Күрэхтэһиилэр, үгүс дьаһаллар болҕомто киинигэр турдулар. Саха сирин физкультураҕа уонна спорка үлэһиттэрин III сийиэһин чэрчитинэн, өйгө-санааҕа иҥэр киэҥ түмсүүлэр ахсынньы 13-15 күннэригэр Дьокуускайга спорт сүдү уораҕайдарыгар буолан аастылар. Өрөспүүбүлүкэ 36 улуустарыттан уонна оройуоннарыттан 868 делегаттар кыттыыны ыллылар. Спорт миниистирэ Леонид Спиридонов, миниистири 1-кы солбуйааччы Александр Бугаев, миниистир солбуйааччыта Гаврил Мохначевскай үс күн устата тилэри, бастыҥнары эҕэрдэлээтилэр, инники соруктарга тохтоотулар, үбүлүөйдээх дьаһаллары үүннээн-тэһииннээн ыыттылар.
Үгэстэри, сайдыы хардыыларын үйэтиитии сүдү суолтата
“Триумф” уораҕайыгар туруоруллубут физкультурнай уонна спортивнай үлэлэр ситиһиилэрин көрдөрөр-кэпсиир Быстапкаҕа улуустар уонна оройуоннар көхтөөхтүк кытыннылар. Бу туһунан Өрөспүүбүлүкэ спордун албан аатын Музейын дириэктэрэ Михаил Друзьянов иһитиннэрдэ: “Өрөспүүбүлүкэ араас муннуктарыттан аҕалыллан туруоруллубут экспонаттар 100 сыллааҕы кэми киэҥник хабан, сир ахсын балысхан хамсааһын, сайдыы бара турара көһүннэ. Ким-ханнык хайысхаҕа үлэни ыытарынан аҕалтаабыттар. Көрөргө интэриэһинэй. Ситиһиилэрин кэпсииллэр. Оҕо спорда, “Азия оҕолорун” спортивнай оонньууларыгар кыттыылар, бастыҥнар Россия, Европа, аан дойду спордугар көрдөрүүлэрэ, нэһилиэнньэни кытта үлэ, маассабай спорт, чөл олох уо.д.а. элбэх матырыйааллар бааллар. Чөмпүйүөннэр, рекордсменнар, тэрийээччилэр, салайааччылар, кэлэ, эбиллэ тураллар. Спорт сайдыытын, геройдарбытын билиэхтээхпит. Кэлбит үлэлэр хамыыһыйанан сыаналаныахтара, өрөспүүбүлүкэ спорка албан аатын Музейыгар бэлэх быһыытынан туттарыллыахтара. Россия спорка Министиэристибэтэ Саха сирин спортивнай регионунан ааҕар, онон, бу үүнэр сыл олунньу ыйыгар быыстапкабытын Москваҕа бүтүн аан дойду эйгэтин билиитигэр илдьэн туруоруохтаахпыт”.
Физкультуранан уонна спордунан дьарыктаныы – чэгиэн-чэбдик сылдьыы төрдө
“Чэгиэн-чэбдик нэһилиэк” куонкуруска өрөспүүбүлүкэ 100 нэһилиэгэ кытынна. Куонкурус сүрүн сыала-соруга нэһилиэктэр үгүс олохтоохторун физкультуранан уонна спордунан дьарыктаналларын ситиһии, чөл олоҕу тутуһуу, спорт, ГТО уонна уһун үйэлэнии инструктордарын анаан үлэлэтии, онуоха туһааннаах дьаһаллары, анал тутуулары ыытыы курдук чопчу үлэлэр бааллар. Маннык үтүө хайысхалаах үлэни физическэй культураҕа уонна маассабай спорка Управлениета (нач. Р.И. Оконешников) өссө икки сыллааҕыта саҕалаабыта, физкультурнай-чэбдигирдэр үлэ отделын салайааччыта Зинаида Афанасьева быһаччы дьарыктанар. Бу ааһан эрэр сылга 7 тыһ. тахса киһи ГТО нуормаларын туттардылар. Далааһыннаах үлэлэр түмүктэринэн, Ньурба Антоновкатыгар спортивнай саала, Жатайга харбааһын бассейна, Аллараа-Бэстээххэ бассейннаах спорткомплекс, Бэрдьигэстээххэ элбэх өрүттээх спортивнай саала, Уус-Алдан Мындаабатыгар униеврсальнай сопрткомплекс, Бороҕоҥҥо спортивнай-чэбдигирдэр комплекс киллэрилиннилэр, Дьокуускайга Сайсарыга спорткомплекс, Хатаска спортивнай саала кэлэр сылга киллэриллиэхтэрэ. Барыта 32 спорт объектара арылыннылар. Ону таһынан өрөспүүбүлүкэ үрдүнэн 37 спортбалаһааккалара баар буоллулар. Бүгүҥҥү туругунан, өрөспүүбүлүкэ үрдүнэн нэһилиэнньэ 55 % физкультуранан уонна спордунан дьарыктанар буолуулара ситиһилиннэ.
“Бастыҥ нэһилиэктэр” ааттарын I бөлөххө Үөһээ-Бүлүүттэн Хоро, Мииринэй оройуонуттан Чуона, Мэҥэ-Хаҥаластан Төҥүлү, Өлөөнтөн Кирбэйэ; II бөлөххө Ленскэйтэн Бэчинчэ, Үөһээ-Бүлүүттэн Тамалакаан, Амматтан Соморсун; III бөлөххө Уус-Алдантан Өспөх, Уус-Майаттан Эдьээн, Мииринэйтэн Ботуобуйа нэһилиэктэрэ кыайыылаахтарынан тахсаннар, харчынан сертификаттарынан наҕараадаланнылар. “Алмазэргиэнбаан” (Н.Н. Долгунов), “Якутэнерго” (Г.Н. Алексеев), “Алмазы Анабара” (А.А. Окороков) үбүлээн өйөөтүлэр.
Спорка көрдөрүүлэри науканан үрдэтии
Спорка солбугу бэлэмнээһиҥҥэ туһуламмыт семинар-практикум Курашов уулуссаҕа турар “Креасфера” Үөрэхтээһин киинигэр буолла. Москваттан “Спортивная перспектива” научнай Киин дириэктэрэ Дмитрий Черноног, спорка солбугу бэлэмниир Киин салайааччыта Игорь Чен-Юн-Тай, Саха Өрөспүүбүлүкэтин физическэй культураҕа уонна спорка институттарын учуонайдара, оҕо спордун испэсэлиистэрэ кытыннылар.
Чурапчытааҕы физкультура уонна спорт институтун наукаҕа проректора, педагогическай наука кандидата Николай Лонгинов идэни үрдэтинэр үөрэх куурсун истээччилэригэр оскуола дириэктэрдэригэр, физкультура учууталларыгар уонна тренердэргэ ыыппыт үөрэҕэ болҕомтону тарта. “Спорт көрүҥнэрин науканан доҕуһуоллааһын” диэн тиэмэҕэ практическай көрдөрүүлэрдээх лекцияны оҥордо. Спордунан дьарыктанар оҕо былчыҥнара хайдах үлэлииллэрин компьютерга көрдөрө-көрдөрө быһаарда. Чуолаан, “взрывной” күүс туһунан билиһиннэрдэ. Институкка ханнык чинчийэр үлэлэр ыытыллалларын кэпсээтэ. “Итинник хабааннаах үлэлэр баар буолуохтаахтар, спорка дьоҕурдаах оҕолору булан дьарыктыахтаахпыт. Тоҕо диэтэххэ, дьоҕурдаах оҕоҕо сөптөөх нагрузканы биэрдэххэ, оҕо сайдыахтаах, үрдүк көрдөрүүнү ситиһиэхтээх, сайдыы кэлэн, тренер ылыммыт былаанын толоруохтаах”,- диир Николай Лонгинов. Эдэр учуонай сөпкө этэр. Сахабыт сирин сайдыыта итинник айымньылаах үлэттэн улахан тутулуктаах. Холобур быһыытынан, атах оонньуутун тренерин үлэтин Иван Иванович Чиркоев дьарыктыыр үлэтин ньыматын кэпсээтэ. Иван Иванович институт научнай чинчийэр лабораториятын оборудованиеларын таба туһанан, ыкса үлэлэһэр. Дьарыктыыр оҕолорун сайдыыларын хаамыытын кэтээн көрөр. Саҥаттан-саҥа хамсаныылары толкуйдуур, айар. Инньэ гынан, үгүс оҕолоро маастарга кандидат, спорт маастара буолуталыыллар.
Сийиэскэ 100 сыллаах үлэ арылынна
Кэскиллээх былааннары, программалары ылар физическэй культура үлэһиттэрин I сийиэһэ 1991 с. спорт миниистирэ П.Е. Попов, II сийиэс госкомспорт бэрэссэдээтэлэ М.Д. Гуляев кэмнэригэр буолуталаабыттара. Саха Өрөспүүбүлүкэтин физическэй культураҕа уонна спорка 36-с миниистирэ Леонид Спиридонов үбүлүөйдээх III сийиэс далааһыннаах, киэҥ историяны хабар дакылаата делегаттар биһирэбиллэрин ылла. 1923 с. спорду салайбыт Израиль Калачиктан саҕалаан бары спорт кэмитиэттэрин бэрэссэдээтэллэрэ уонна миниистирдэрэ туох үлэни ыыппыттара арылхайдык сырдатылынна. Өрөспүүбүлүкэ үгүс министиэристибэлэри хабар, бырабыыталыстыба таһымнаах Резолюция бигэргэннэ.
Спорду сырдатар биллиилээх суруналыыстар Родион Кривогорницын “История физической культуры и спорта Якутии”, Владислав Коротов “Мас-рестлинг: курс на Олимп” саҥа таһаартарбыт “буруолуу сылдьар” кинингэлэрэ сүрэхтэнэн сэҥээриини ылла. 111 кинигэтин күн сирин көрдөртөрбүт Владислав Коротов «Игр Манчаары» 2021 года и VII Спортивных игр народов РС(Я) 2022 года” таһаартарбыт фотоальбомун эмиэ көрдөрдө.
Кэлэр сылга улахан үлэлэр күүтүллэллэр. Олимпийскай чөмпүйүөн Роман Дмитриев 75 сылын бэлиэтээһин чэрчитинэн тэрээһиннэр буолуохтара, Норуоттар икки ардыларынааҕы ыччаттар ортолоругар көҥүл тустуу турнира ыытыллыаҕа, төрөөбүт, кынат анньыммыт дойдутугар Эдьигээҥҥэ спорткомплекс тутуута олоххо киллэриллиэҕэ. Н.Н. Тарскай үбүлүөйдээх 100 сылын бэлиэтээһин дьаһаллара тохсунньу ыйын 4-6 күннэригэр Н.Н. Тарскайга анаммыт Саха Өрөспүүбүлүкэтин көҥүл тустууга чемпионата Бороҕоҥҥо саҥа үлэҕэ киллэриллибит спорткомплекска аан-бастаан тэриллэн ыытыллыаҕа. Бэс ыйын 25-от ыйын 7 күннэригэр Норуоттар икки ардыларынааҕы “Азия оҕолорун” VIII Спортивнай оонньууларын Дьокуускайга үрдүк тэрээһиннээхтик ыытарга бэлэмнэниилэр, объектар өрөмүөннэрэ, докумуоннары кытта үлэлэр, омук дойдуларын кытта хардарыта сылдьыһан кэпсэтиһиилэр уо.д.а. физкультурнай-чэбдигирдэр, спорт маассабаһын үрдэтэр дьаһаллар күүтэллэр.
Спорт лауреаттара чиэстэннилэр
“Триумф” уораҕайыгар буолан ааспыт үөрүүлээх түгэни аалай кыһыл лиэнтэ иилиниилээх спорт ветераннара хаамсан киирэннэр үөрүүлээх түгэни киэргэттилэр. Спорка 2023 сыл бастыҥнарын Саха Өрөспүүбүлүкэтин Бырабыыталыстыбатын бэрэссэдээтэлэ Кирилл Бычков эҕэрдэлээтэ. “Саха Өрөспүүбүлүкэтин үтүөлээх тренерэ” ааты адаптивнай физкультура уонна спорт тренеригэр Василий Оленовка, “Саха Өрөспүүбүлүкэтин үтүөлээх үлэһитэ” ааты наука учуонайыгар Матвей Лыткиҥҥа, бырабыыталыстыба Грамотатын үтүөлээх тренер Павел Капитоновка туттартаата.
Номинациялар лауреаттарынан “Спорка сулууспалааһын иһин” дуобат тренерэ, спорт ветерана Мария Бырдыннырова, “Сыл тренерэ” Татьяна Жиркова, “Бастыҥ судьуйа” Виктория Барашкова, “Бастыҥ улуус” Амма улууһун баһылыга Степан Кузьмин, “Спортивнай общественнай тэрилтэ” Бокс Федерациятын президенэ Петр Алексеев, “Спорду тэрийээччи” Дмитрий Горохов, “Спорт суруналыыһа” Петр Павлов, “Сыл мецената” Алексей Пинигин, “ГТО тэрийээччи” Альберт Васильев анал номинациялар ааттарын ылаттаатылар.
“Адаптивнай спорт уон бастыҥнара”: Степанида Артахинова (ох), Айаал Сивцев (чэпчэки атлетика, дьаадыра), Василина Иванова (чэпчэки атлетика, дьаадыра), Саргылан Семенов (ох), Владимир Балынец (пауэрлифтинг), Виктория Петрова (чэпчэки атлетика, дьаадыра), Виктор Скрыбыкин (ох), Егор Скрябин (көҥүл тустуу), Александр Ефимов (дуобат), Айаал Данилов (пауэрлифтинг).
“Спорт национальнай көрүҥнэрин лауреаттара”: “Бастыҥ тренер” Николай Кейметинов (чэпчэки атл., Нам), “Судьуйа” Петр Марков (мас-тардыһыы, Мэҥэ-Хаҥалас), “Тэрийээччи” Гаврил Евсеев (Бүлүү), “Меценат” Игорь Борисов (“АЭБ Капитал”, Хаҥалас), “Суруналыыс” Александр Посельскай (“Спорт Якутии”), “Улуус федерацията” Петр Абрамов (Нам), “Көмүс мүһэ” Константин Бурцев (Дьокуускай), “Спонсор” Алексей Пинигин (“Прогресс” тутуу тэр.), “Оҕо спордун тэрийээччи” Раиса Григорьева (Үөһээ-Бүлүү).
“2023 сыл спорка лауреаттара”: Белград марафонугар үрүҥ көмүс призера, Азия чемпионатын уонна Азия оонньууларын боруонса призера Сардаана Трофимова, көҥүл тустууга Азиятааҕы оонньуулар боруонса призера Айаал Лазарев, дзюдоҕа Россия чөмпүйүөҥкэтэ Аина Моисеева, мас тардыһыыга аан дойду абсолютнай чөмпүйүөҥкэтэ Татьяна Баишева, көҥүл тустууга Россия боруонса призера Лилиана Рожина, дуобакка аан дойду Кубогын кыайыылааҕа, Европа үрүҥ көмүс призера Дайаана Кондратьева, Кикбоксиҥҥа Россия чөмпүйүөнэ Вадим Колтовской, буулдьанан ытыыга Россия үрүҥ көмүс призера Наина Гоголева, самбоҕа аан дойду Кубогын үрүҥ көмүс призера Полина Иудина, пауэрлифтиҥҥэ Россия ыччаттарын кыайыылааҕа Людмила Кузнецова.
Үс күн устата төгүрүк остуоллар, маастар-кылаастар, күрэхтэһиилэр тэрилиннилэр, дьыалабыай көрсүһүүлэр, атах тэпсэ олорон кэпсэтиилэр буоллулар. Үбүлүөйдээх дьаһаллар үтүө өйдөбүлү хааллардылар, кэскили түстээтилэр.
Баһылай Посельскай
