Сунтаар сириттэн Олимпийскай оонньуулар үрүҥ көмүс призера Александр Иванов, Россия чөмпүйүөннэрэ Алкивиад Иванов, Альберт Захаров, Петр Попов курдук Саха сирин албан аатырдыбыт элбэх биллиилээх бөҕөстөр уһаарыллан тахсыбыттара. Тустуу чаҕылхай сулустарын кытта биир кэккэҕэ турар Россия чөмпүйүөнэ Николай Яковлев бу күннэргэ лоп-курдук 55 сааһын томточчу туолла. Орто саас. Олоҕун орто омурҕана.
Николай Григорьевич көҥүл тустууга норуоттар икки ардыларынааҕы кылаастаах спорт маастара. ССРС спордун маастара. Хапсаҕайга Саха Өрөспүүбүлүкэтин спордун маастара. Сунтаар улууһун бочуоттаах олохтооҕо.
Маар Күөлгэ 1964 сыл кулун тутар 21 күнүгэр, элбэх тустууктары таһаартаабыт Елена Николаевна уонна Григорий Николаевич Яковлевтар дьиэ кэргэҥҥэ төрөөбүтэ. Инньэ гынан, бииргэ төрөөбүт маастар убайдарын Спартагы уонна Станиславы утумнаан оҕо эрдэҕиттэн тустуук буоларга айдарыылаах. Онуоха эбии нэһилиэк оскуолатын физкультураҕа учууталынан эргиччи дэгиттэр сайдыылаах, көҥүл тустууга Бүтүн Союзтааҕы турнир боруонса призера Петр Фомич Уаровка иккис кылааска аан бастаан тустуунан дьарыктанан, тустуу “амтанын” билбитэ.
Онтон ахсыс – онус кылаастарга убайа ССРС спордун маастара, Москва куорат чөмпүйүөнэ, Москватааҕы физкультура институтун бүтэрэн кэлбит Спартак Григорьевич Яковлев илиитин иһигэр киирбитэ. Бүлүүнэн, Сунтаарынан оҕо спорт оскуолаларыгар тустуунан анаан-минээн дьарыктаммыта. Дьиэҕэ көҥүллүк олорон, нэдиэлэҕэ биирдэ-иккитэ секцияҕа сылдьар курдук буолуо дуо, спортивнай оскуолаҕа уол оҕо буһуута-хатыыта, дьиҥнээх дьарык саҕаламмыта. Сарсыардаттан сэрээккэлэр, күнүһүн дьарыктар үүнүүнү-сайдыыны түстээбиттэрэ.
Оҕо сааһын кэмнэригэр тустууга тыыппалаах уол оройуонугар тэҥнээҕэ суох буолбута. Оскуоланы бүтэрэригэр өрөспүүбүлүкэҕэ кыһыл көмүс мэтээли иилинэн, “баардааҕын” биллэрбитэ. Убайдарын такайыыларынан, сүбэлэринэн Москватааҕы физкультурнай институкка үөрэххэ киирбитэ. Студенныыр сылларыгар ССРС студеннарын “Буревестнигар”, Москва куорат чөмпүйүөннэринэн буолуталаан Сэбиэскэй Союз маастарынан буолбута. ССРС “Буревестнигын” Киин Сэбиэтигэр бэһис миэстэлэммитэ.
Дойдутугар, Дьокуускайга эргиллэн кэлэн, Ис дьыала министиэристибэтин патрульнай-постовой сулууспатын сотруднигынан үлэлээбитэ. “Динамо” спортивнай общество бөҕөһүн быһыытынан ССРС үтүөлээх маастара Александр Николаевич Ивановка эрчиллибитэ. Олимпийскай чөмпүйүөн Павел Пинигин турнирыгар тустан ССРС үрүҥ көмүс призера Роман Цыпандин кэнниттэн иккис миэстэлэммитэ.
Аатырбыт тустуук, тустаах тренерэ Александр Николаевич Иванов сүрүн болҕомтону “стойкаҕа”, “атакаҕа” уурара. Чаҕылҕанныы атахха киирии сөбүлээн туттар албаһынан буолбута. Олимпиец көрдөрөрө-сүбэлиирэ элбэх этэ. Бэйэтэ куруутун тутта сылдьыбыт “мельницатын” көрдөрө-үөрэтэ сатаабыта да, тоҕо эрэ эрчиллэр тустууктар дэбигис ылымматтара. Александр Иванов бэйэтэ оҥорорун курдук оҥорботторо. Хайдах эрэ, ыарахан, уустук буолара. Николай Яковлев онно өйдөөбүтэ, тустуук-тустуук ураты буочардаах, атын стиллээх буоларын.
Михаил Протопоповы кытта арыый атыннык оҥоһуллар “мельницаны” бэркэ чочуйбуттара. Монголиятааҕы турнирга ити саҥа үөрэппит албастарынан кыһыылаахтык иккис миэстэни ылбыттара. Финалга Корея бөҕөһүн кытта тустарыгар, утарсааччытын кэнниттэн синньигэс биилиттэн тута сылдьан, атаҕын ис өттүттэн тэбэн көхсүнэн түһэрэн быраҕыы оҥорон охторбутугар, баалы кореецка биэрбиттэрэ. Быраҕыллан баран ойон турбутугар, албаһы кореец оҥордо диэннэр. Арбитр өйдөөн көрбөтөх. Дьэ, итинник эмиэ буолааччы.
Атын фирменнэй албастарыттан атахха киириини үөрэппиттэрэ. Утарсааччын уҥа илиитин тутаҕын, биир илиигинэн санныга охсон атаҕар киирэҕин. “Абыйдааһын” курдук. Хамсаныыта атыннардаах. Албас диэн тустуук туттар албастарын коллекцияларыттан улахан тутулуктаах. Сорох ылар-ылбат. Ким кичэллээхтик, дьаныардаахтык дьарыктанарыттан, хас биирдии кыл түгэни чочуйаргыттан ол кыаллар. Сүүһүнэн, тыһыынчанан кыл түгэннэри дьоҕурдаах, ырыҥалаан өйдүүр, толкуйдуур киһи сатаан туттар, оҥорор. Ол да иһин “күүстээх маастардар”, “уһулуччулаах”, “улуу” дэнэр тустууктар бааллар буоллаҕа.
Тустуулаах Сахабыт сиригэр, чахчы, кыахтаахтар эрэ бастыыллар.
Николай Яковлев Саха сирин норуоттарын X Спартакиадатыгар уонна өрөспүүбүлүкэ чемпионаттарыгар 1986, 1989 сыллардаахха бастаталаабыта. 1987 с. Д.П. Коркин бирииһигэр Бүтүн Союзтааҕы турнирга уонна Россия Кубогар миэстэлэспитэ. 1988 с. Дальнай Восток уонна Сибиир зонатыгар бастаабыта.
1991 с. Дьокуускайга Кулаковскай культура киинин көрөөччүлэринэн туолбут, ыһыынан-хаһыынан оргуйа олорор саалатыгар ыытыллыбыт Россия чемпионатыгар Николай Яковлев олус тахсыылаахтык, табыллан тустубута. Дагестан бөҕөһүн Абсаидовы кытары финалга хапсыһыылара олус тыҥааһыннаахтык, мүччүргэннээхтик ааспыта. 3:2 хотторон испитэ. Тустуу бүтэрэ олох аҕыйах сөкүүндэлэр хаалбыттара. Николай хараҕын кырыытынан элэс гынан көрбүтэ - сорох ньиэрбэ күүрүүтүн тулуйбатах көрөөччүлэр бүрүүкээбит тыҥааһыны тулуйбаккалар, “хоттордо” диэн саалаттан тахсан барыталаабыттара. Онтон тэһэ астарбыттыы, Николай өссө тэбиэһирэн күүскэ үлэлээбитэ. Хамсанара-имсэнэрэ сыыдамсыйбыта. “Бэринэр, хотторор табыллыбат!”, «Кыайыахха!!» - ити санаатын кытта тэбис тэҥҥэ, көрүөх бэтэрээ өттүнэ, утарсааччытын илиитин санныгар “лап” гына эрийэн ылан, хонноҕун анныттан охсон, эрчиллиигэ хас сүүстэ үөрэппит «вертушка» албаһынан бэйэтин нөҥүө быраҕан иһэн, эриллэн кэннигэр тахсар уонна партерга түһэрэн, “накаакка” эргитэр. 2 бочко!. Свисток! Кыайыы!!!
Сунтаар ыччата Николай Яковлев – Россия чөмпүйүөнэ!
Саха сирин спордун уонна тустуутун историятыгар өссө биир страница арылынна.
Тренеринээн Александр Николаевич Ивановтуун сайыны быһа Кисловодскайга дойду сүүмэрдиир-эрчийэр түмсүүтүгэр дьарыктаммыттарын үтүө түмүгэ буолла.
Салгыы эрчиллэн,1991 с. Красноярскайга Иван Ярыгин турнирыгар үрүҥ көмүс, 1993 сыллаахха Россия боруонса призерунан, 1983-1984 сыллардаахха Венгрияҕа, Испанияҕа, Грецияҕа буолуталаабыт норуоттар икки ардыларынааҕы турнирдары кыайталаабыта.
“Манньыаттаах” рыногар үлэлээн баран, 2013 сылтан Дьокуускай куорат 3 № тустууга аналлаах оҕо спорт оскуолатыгар тренердиир. 12-13 саастаах оҕолору кытта үлэлэһэр. Иитиллээччилэрэ Бүтүн Россиятааҕы күрэхтэһиилэргэ бастыыллар, миэстэлэһэллэр. Тустуохтарын баҕалаах оҕолор дьарыктаналлар. Оҕолору тустууга сүүмэрдээһиҥҥэ реклама, көрдөрөн агитация көдьүүһэ улахан. Музейдарга Роман Дмитриев, Павел Пинигин, Александр Иванов мэтээллэрин көрөннөр, кинилэр тустарынан ааҕа-ааҕа оҕолор тустууга суруттараллар. Онон, тустууга оҕолору аҕалыыга улахан кыһалҕа суох. “Дьоҕурдаах оҕолор тустуу албастарын дэбигис, түргэнник ылыналлар”,- диир тренер Николай Григорьевич. Кумирдара олимпиецтар. Киһи эрэнэр, күүтэр оҕолоро баалларыттан үөрэрин биллэрэр.
Спортоскуолаҕа тренер диэн иитээччи, учуутал, үтүөҕэ-кэрэҕэ уһуйааччы, кыайыыга сирдээччи. Көҥүл тустууга аан дойду, Россия чөмпүйүөнэ, Саха Өрөспүүбүлүкэтин үтүөлээх тренерэ Федот Архипович Соловьев дириэктэрдээх Дьокуускайдааҕы 3 № тустуу оскуолатын кэллэктиибэ иитии-өйдөтүү үлэтин, чөмпүйүөннэри таһаарыы үлэлэрин кыайа-хото тутар. Биригээдэнэн үлэлииллэр. Николай Григорьевич Яковлевка уонна ветераннарга аан дойду чөмпүйүөнэ, Саха Өрөспүүбүлүкэтин үтүөлээх тренерэ Иннокентий Семенович Кочкиҥҥа кыра саастаах оҕолору "моой-арҕас" туттарбыттара. Итинник, сыллата саастарынан сыыйа үөһэ бөлөхтөргө тахсан иһэллэр. Атын бөлөххө барбыт оҕолорун көрөллөр-истэллэр, хонтуруоллаһаллар. Хас күрэхтэһиилэр, дьарыктар кэннилэриттэн ырытыылары оҥороллор. Оҕолорун кытта өрүүтүн бииргэ сылдьаллар. Онон, ким-хайдах үүнэн-сайдан иһэрин, туох-ханнык уларыйыылар тахсалларын билэллэр. Соҕуруу барар-кэлэр оҕолор төрөппүттэрин кытта үлэлэһэллэр. Сыал-сорук – Россия чөмпүйүөннэрин бэлэмнээһин.
Кэллэктиип олус түмсүүлээх. Тренердэр төһө да сааһырдаллар, бары спордунан дьарыктаналлар, Бэйэлэрин икки ардыларыгар спартакиадалаахтар, күрэхтэһэллэр. ГТО нуормаларын туттаран түбүгүрэллэр, тиритэллэр-хоруталлар. Үтүөлээх тренердэр, үлэ туйгуннара тренердэрбит, ыларын ыллыбыт диэн быар куустан олорботтор. Ветераннарга өрөспүүбүлүкэ чемпионаттарын көҕүлээн тэрийэллэр, аан дойду, Россия түһүлгэлэригэр тусталлар, араас солотуулаах мэтээл бөҕөнү аҕалтыыллар. Урукку да, билиҥҥи да ситиһиилэринэн иитиллээччилэригэр холобур буолаллар.
Ити курдук, киһи быһыытынан ураты сэмэй, сытыары-сымнаҕас майгыннаах, көбүөргэ таҕыстаҕына хабараан хапсыһыылардаах Николай Яковлев бэртээхэй коллективка тренер айымньылаах үлэтигэр ылсан, үүнэр көлүөнэ тустууктары эрчимнээхтик бэлэмниир.
Николай Григорьевич, тустууга киэҥ Арассыыйаҕа тэлбит суолгунан саҥа ааттары таһаартыы тур! Үбүлүөйдээх дьоро кэмҥинэн эҕэрдэ буоллун!
Баһылай ПОСЕЛЬСКАЙ, Sportyakutia.ru
