ССРС, РСФСР, Саха АССР үтүөлээх тренерэ, Саха АССР үтүөлээх учуутала, көҥүл тустууга Олимпийскай оонньуулар, аан дойду, Европа, ССРС, Россия чөмпүйүөннэрин уонна призердарын иитэн таһаарбыт Дмитрий Петрович Коркин эһиил туолар 95 сылыгар, Саха АССР 100 сылынан уонна улуу тренер кэриэһигэр норуоттар икки ардыларынааҕы турниры көрсө ветеран-тустууктар ахтыыларын билиһиннэриэхпит.
Дмитрий Петрович Коркин Ленинградка Герцен аатынан пединституту 1956 сыллаахха бүтэрэн кэлээт, ылбыт идэтинэн нуучча тылын уонна литературатын учууталынан Чурапчы Одьулуунугар үлэтин саҕалаабыта. Учууталлыырын быыһыгар, оскуола үөрэнээччилэригэр уонна олохтоох ыччаттарга тустуу секциятын аһан үлэлэппитэ. Нэдиэлэҕэ үстэ-түөртэ көстөн ордуктаах оройуон киинигэр сатыы уонна сыарҕалаах атынан сылдьан Чурапчы орто оскуолатын оҕолорун, үлэһит ыччаттары эмиэ тустууга дьарыктаабыта. Оройуон спартакиадаларыгар, ыһыахтарга тусталларын көрөр буоларбыт. Сөҕөрбүт.
Макаров Егор Семенович
Гоша Макаров Аҕа дойду сэриитэ саҕаланар сылыгар “Комбайн” холхуос учаастагар төрөөбүтэ. Эһиилигэр, аҕыс ыйдаах уолчааны аймалҕаннаах хоту көһөрүллүүгэ дьоно илдьэ барбыттар. Балык булдугар. Үгүстэрэ суорума суолламмыттара. Гоша ийэтинээн ахтылҕаннаах дойдуларыгар эргиллэн кэлбиттэрэ. Сылан сэттэ кылаастаах оскуолатын бүтэрэн, Чурапчы орто оскуолатыгар үөрэммитэ. ШКМ оскуолатыгар Д.П. Коркин аспыт тустууга секциятыгар суруйтарбыта. Намыһах соҕус уҥуохтаах киһи оҕолору сыктаан, биир-биир тутан-хабан көрүтэлээбит, икки аҥы араартаабыт. Оччоттон бэрээдэги тутар. Сайыны быһа окко үлэлээбит уолаттар молоруһан, сытыы сирэй-харах. Маат диэн суох. Оскуола кэтэх хаһаайыстыбатын сылгытын отунан толортоон мөһөөччүктэри, олору бүрүйэргэ дороххой таҥаһынан улахан сабыы тиктэрэн аҕалбыт. Тустууга үөрэтэн барбыт. Дьарык кэнниттэн ол сабыыларын таҥастарын тэлгэһэҕэ таһааран, тулалаан туран тэбииллэр. Улахан дьон, оҕолор диэн араарыы суох, бары бииргэ дьарыктаналлар. Бөтүрүөбүс киэһэ Одьулуунтан кэлэр. Хойутаабат. Дьарык кэмигэр блокнотугар сурунар идэлээҕэ. Күрэхтэһиилэргэ мөккүөр таҕыстаҕына кыттыспат, судьуйа остуолугар чугаһаабат. “Мөккүөр тахсыбат гына, кыайар гына тустуохха”,- диэн этэрэ. Биирдэ, көрүдүөргэ улахан баҕайы саары этэрбэстэр туралларын сөҕө көрбүттэр. Ол, Мырылаттан Максим Сибиряков диэн бөдөҥ, кыраһыабай эдэр киһи кэлэн дьарыктанар буолбут.
Имигэс, сылбырҕа уол Гоша тэҥ саастыылаахтарын баһыйталыыра, улахан дьону эмиэ кыайталыыра. Ардыгар, Бөтүрүөбүс бэйэтин солбуйтаран дьарыгы ыыттарара. 1957 с. оройуон сүүмэрдэммит хамаандатыгар киллэриллибитэ. 1958 с. куораттан спорткэмитиэт бэрэссэдээтэлэ Н.Н. Тарскай тахса сылдьыбыт, кулуупка “показательнай” көрдөрбүт. Ситиһиилэр да бааллара. Өрөспүүбүлүкэ заречнай зонатын призера. Алквивад Ивановтуун тэҥҥэ бырахсан хотторбутун үчүгэйдик саныыр. Дмитрий Петрович иитиллээччилэриттэн өрөспүүбүлүкэ таһыгар күрэхтэһэн кэллэхтэринэ тугу билбиттэрин-көрбүттэрин ыйыталаһара. Егор Макаров аармыйаҕа сулууспалыыр кэмигэр Сахалин байыаннай уокуругун, институкка студенныырыгар Челябинскай уобалас, итиэннэ, “Буревестник” общество чөмпүйүөнүнэн буолуталаабыта. Сахалинтан кэлэн баран “перевод в партере” оҥорон көрдөрбүт. Дмитрий Петрович ону-маны буолары-буолбаты тылласпата. Улуута хара-маҥнайгыттан биллибит. Воронежка ССРС тыа хаһаайыстыбатын институттарын студеннарын күрэхтэһиилэригэр төрдүс буолта, онно Иркутскайтан кэлэн тустубут Таатта ыччата Калистрат Владимиров бастаабыта.
Егор Семенович талан ылбыт идэтинэн инженер-электригинэн сааһын тухары үлэлээн, Илин Эҥэр оройуоннартан нэһилиэктэргэ бастакынан уот киллэрбит үтүөкэн тэрийээччи, салайааччы. Билигин 81 саастаах Егор Семенович Макаров пенсияҕа олорор, Дьокуускайга “Чэбдигирии” кулуубу үүннүүр-тэһиинниир.
Соловьев Николай Дмитриевич
1939 с. ахсынньы аам-даам тымныытыгар Болтоҥоҕо төрөөбүтэ. Ийэтэ Февронья Дмитриевна бастакы механизатор дьахталлартан биирдэстэрэ, “РТС”-ка үлэлээбитэ.
Ийэтин кытта хоту көһөрүллүүттэн эргиллэн кэлэн, Хатылы сэттэ кылаастаах оскуолатын бүтэрэн, “Кыһыл бартыһаан” холхуоска, онтон армияттан кэлэн Намҥа олохсуйан песнияҕа тахсыар диэри суоппардаабыта. Нууччалыы хааннааҕын иһин “Нуучча Куола” диэн таптал аатынан бар-дьонугар биллэр.
Күүстээх-күдэхтээх, хойуу былчыҥнардаах, толуу көрүҥнээх, тыа сирин үлэһит ыччата Николай Соловьев 1956 сыл күһүнүттэн Коркиҥҥа бастакы күннэртэн дьарыктаммыта. Куул тиктэрэннэр онно бурдук соломотун симэннэр тусталлара. 1957 с. Дмитрий Петровиһи Одьулуунтан ыҥыран киллэрбит Чурапчы оскуолатын дириэктэрэ Гаврил Дмитриевич Ефимов икки өттүтэн быалаах маат булан аҕалтарбыта. Ол күһүнүгэр Мэҥэ-Хаҥалас, Таатта, Чурапчы көҥүл тустууга табаарыстыы көрсүһүүлэрэ кулууп сценатыгар буолбута. Дьон лыык курдук тобус-толору симиллибиттэрэ. Кылаабынай судьуйанан хойуу, сөҥ куоластаах Константин Сереевич Постников буолара. Үөрүү-көтүү бөҕөтө. Өрөспүүбүлүкэ маҥнайгы чемпионаттарыгар кыттыбыттара. Заречнай зона күрэхтэһиилэрэ тэриллэр буолбуттара.
Үгүс көрүҥнэргэ спорт сайдан барбыта. 1958 с. соҕуруу куораттарга үрдүк үөрэҕи бүтэрэн кэлбит эдэр дьон Борис Тытыгынаев остуол тенниһин, Спартак Константинов боксаны, Павел Харитонов хайыһары, Илья Федоров спортивнай хаамыыны, чэпчэки атлетиканы, Октябрина Парфенова (Константинова) гимнастиканы, Егор Николаев фехтованиены оҕолорго, ыччаттарга дьарыктыыллара. Спорткэмитиэт бэрэссэдээтэлэ Афанасий Кирикович Софронов оройуоҥҥа спорду сайыннарыыга күүскэ ылсыбыта.
Николай Соловьев суоппардыырын быыһыгар эрчиллэн, арыгыны амсайбат буолан, тыа ыччата диэтэххэ, балачча тахсыылаахтык тустубута. Илиитигэр “баардаах” эдэр киһи “мельницаны”, “вертушканы”, “атахтааһыны” ордук баһылаабыта. Тренерэ мас тутан биэрэрин аннынан киирэн тахсыыны элбэхтик чочуйаллара. 86-90 кг ыйааһыннаах киһиэхэ имигэс буолуу көстүүтэ. Саха сирин сүүмэрдэммит хамаандатыгар киллэриллибитэ. Аатырбыт бөҕөстөрү Николай Гоголевы, Петр Гаврильевы, Семен Дмитриеви, Сергей Иванову, Альберт Захаровы, Владимир Варламовы, Эдуард Гегееви, Зосим Ивановы, Максим Сибирякову, Василий Румянцевы, Александр Кочаны кытта үс сыл соҕуруу күрэхтэһиилэргэ сылдьыталаабыта, доҕордоспута. Атын билбэт куораттарарын вокзаалларыгар, маҕаһыыннарыгар билиэт, ас-үөл эҥин ыла барарыгар-кэлэригэр Дмитрий Петрович “Нуучча Куоланы” ылгын уолун быһыытынан “телохранитель” курдук илдьэ сылдьара.
Сахатын сиригэр 87 кг уонна онтон үөһэ ыйааһыннарга оройуонугар уонна зонаҕа бастаталыыра, өрөспүүбүлүкэ икки төгүллээх чөмпүйүөнэ, Дальнай Восток, Россия бухатыыр тустууктарын кытта тургутуспута. Ростов-на-Дону Россия “Урожайын” боруонса призера. Москваҕа Бүтүн Сойуустааҕы Норуот Хаһаайыстыбатын Быыстапкатын боруонса, Россия “Трудовые резервы” обществотын үрүҥ көмүс медалиһа.
Биирдэ, өрөспүүбүлүкэ чемпионатыгар Максим Сибиряковтуун утары тахсыбытыгар, Максим Николаевич: “Бу бүтэһик тустуум, бастыахпын наада” диэн көрдөспүтүгэр, убайын курдук саныыр бөҕөһүн көрдөһүүтүн толорбут. Софронов Давид диэн Нам тустууга иккис, Николай Соловьев үһүс буолбуттар. Оччолорго оннук кэпсэтии баар эбит. “Дьиҥнээхтик тустубуппут буоллар хайаһыа эбиппит буолла”, - диэн күлэ-үөрэ кэпсиир”Нуучча Куола”. Ити туһунан Максим Сибиряков бэйэтин кинигэтигэр баар.
Тренерин Дмитрий Петровиһы үчүгэй ат баайааччыга тэҥниир. Эрчийэр тустуук уолаттарын илиилэрин-атахтарын тутан-хабан, хатыйан, тутуһан көрөрө, “бу киһи сүһүөхтээх, ыраатыыһы” диэн билэттиирэ. Улуу тренер кэлэн барда, киэн туттабыт диир. Билигин сааһа 83-һэ. Нам улууһун Граф-Биэрэгэр олохсуйан, бочуоттаах сынньалаҥҥа олорор.
Неустроев Семен Михайлович
Сэрии буолуо түөрт сыл иннинэ алтынньы ыйга Чурапчы Хатылытыгар “Кыһыл бартыһаан” холхуоска төрөөбүт, билигин 85 саастаах Семен Михайлович Неустроев сааһын тухары суоппардаан, “Бочуот знага уордьаннаах”. Пенсияҕа олорор. Уһун илиилээх-атахтаах, 182 см үрдүктээх, иһэ-үөһэ суох, 82 кг тахсыбат ыйааһыннаах эдэр киһини көҥүл тустууга уонна хапсаҕайга саамай ыарахан ыйааһыҥҥа туһуннараллара.
Тиийбэт ыйааһынын араастаан, уу иһэн, тимири кистээн уктан эбинэ-эбинэ, ыарахан ыйааһыннарга тустара, оройуон элбэх төгүллээх чөмпүйүөнэ, Саха АССР хас да төгүллээх призера, хапсаҕайга өрөспүүбүлүкэ абсолютнай чөмпүйүөнэ, Саха сирин сүүмэрдэммит хамаандатын чилиэнэ. Дойду киин куораттарыгар тиийэн тустуталаабыта.
Дьокуускайга “Школа механизации” 1957 с. үөрэнэ сылдьан өрөспүүбүлүкэ сүүмэрдэммит хамаандатыгар университет студеннарын кытта Василий Гварильевич Румянцевкэ эрчиллибитин астына-дуоһуйа кэпсиир. Элбэх саҥалаах Сергей Иванов, куудара баттахтаах Владимир Варламов, саҥата суох Дмитрий Данилов, үгүс кэпсээннээх, политиканы ырытар Николай Гоголев, сэмэй майгылаах Алквиад Иванов буолан бииргэ тутуһан сылдьыбыттар.
“Өттүк”, “вертушка” албастарга Москваттан кэлбит тренер И.В. Морозов үөрэппитэ. Д.П. Коркин Чурапчыттан кэллэҕинэ дьарыкка сылдьара. Бэйэтэ разминкаланан уолаттары кытта көбүөргэ киирэн тардыалаһара. Ардыгар Саха АССР спорка кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ Н.Н. Тарскай көтөн түһэрэ. Сонун, пиджагын устуталаан, таба тыһа унтуутун туора тэбитэлээн, Сергей Ивановтуун тутуһан албастары көрдөрөрө. Сэргэх, дохсун киһи этэ.
1958 с. Саха сирин норуоттарын Спартакиадатыгар Василий Румянцев, Илья Кондратьев кэннилэриттэн үһүс, 1961 с. Спартакиадаҕа эмиэ үһүс миэстэлэммитэ. Өрөспүүбүлүкэ сүүмэрдэммит хамаандатыгар киллэриллэн Ростов-на-Дону Россия чемпионатын көбүөрүгэр улахан маастардары кытта тустан, бастаабыт уонна иккис буолбут бөҕөстөргө түбэһэн, “олох илдьи тыытан кэбиспиттэрэ”,- диэн бэйэтэ да сэмэй, киэҥ-холку майгылаах Сэмэн күлэ-күлэ, аа-дьуо кэпсиир.
Хайыһарга ССРС спордун маастара Атос Кулаковскайдыын хоту Булуҥҥа бииргэ сулууспалаабыттар. Онон, хайыһардьыт бэрдэ. Ол сулууспалыы сылдьан, кэлэ-бара уоппускатыгар өрөспүүбүлүкэҕэ тустар, аны, хамаандаҕа киллэриллэн, соҕуруу тустан кэлэр. Дойдутугар Чурапчыга суоппардыыр “Сельхозтехникатыгар” күрэхтэһэрин көҥүллээбэттэр эбит. Биирдэ күрэхтэһэн кэлбитигэр массыынатыгар атын суоппары олорпуттар, инньэ гынан, промкомбинакка тырахтарыыстаабыт, суоппардаабыт. Кэлин райпоҕа, лесопууҥҥа тимир тэһиини туппута.
Бэйэтин тустуутун туһунан улаханнык кэпсэммэт. “Чурапчыга улахан тустууну оҥорботоҕум эрээри, оройуон күрэхтэһиилэригэр, ыһыахтарга, Таатталары кытта табаарыстыы көрсүһүүгэ кыайарым. Таатталыын холбоһуу кэмигэр Харайдановка хотторон, иккис буолбутум” диир. 1965 с. Намҥа буолбут спорт национальнай көрүҥнэрин Спартакиадатыгар финалга Үөһээ-Бүлүү маастара Николай Корякинныын хапсыһыыларыгар, Корякин атахха киирбитин, утары атахха киирэн, атаҕын сулбу тардан ылан охторон кыайбыт, абсолютнай чөмпүйүөнүн аатын ылбыт уонна Саха АССР маастарынан буолбут. Бииргэ тустубут, эрчиллибит доҕотторо Сэмэни илиитигэр күүстээҕин, сүһүөхтээҕин, “ньылбырыҥнатан” үчүгэйдик тустарын кэпсииллэр. Сэмэн Неустроев Д.П. Коркины кытаанах, эппитин толортороро диэн сыаналыыр. Оччотооҕу тустууктар оннук, тренердэрэ тугу эппитин толорон сүүрэ-көтө сылдьаллара. Коркины “Айылҕаттан айдарыылаах буолан улуу тренер буолбута” диир.
Спиридонов Николай Иванович
Уоттаах сэрии саҕаланар сылыгар Чурапчы Кытаанаҕар төрөөбүт. Тустууга маҥнайгы тренерэ биллиилээх хайыһардьыт, Саха АССР үтүөлээх тренерэ Иван Николаевич Попов. Көҥүл тустууга Чурапчы оройуонун уонна Илин Эҥэр зона күрэхтэһиилэригэр бастаталаабыта, миэстэлэспитэ. 1963 с. ыччаттарга РСФСР “Урожайын” үрүҥ көмүс медалиһа, 1964 с. Дьокуускайга буолан ааспыт Россия чемпионатын кыттыылааҕа. Сааһын тухары болуотунньуктаан, тутууга үлэлээбитэ. 81 саастаах. Бочуоттаах сынььалаҥҥа олорор.
Нэһилиэктэри кэрийэн дьиэ бөҕөнү тутарын быыһыгар, сайынын ыһыахтарга тустан мүһэ ылаттыыра. Биир сайын, доҕор уолаттарынаан хапсаҕайга 40-н тахса мүһэни хомуйбуттар. Эдэр-оҕо саастарыттан чөл олох аргыстаах, арыгылыыр, күүлэйдиир диэни билбэт, көнө сүрүннээх, туруору, судургу майгылаах, ыраас халлаан күөҕэ харахтаах, бэйэтигэр эрэллээх, билигин да күүстээх көрүҥнээх. Наҕыл, холку саҥалаах-иҥэлээх. Кэпсээн бүттэҕинэ “оннук” диир идэлээх, ыйыттахха салгыы кэпсиир уонна эмиэ “оннук” диир.
Олорор учаастагыттан 5 км тэйиччи баар бөһүөлэккэ сатыы, ардыгар сыарҕалаах атынан тиийэн дьарыктанара.
Тустууга тыыппалааҕын билэн, Бөтүрүөбүс бэйэтин биир дойдулааҕын аймаҕырҕаан, армияҕа да ыытымаары, туһуннараары уонна маастары да толортороору буолуо, бэйэтин кытта олордон дьарыктаары ыҥырбытын, “сүрэ бэрт, хайдах босхо олоруохпунуй” диэн тыа оҕотун муҥкук санаатыттан ылымматах. Ытык иэһин толоро армиялаабыт.
Николай Спиридонов “атахтааһын”, “вертушка” албастарын сөбүлээн туттара. Дмитрий Петрович Россияҕа илдьэн туһуннартаабыта. 68-72 кг Сидор Поповтуун, Федор Эверстовтыын тусталлара. Көҥүл тустууга 1963 с Грознайга тиийэн Россия оҕолоругар “Урожайга” үрүҥ көмүс мэтээли ылары ситиспитэ. 1964 с. өрөспүүбүлүкэҕэ хапсаҕайга иккис миэстэни ылбыта. 1964 Россия чемпионатыгар кыттан, ССРС икки уһулуччулаах бөҕөстөрүгэр Журулига уонна Гусовка түбэһэн туораабыта.
Сэбиэскэй армия кэккэтигэр үс сыл тустубута. Биллиилээх спорт маастардарын Эдуард Гегееви, Петр Попову, Николай Атласовы, Николай Габышевы кытта бииргэ тустуунан дьарыктаммыттара. 1967 с. дойдутугар кэлэн сөбүлүүр тутуутугар пенсияҕа тахсыар диэри үлэлээбитэ. Дьокуускайга Речной вокзалы оҥорсубута.
Коркин дьарыктыыр тустууктарыгар “куолаһын соноппот, мөҕөр диэн билбэт, оннуккун-манныккын диэн сирэйгэ-харахха анньыбат, киһи быһыытынан үрдүк таһымнаах, культуралаах киһи. Бөтүрүөбүскэ дьарыктаммытым аҕыйах, син туох эмэ таххыа этэ, ол иһин дьарыктыы сатаабыта буолуо. Аһыыр-сиир дьону абааһы көрөр, бэрээдэктээх киһини сөбүлүүрэ. Кытаанах. Көрөн да бистэҕинэ сөп буолаҕын. Киһи убаастыыр киһитэ этэ”, - диир.
Түмүк
Ити курдук, Дмитрий Петрович Коркин маҥнайгы сылларыгар тустууга дьарыктаабыт, балачча суолу-ииһи хаалларбыт бастакы көлүөнэ бөҕөстөрө тус-санааларын, өрдөөҥү хаартыскаларын көрдөрө-көрдөрө, бэрт үгүһү кэпсээтилэр. Кинилэр ортолоругар өрөспүүбүлүкэҕэ бастаталаабыт, миэстэлэспит Одьулуунтан көҥүл тустууга ССРС спордун маастарынан буолары ситиспит Федор Винокуров, хапсаҕайга спорт маастара Петр Старостин, Россия “Урожайын” призердара Мугудайтан Петр Николаев-Томмот, Хатылыттан Сидор Попов, Чурапчыттан Василий Шадрин, Федор Эверстов, Мырылаттан Максим Сибиряков, Москватааҕы физкультура-спорт институтун бүтэрбит Дмитрий Гуляев, Арыылаахтан Пантелеймон Христофоров, кэлин дойду тэбэр сүрэҕэр физкультура институтугар үөрэнэр сылларыгар Москваҕа элбэхтик чөмпүйүөннээбит, ССРС спордун маастара Иван Аянитов, Мугудайтан Николай Пермяков уо.д.а. элбэх тустууктар бүгүн биһиги ортобутугар суохтар...
Дьыл-хонук ааһара түргэн. Д.П. Коркин аан дойдуга биллибит айымньылаах үлэтин саҕалыырыгар тустууга уһуйбут, оҕо-ыччат саастарыгар аан-бастаан тустуунан дьарыктаммыт, билигин 80 саастарын ааспыт аҕам саастаах Семен Михайлович Неустроевка, Николай Дмитриевич Соловьевка, Николай Иванович Спиридоновка, Егор Семенович Макаровка - тренердэрин туһунан ахтан-санаан кэпсээбиттэригэр махталбытын биллэрэбит! Оҕолоргут, сиэннэргит, хос сиэннэргит тапталларыгар уйдаран чэгиэнник-чэбдиктик олоруҥ, уһун үйэлэниҥ, үтүөнү-кэрэни, кэскиллээҕи тэнитэ-тарҕата сылдьыҥ!
Бүгүн улуу тренергэ аналлаах норуоттар икки ардыларынааҕы турнир саҕаланна. Аан дойдуга, Олимпийскай оонньууларга тиийэ албан аатырбыт бөҕөстөр, тустуу сулустара бөҕө кэллилэр. Сахабыт сирин тустууктара дьиэлэригэр-уоттарыгар түһэн биэрбэт гына, дьоһун хапсыһыылары көрдөрөргө дьулуһуохтара. “Истиэнэ көмөлөһөр” дииллэр. Онон, кэлэн тута олорон көрүҥ, ыалдьыҥ, ситиһии, кыайыы кэлэригэр төһүү күүс буолуҥ!
Баһылай Посельскай
