“Сэргэлээх уоттара” Культура Киинигэр ааспыт 2023 сыл түмүгүн үөрүүлээх быһыыга-майгыга бэлиэтээтэ. Дуобат историята саас-сааһынан арылынна. Аан дойдутааҕы дуобат Федерациятын Бочуоттаах Президенэ Владимир Ильич Птицын, өрөспүүбүлүкэ физическэй культураҕа уонна маассабай спорка управление салайааччытын солбуйааччы, гроссмейстер Иван Августович Токусаров, аан дойдутааҕы категориялаах судьуйа Иннокентий Михайлович Андросов, дуобат Федерациятын толорооччу дириэктэрэ, гроссмейстер Николай Константинович Стручков, өрөспүүббүлүкэ сүүмэрдэммит хамаандатын сүрүн тренерэ, бастакы гроссмейстер Александр Гаврильевич Азаров эҕэрдэлээтилэр уонна 2023 сыл бастыҥнарыгар уонна номинациялар кыайыылаахтарыгар наҕараадалары туттартаатылар.
Өрөспүүбүлүкэ, Россия, аан дойду дуобатын уһуннук салайбыт, билигин аан дойдутааҕы дуобат Федерациятын Бочуоттаах Президенэ Владимир Птицын, чуолаан: “Ааспыт 2023 сылга физкультурнай хамсааһын 100 сылынан дуобат Федерацията саҥа сонун тэрээһиннэри, күрэхтэһиилэри ыытта. Ол курдук, сайын “Триумф” споркомплекска “Триумфальнай дуобат” элбэх дуобат кыттыылаахтара оонньообуттара. Саҥа Дьыл иннинэ “Үрдэл” пааркаҕа кыһыҥҥы дуобаты ыыппыппыт. Ил Дарҕан Кубога буолбута. Сахабыт сирин дуобатын историята 100 сыллаах үбүлүөйү кытта тэҥҥэ сайдан кэллэ. Дуобаты таптааччылар былыр-былыргыттан бааллара. Элбэх киһи дуобатынан дьарыктанар буоланнар, 1930 с. өрөспүүбүлүкэ бастакы чемпионата дуобакка буолбута. Ол сыл дуобат Федерацията тэриллибитэ. Дуобат чемпионаттара, сэрии сылларыттан ураты, сыллата ыытыллан кэллилэр. Кэнники сылларга “100” харахтаах дуобатынан дьарыктанаммыт, кэккэ ситиһиилэр баар буоллулар. 14 гроссмейстердар, 80 ССРС уонна Россия спордун маастардара баар буоллулар. Россияҕа дуобат сайдыбыт регионунан билиннибит. Сахабыт сирин ааттата турагытыттан киэн туттабыт! Кыайыылар, ситиһиилэр кэлэ турдуннар, дуобаппыт сайда турдун!”,- диэн этиитэ дохсун ытыс тыаһынан доҕуһуолланна.
Наҕараадаламмыттар ортолоругар дуобат сайдыытыгар кылааттарын киллэрбит дуобат Федерациятын вице-президенэ, интеллектуальнай оонньуулар отделын начальнига Юрий Егорович Никифоров, Саха сирин 13 төгүллээх чөмпүйүөнэ Николай Николаевич Саввинов, аан дойдутааҕы арбитр-судьуйа Дмитрий Васильевич Сыромятников, өрөспүүбүлүкэ спордун салайааччылара бааллар.
2023 сылга үрдүк көрдөрүүлэрдээх оҕолорго: “100” харахтаах дуобакка 14 саастаахтарга Россия призера, Бүтүн Россиятааҕы күрэхтэһиилэр призердара - Хаҥаластан Арсен Кузьмин, Александра Рожина; “64-хэ” Европа оҕолорун призердара - Дьокуускайтан Сайаана Николаева, Байдам Николаев; “100-хэ” Россия чөмпүйүөннэрэ 11 саастаах Иван Волков, Горнайтан 9 саастаах Данил Захаров, Намтан дьахталларга Россия Кубогын призера, Бүтүн Россиятааҕы күрэхтэһиилэр кыайыылааҕа 17 с. Анита Данилова; Россия призера, Бүтүн Россиятааҕы күрэхтэһиилэр кыайыылааҕа 11 с. Анастасия Иванова (Хаҥалас); “64-хэ” аан дойду боруонса призера 17 с. Алина Кардашевская (Чурапчы); “100-хэ” Россия кыайыылааҕа 9 с. Артем Илюхин (Горнай); 20-гэр диэри саастаахтарга Россия икки төгүллээх призера Марианна Федорова (Чурапчы); Россия призера 9 с. Оливия Сартаева (Таатта); Россия призера 11 с. Амелия Бурцева; Россия призера 11 с. Тимур Бурнашев (Дьокуускай); “64” уонна “100” дуобаттарга Бүтүн Россиятааҕы күрэхтэһиилэр кыайыылааҕа 14 с. Айхал Нестеров; “100-хэ” улахан дьоҥҥо хамаанда састаабыгар Россия чөмпүйүөнэ, уолаттарга Россия күрэхтэһиитин кыайыылааҕа, улахан дьоҥҥо өрөспүүбүлүкэ үрүҥ көмүс призера 17 с. Прокопий Говоров; Россия Кубогын кыайыылааҕа спорт маастара Айсен Андреев (Чурапчы); “64” уонна “100” дуобакка Россия призера, аан дойдутааҕы спорт маастара Аяника Колодезникова (Чурапчы); “64” Европа боруонса призера, спорт маастара Альбина Большакова (Нам) “2023 сылга үрдүк спортивнай көрдөрүүлэрин иһин” номинацияҕа лауреат ааттарын ыллылар.
“Бастыҥ общественнай тэрийээччи” Нь.С. Тимофеев аатынан Нам Олимпийскай солбук оҕо спортоскуолатын дуобакка тренерэ Василий Васильевич Куприянов; “Бастыҥ спорду сырдатааччы” Петр Павлов – “Дьулурҕан” хаһыат редактора; “Саха” НКИХ спорка редактора Василий Посельскай номинацияларынан наҕараадаланнылар.
“Бастыҥ тренер” номинацияҕа: Иван Олегович Павлов, Николай Николаевич Кычкин, Вячеслав Павлович Варламов, Александр Гаврильевич Азаров, Василий Иннокентьевич Кононов, Владимир Владимирович Иванов, Николай Григорьевич Гуляев, Матрена Петровна Кычкина, Петр Петрович Ушницкай, Александр Степанович Соломонов лауреаттарынан буоллулар.
“Бастыҥ Федерация“ Хаҥалас улууһун интеллектуальнай спорт көрүҥнэригэр Федерация (бэрэссэдээтэл Родион Дмитриевич Кононов, “Бастыҥ спорт оскуола“ Дьокуускай куорат 5 № оҕо спортоскуолата (дир. Василий Николаевич Кычкин) номинациялар кыайыылаахтарынан буоллулар.
“Бастыҥ дуобаччыт оҕолор” номинация лауреаттара: “64” дуобакка 17-гэр диэри саастаахтарга аан дойду, Европа иккилии төгүллээх уонна Россия кыайыылааҕа, спорт маастара Юлия Никанорова (Дьокуускай); 14 саастаахтарга аан дойду икки, Европа үс төгүллээх кыайыылааҕа маастарга кандидат Айыына Прокопьева (Дьокуускай); “64”, “100” дуобакка 17 саастаахтарга аан дойду, Европа, Россия иккилии-үстүү төгүлээх кыайыылааҕа уонна призера Айсен Егоров (Хаҥалас); “64” 9 саастаахтарга Европа үрүҥ көмүс призера, Европа кыайыылааҕа, “64” уонна “100” дуобакка аан дойду үрүҥ көмүс призера, 1 разрядтаах Петр Егоров (Дьокуускай); 14 саастаахтарга “100-хэ” Россия икки төгүллээх кыайыылааҕа, “64-хэ” Европа икки төгүллээх кыайыылааҕа, аан дойду үрүҥ көмүс призера маастарга кандидат Артем Федоров (Дьокуускай); “100-хэ” 17 саастаахтарга Россия кыайыылааҕа, “64-хэ” Россия, Европа, аан дойду призера маастарга кандидат Нарыйаана Сергеева; ыччаттарга “64” харахтаахха аан дойду кыайыылааҕа уонна призера, “100” Россия кыайыылааҕа уонна призера, спорт маастара Алексей Большаков (Дьокуускай); “100” хар. 11 саастаахтарга Россия кыайыылааҕа, “64” хар. Европа, аан дойду призера маастарга кандидат Нарыйаана Леонтьева (Дьокуускай); “64” хар. 14 с. аан дойду кыайыылааҕа уонна призера маастарга кандидат Альбина Колодезникова (Дьокуускай); “100” хар. 9 саастаахтарга Россия икки төгүллээх кыайыылааҕа, Бүтүн Россиятааҕы күрэхтэһиилэр кыайыылааҕа III р. Саина Иванова (Хаҥалас); “64” уонна “100” дуобаттарга 14 саастаахтарга Россия иккилии төгүллээх кыайыылааҕа, маастарга кандидат Саяника Кондратьева (Дьокуускай); “64” хар. 9 саастаахтарга аан дойду үрүҥ көмүс уонна боруонса призера II р. Айсена Егорова (Дьокуускай).
“Улахан дьоҥҥо 2023 сыл бастыҥ дуобаччыттара” номинация лауреаттара: Сандаара Апросимова – спорт маастара, дьахталларга “64” Россия чөмпүйүөҥкэтэ, “100” Россия үрүҥ көмүс призера, “Синтай Кап-2023” норуоттар икки ардыларынааҕы турнир кыайыылааҕа, “64” ыччаттарга Россия, Европа, аан дойду кыайыылааҕа, “100” ыччаттарга Россия кыайыылааҕа; Дайаана Кондратьева - спорт маастара, дьахталларга “64” Европа үрүҥ көмүс призера, аан дойду Кубогын “Турция-2023” этаабын кыайыылааҕа, ыччаттарга Европа кыайыылааҕа;
Тунаара Федорова – спорт маастара, дьахталларга “100” Россия чөмпүйүөҥкэтэ, “64” аан дойду Кубогын үрүҥ көмүс призера, ыччаттарга “64” Россия, Европа, аан дойду кыайыылааҕа, Николай Кычкин уонна Владимир Скрабов кэриэстэригэр Бүтүн Россиятааҕы турнирдар дьахталлар ортолоругар кыайыылааҕа; Гаврил Колесов- аан дойдутааҕы гроссмейстер, “64” Россия (классикаҕа, блиц) үрүҥ көмүс уонна (рапид) боруонса призера, аан дойду Кубогын кыайыылааҕа уонна үрүҥ көмүс призера (рапид), “Ил Дархан Кубогар” Бүтүн Россиятааҕы күрэхтэһии үрүҥ көмүс призера, “100-хэ” Саха Өрөспүүбүлүкэтин чөмпүйүөнэ; Николай Гуляев- аан дойдутааҕы гроссмейстер, “64” Россия үрүҥ көмүс призера, “64” уонна “100” хамаанданан Россия кчөмпүйүөнэ, “100-хэ” Николай Кычкин кэриэһигэр Бүтүн Россиятааҕы турнир үрүҥ көмүс призера; Матрена Ноговицына – аан дойдутааҕы гроссмейстер, “100-хэ” Шанхай Тэрилтэлэрин Холбоһугун норуоттар икки ардыларынааҕы турнирдарын кыайыылааҕа, Россия үрүҥ көмүс призера; Дайаана Алексеева – спорт маастаргыра кандидат, “100” Россия чемпионатын боруонса призера, Россия ыччаттарын кыайыылааҕа уонна үрүҥ көмүс призера, дьахталларга Саха Өрөспүүбүлүкэтин чөмпүйүөҥкэтэ; Николай Стручков – аан дойдутааҕы гроссмейстер, “64” Россия боруонса призера, Россия Кубогын үрүҥ көмүс призера, аан дойду Кубогын этаабыгар боруонса призера, “64” дуобакка Саха Өрөспүүбүлүкэтин чөмпүйүөнэ; Алена Большакова – спорт маастара, студеннарга аан дойду чөмпүйүөҥкэтэ уонна үрүҥ көмүс призера, ыччаттарга аан дойду боруонса призера; Александр Ефимов – спорт маастара, истибэттэргэ “100” аан дойду уонна Россия чөмпүйүөнэ, “64” рапидка Россия үрүҥ көмүс уонна боруонса призера; Джулияна Андреева – спорт маастара, истибэттэргэ “100” кыргыттарга аан дойду кыайыылааҕа, Европа икки төгүллээх кыайыылааҕа, дьахталларга “64” уонна “100” истибэт дьахталларга Россия чөмпүйүөҥкэтэ уона үрүҥ көмүс призера.
Өрөспүүбүлүкэ дуобакка Федерациятын толорооччу дириэктэрэ, аан дойдутааҕы гроссмейстер Николай Константинович Стручков санаатын кытта үллэһиннэ:
“2023 сыл дуобаччыттарга ситиһиилээх ааста. Улахан дьон күрэхтэһиилэригэр, чемпионаттарыгар 65 мэтээли ыллыбыт, улахан аҥаара кыһыл көмүс, оҕолорбут эмиэ ситиһиилэрэ элбэх, 140-н тахса мэтээл аан дойду, Европа, Россия күрэхтэһиилэриттэн кэллилэр, онтон эмиэ улахан аҥаара кыһыл көмүстэр. Ити улахан көрдөрүү. Ааспыт сылга улахан тэрээһиннэри ыыттыбыт. Сыл сүрүн күрэхтэһиитэ Бүтүн Россиятааҕы Ил Дархан Кубога буолбута. Ону таһынан, “Триумф” спорт уораҕайыгар 500 киһилээх сеанс буолбута. Итиччэ элбэх кыттаачылаах сеанс аан дойдуга ханна да буола илик. “Книга рекордов России” киирбитэ. Россия уонна Саха Өрөспүүбүлүкэтин үтүөлээх тренерэ Николай Николаевич Кычкин кэриэһигэр “100” харахтаах дуобакка Бүтүн Россиятааҕы күрэхтэһии ыыппыппыт. Быйыл ити турниры олунньу ыйга ыытыахпыт, дойду киин регионнарыттан кэлэн кыттыыны ылыахтара. Тус бэйэм, улахан конкуренцияны ааһаммын, өрөспүүбүлүкэ 12 бастыҥ дуобаччыттарын кэккэлэригэр киирдим. Биһиэхэ, дуобакка үрдүк көрдөрүүлэрдээх күүстээх дуобаччыттар элбэхтэр. Ааспыт сылга көрдөрүүм үчүгэй диэххэ сөп. Россия чемпионатыгар “түргэн оонньууга”(блицка) үһүс буолбутум. Уонна өссө биир улахан ситиһиим “нуучча дуобатыгар” бастакыбын чөмпүйүөннээтим. Уопсайа сыл устата көрдөрүүлэрим стабильнайдарыттан үөрэбин.Тэрээһиҥҥэ үбүнэн көмөлөспүт Нөмүгү килиэби оҥорор хампаанньа салайааччытыгар Вячеслав Анатольевич Нестеровка федерация махтал тылларын биллэрэр”.
Адаптивнай спорт дуобакка тренерэ, “Бастыҥ тренер” номинация хаһаайына, аан дойдутааҕы гроссмейстер Петр Петрович Ушницкай: “Ааспыт сылы имбэлииттэргэ дуобаты ситиһиилээхтик түмүктээтибит. Эр дьоҥҥо иитиллээччим Александр Ефимов “100” харахтаахха аан дойдуга бастаата уонна гроссмейстер нуорматын толордо. Джулияна Андреевам дьахталларга иккис буолбута. Кыргыттарга Сайыына Юмчанова аан дойдуга бастаата уонна Европаҕа эмиэ бастаата. Россияҕа эмиэ үчүгэйдик оонньообуппут. Аҕыстан түөрт кыһыл көмүһү ылбыппыт. Быйыл дуобат Федерацията наһаа үчүгэйдик сыл түмүгүн тэрийдэ. Бука бары астынныбыт. Быйыл былааммыт элбэх. Кыайыыларбытынан уоскуйан хаалбаппыт. Аны да ситистэрбит диэн баҕалаахпыт”.
Үөрүүлээх түгэни “Уран”, “Тетрис” ансаамбыллар үҥкүүһүт оҕолоро, “Snow voise” ырыаһыт-үҥкүүһүт уолаттара, иллюзионист Алексей Гольдеров киэргэтэн, тупсаран биэрдилэр.
Баһылай Посельскай
