрэхтэһэллэр. Кыһын дьарактанарга, күрэхтэһии ыытарга сөптөөх саалалар бааллар. Итилэр улуус салалтатын, чуолаан баһылыкпыт Старостин Николай Прокопьевич, боччумнаах көмөтүнэн буоларын махтанан бэлиэтиибин.
Бэлиэтиэм этэ – Майа дьаһалтатын баһылыгын Тихонов Дмитрий Ивановиһы. Кини оҕо спордун, чуолаан биһиги футболбутугар өрүү күүс-көмө буолар. Майаҕа оҕо-ыччат сайдыытыгар бэйэтэ көҕүлээн финансанан улахан көмөнү оҥордо быйыл. Итинник меценаттарга биһиги олус наадыйабыт. Спорт эйгэтигэр үлэлиир дьон киэн туттан туран ааттарын ааттыахпытын наада. Итинник көмө эриэккэс буоларын бэлиэтиибин.
Махтал этиэм этэ, Мэҥэ Хаҥалас ДЮСШ-тын директорыгар Петр Афанасьевич Илларионовка. 2004 сылтан футбол отделениетын астаран тренер көрүллүүтүттэн сайдыы саҥа кэрдиис кэмэ саҕаламмыта. Бүгүҥҥэ диэри ол көрүллүбүт штат үлэлии турар. Оҕолорбут ситиһиилэрэ онтон тутулуктаах буоллаҕа. Биһигини үөрэх управлениета өйүүр. Туох баар күрэхтэһиилэрбитигэр көмөлөһөр, өйөбүл буолар, оҕо күрэхтэһиилэрэ кинилэр нөҥүө бараллар. Ирина Васильевна Черкашина, билигиҥҥи үөрэх управлениетын салайааччыта, биһигини өйүүр. Бугаев Николай Николаевич, управление методиһа оҕо футболун өйөөн, былааҥҥа киллэрэн биһигини кытта ыкса үлэлэһэр. Үөрэҕирии салалтатыттан биһиги тутулуктаах буоламмыт кинилэр өйөбүллэрэ олус улахан оруоллаах. Улууспут спордун салайааччыбыт Захаров Константин Анатольевич, Москваҕа үөрэҕи бүтэрэн кэлиэҕиттэн, футбол сайдыытыгар элбэҕи оҥорор. Төрөппүт уолаттара билигин өрөспүүбүлүкэ бастыҥ оонньооччулара
Биһиги биир эмиэ футбол сайдыытыгар өрдөөҕүттэн үлэлэһэр убайдаахпыт.
Баччааҥҥа диэри эдэр ыччаттарбытын барыларын Александр Андреевич Попов бүөбэйдээн, оскуоланы бүтэрбит оҕолор куоракка киирэн студенныы бардахтарына бары кини илиитин иһинэн ааһаллар. Барыларын булан испииһэктээн, түмэн, ким ханнык кулуубка, хамаандаҕа дьарыктана барыахтааҕын быһаарсан, үллэртээн, сааһылаан оннуларын буллартаан биэрэр. Александр Андреевич Мэҥэ Хаҥалас бастакы хамаандатыгар профессиональнай футбол форматын, адидас бутсалары аҕалан бэлэхтээн турар. Онтон кынаттанан футбол эмиэ сайдыбыт буолуохтаах. Александр Андреевич тэрийээччи, көҕүлээччи, хамсатааччы буолан Мэҥэ Хаҥалас футбола сайдыытыгар саамай оруоллаах киһи буолар. Биһиги кинини кытта бииргэ үлэлэһэ сылдьааччылар ону билэбит улаханнык сыаналыыбыт.
Кэлэр сайын Бороҕоҥҥо буолар спортивнай оонньууларга, Аммаҕа Дьокуускайдарга пенальтынан хотторон иккис миэстэни ылбыппыт, ол миэстэттэн түспэтэрбит диэн улууспут федерацията, тренердэр, хамаанда чилиэттэрэ үлэлии-хамныы сылдьабыт.
Андрей Гаврильевич, кэпсээниҥ иһин махтанабын. Саҥа сиргэ саҥа үлэҕэр ситиһиилэри баҕарабын!
Кэпсэттэ Афанасий Илларионов.
