Ахсынньы 14 күнүгэр “Модун” спорткомплекска сахалыы атах оонньууларыгар “Дед Мороз“ бирииһигэр ыытыллыбыт оҕолор өрөспүүбүлүкэтээҕи турнирдара тренер Иван Иванович Чиркоев үбүлүөйдээх 65 сааһыгар ананна.
Үбүлээри үөрүүлээх күнүнэн Ил Түмэн депутата, Манчаары Баһылай аатынан Саха Өрөспүүбүлүкэтин спорт национальнай көрүҥнэригэр киин дириэктэрэ Геннадий Васильев, Чурапчытааҕы физическэй культура уонна спорт институтун ректора Иннокентий Готовцев, Чурапчытааҕы физическэй культура уонна спорт управлениетын начальнига Дьулустаан Егоров, биир дойдулаахтарын ааттарыттан Мырылаттан тиийэн кэлбит оскуола дириэктэрэ Семен Собакин, хапсаҕайга Дирин оскуолатыгар бииргэ үөрэммит доҕотторун ааттарыттан Софрон Тимофеев, Савва Попов, Егор Старостин эҕэрдэлээтилэр, атах оонньуутугар 57 спорт маастардарын чочуйан таһаартаабыт Иван Иванович Чиркоев айымньылаах үлэтэ бэлиэтэнэн, махтал тыллара дуораһыйдылар.
Оҕо кутун тутары сатыыр, ураты буочардаах педагог-тренер Иван Иванович Чиркоев дьарыктыыр-эрчийэр ньыматын Россия институттарыгар биһирэнэллэр, методическай пособиелар бааллар, научнай үлэлэлэр суруллаллар диэн ректор Иннокентий Готовцев олус оруннаахтык бэлиэтээн эппитэ кэрэхсэбиллээх.
Атах оонньуутугар 57 спорт маастардарын ииппит Иван Иванович Чиркоевтыын кэпсэтиибитин ааҕааччыларбыт болҕомтолоругар тиэрдэбит.
Уйбаан Уйбаанабыс, атах оонньуута эйиэхэ туох спорт көрүҥэй?
2006 сылтан тренеринэн үлэлиибин. Бүлүүгэ саҕалаабытым. Сүрдээх интэриэһинэй спорт көрүҥэ. Дьарыктанар оҕолор эбиллэн истэхтэрин аайы, көрдөрүүлэрэ үрдээн истэҕин аайы, өссө интэриэһинэй буолар. Сылы эргиччи үлэлээтэххэ ситиһии кэлэр. Ол курдук, Мырылаҕа 2015 сылтан тэриллибит атах оонньооччулар бэйэбит сайыҥҥы лааҕырдаахпыт. Каникуллар кэмнэригэр сбордары ыытабыт. Билигин мин улаханнык үөрэ сылдьарым диэн баар - Мырылаҕа атах оонньооччулар 15 миэстэлээх интэринээттэрэ аһылынна. Оҕолору сүүмэрдии сылдьабыт. Онон, аҕам дойдутугар Мырылаҕа бараары оҥостобун. Ити бэлиэ түгэн. Анаан-минээн, атах оонньооччулар интэринээттэрэ диэн саныырга да наһаа үчүгэй. Сабыс-саҥа таас тутуу, оскуола саалата баар. Салгыы көстөн иһиэ.
Эн Саха сирин уонна РФ спордун маастардарын бэлэмнээбиккин, ол туһунан.
Миэхэ дьарыктаммыт, сборга, лааҕырга сылдьыбыт оҕолорбун барыларын аахтахха итинник буолар. Кинилэр истэригэр гиревиктэр, хапсаҕайдьыттар, мас тардыһааччылар бааллар, оннооҕор, буулдьанан ытааччылар кытта бааллар. Маастар буолар диэн маҥнай утаа ыарахан курдук буолар. Сөпкө дьарыктаннахтарына, сөптөөх нагрузканы ыллахтарына, ити туолар дьыала. Инньэ гынан, атах оонньуута эргиччи бары өттүнэн туһалаах.
Спорт мастардаргыттан кимнээҕинэн киэн туттаҕыный ?
Барыларынан киэн туттабын, дьиҥинэн. Ол гынан баран, ордук чорботон бэлиэтиэхпин баҕарабын, Үөһээ-Бүлүү ыччатын Руфов Мишаны, кини “Азия оҕолорун” абсолютнай чөмпүйүөнэ буолбута, биир сыл дьарыктанан маастары толорбута. Уонна билигин Намҥа атах оонньуутугар тренердиир Владислав Поповунан, Бүлүүгэ Алексей Акимовынан киэн туттабын. Биһи дьыалабытын салҕыыллар. Билигин АГАТУ-га үөрэнэр Сибиряков Афоняны ааттыахпын баҕарабын, ааспыт Манчаарыга кыайан, миэстэлэһэн сүрдээх үчүгэйдик кыттыбыта. Оҕо саастарыгар итинник спорка сыстыбыттар хаһан даҕаны тэйбэттэр.
Тренер быһыытынан туох эрэ ураты суоллаах-иистээх, туспа буочардаах быһыылаах?
Наһаа оннук ураты диэбэппин гынан баран, сурукка тиһэммин бэлиэтэнэбин, онтукабын хос-хос эргитэн аҕалабын, тэҥнээн көрөбүн, туох сыыһалар баалларын көннөрөбүн, суох гынабын, эбии тугу оҥоробут диэн сыымайдыыбын. Бэлиэтэнэн ааҕарбын сөбүлүүбүн, дьэ. Уонна тэҥнээн, наар тэҥнэбил. Миэхэ Чурапчыга институтугар лаборатория баар. Ити наһаа үчүгэй, олох. Тэҥнэбилинэн оҕо хайдах туруктааҕын билэҕин. Ол элбэҕи биэрэр.
Маастардары бэлэмнииргэр ханнык сүрүн өрүттэргэ болҕомтону туһаайаҕын?
Оҕо баҕалаах буолуохтаах. Баҕарбат оҕону эн хайдах даҕаны бэйэҕэр тардыбаккын. Даннайдаах, кыахтаах баҕайы оҕолор үксүгэр кыһаллыбаттар, аахайбаттар. Онтон баҕалаах киһи син-биир ситиһэр. Мин тренер быһыытынан көмөм диэн, сөпкө хамсаныыны эрэ оҥорон, туруоран биэрэбин. Бу киниэхэ сөп буолар хамсаныыны. Уонна дозировка буоллаҕа дии, дьарыкка. Киһини наһаа нагрузкалаан-эҥиннээн, били, дьаамаҕа ыытан кэбиспэт курдук. Чэ, уонна, бу пандемия кэлэн барда дии, улаханнык хамсатта, төттөрү өттүгэр. Онно биһи дистанционно үлэлээбиппит. Ол түмүгэр оҕолор дьарыктарын быспатахтара. Уонна бэйэбит Мырылабытыгар бараммыт сайынын сборданан, дьарыктана сылдьыбыппыт. Сайыҥҥы өттүгэр биһиэхэ айылҕабыт, Мырылабыт барахсан, Амма өрүспүт, хайа диэтэххэ - хайа, кумах диэтэххэ - кумах, уу диэтэххэ – уу. Наһаа үчүгэй! Ол онно, дьэ, кырдьык, сайын оҕо сайдар. Тылыгар да баар дии, сайын – эн сайын диэн. Сайдыахтааххын. Сайдаҕын. Ууга дьарык элбэҕи биэрэр. Онно оҕо сылайарын билбэт. Сүрдээх улахан нагрузканы көрсөр, ол гынан баран, кини онтукатын оонньуу сылдьар курдук саныыр.
Аска-үөлгэ болҕомтоҕун уураҕын, ити хатыҥ уутун иһэрдэргиттэн сылыктаатахха.
Дьэ, саас биһи хатыҥ уутун иһэбит. Сайын лааҕырбытыгар балык, кус, отон, хаптаҕас, моонньоҕон . Ону хаһаанабыт, барытын. Кыһынын аһылыкпытыгар эбии битэмиин оҥостон сиибит.
Тренердиир үлэҕин көрдөрөр үчүгэй баҕайы быыстапка оҥорбуккун, оҕолоргун кытта сылдьаргын эҥин. Уонна аан дойду сүүрүүлэргэ, ыстаныыларга рекордсменнарын бэйэҥ түһэртээбит хаартыскаларын бааллар. Аан дойду чемпионатыгар сылдьыталаабыт хаартыскаларын бааллара сэҥээрдэр. Тренердиир үлэҕэр методиканы, ньыманы хантан сүһэҕиний?
Холобур, урут убайбытын Петр Посельскайы үтүктэр этим. Ити дьиҥэр, сыыһа эюит. Тоҕо диэтэххэ, мин кини курдук түргэн буолбатахпын, кини курдук күүстээх буолбатахпын. Онтон билигин бу эрчийэр ньымабар спортсмен оҕоттон бэйэтиттэн таһаараммын, киниэхэ нагрузкатын оҥоробун. Ол оннук буоллаҕына үлэҥ быдан түмүктээх буолар эбит диэн сыаналыыбын.
Бэйэҥ айан айар, оҥорор методикаҥ буоллаҕа
Араас ньымалары туттабын. Холобур, туостары, эрэһиинэни, ол түмүгэр, дьарыктанар оҕоҕо куттаныы суох буолар. Уонна, статиканы туттабыт, блиннарынан оҕо бэйэтин ыйааһыныгар сөп түбэһиннэрэн. Уонна үлэ былаанын оҥорорбор наука кандидата Логинов Вчеслав Николаевич уонна ССРС үтүөлээх тренерэ Апайчев Александр Валентиновичтаах, дьэ, улахан өҥөлөөхтөр. Кинилэр сыллааҕы былааны, хас да сыллааҕы былааны оҥорорго миигин үөрэппиттэрэ. Холобур, Манчаары, “Азия оҕолорун” киэннэрин, онно макроцикл, микроцикл барыта баар. Ону этэллэр этэ дии ”Былаан – үлэ аҥара” диэн. Былаана суох үлэ табыллыбата буолуо. Билигин биһи “Азия оҕолоругар”, Манчаарыга бэлэмнэниэхпит. Барыта былаан быһыытынан барар.
Бэйэҥ кумир оҥостор, кинилэри батыспыт атах оонньооччулардаах буолуохтааххын
Биллэн турар буоллаҕа дии. Мин Петр Семенович Посельскай курдук кэрэтик ыстанар, сүүрэр, бэйэтин лаппа кыанар, чэ, киниттэн элбэххэ үөрэммитим. Хаартыскаҕа түһэрии, суруйуу, быыстапкалааһыҥҥа Дмитрий Дмитриевич Эверстов суола-ииһэ баар. Оҕону кытта үлэ айымньылаах үлэ буолар эбит. Оҕо баҕатын, оҕо санаатын таба таайдаххына – ол кыайыыҥ буолар.
Тренергэ спорт маастарын чочуйуу диэн улахан үлэ, улахан сыра буолуохтаах. Атах оонньуутугар дьарыгынан тахсыахха сөп дуу, эбэтэр, айылҕалаах оҕо тахсар дуу?
Иккиэннэрэ баар буолуохтаах. Уонна этэбин дии, оҕо, сүнньүнэн, баҕалаах буолуохтаах. Ким ама күүстээх, кыахтаах буолуон баҕарыа суоҕай. Ордук, уолаттар. Билигин, иитии өттүгэр хайдах эрэ ыарахаттар үөскээн, аспытыгар ыарахаттар баар буоллулар. Тоҕо диэтэххэ, о5олор буортулаах, куһаҕан баҕайы астарынан аһыыр буоллулар. Ол иһин, мин сбордарга сайын лааҕырбытыгар барыта айылҕабыт аһыттан оҥоро сатыыбын. Онтукан үчүгэй өрүттэрдээх буолар диэн тоһоҕолоон бэлиэтиэхпин баҕарабын. Уонна, айылҕа, биллэн турар баар. Ити улахан уҥуохтаах, бөдөҥ уолаттарга ымсыырабын. Ол гынан баран, хомойуох иһин, биһи талбыппыт курдук бары кэлэн испэттэр. Баар оҕолорунан үлэлиибит. Көрдөрүүлэр кэлиэхтэрэ диэммин эрэнэбин. Уонна билигин интэринээттэнним, үрдүттэн олорон үлэлиир үлэлиир базаланнаҕым дии.
Билигин хас оҕону дьарыктыыгыный?
Билигин 12 эрэ. Онтон Дьэ, Бу күннэргэ Мырылабытыгар көһөн тиийиэхпит. Биһигини үчүгэй үлэ күүтэр. Кэлэр Манчаарыга уонна “Азия оҕолоругар” кыттар саастаах 2009 уонна 2007 сыллаах төрүөх оҕолору сүүмэрдиибит. Ону таһынан, баҕалаахтар бары кэлиэхтэрэ. Чакырынан, Хайахсытынан, Хадаарынан, Арыылааҕынан, Кытаанаҕынан, Сылаҥынан кэрийэн оҕолору көрдүбүт-иһиттибит. Тыыппалаах, үчүгэй оҕолор бааллар. Дьэ, билигин сүрүн хайысхабыт онно буолар.
Мырылаҕа хаһан тиийэҕитий?
Мантан бардыбыт да тута, бу ый ортотуттан. Саҥа Дьыл иннинэ. Тохсунньу 3 күнүттэн сборбут саҕаланар.
Уйбаан Уйбаанабыс, үлэҥ туһунун сиһилии кэпсээбиккэр, махтал! Айар аартыгын өссө арыллыбыт курдук көрдүбүт. Аны Мырылаттан, Тэйэр Хайаттан, аҕаҥ Иван Львович Чиркоев сириттэн-дойдутуттан саҥа маастардар иитиллэн, чочуллан таҕыстыннар! Күүтэбит, кэтэһэбит! Ситиһии тосхойдун! Үбүлүөйдээх 65 сааскынан эҕэрдэлиибит!
Баһылай Посельскай
