Пандемия мэһэйдээн бэлиэтэммэтэ. ССРС Госкомспордун бирикээһинэн уонна Саха АССР миниистрдэрин Сэбиэтин уурааҕынан 1990 сыл тохсунньу 25 күнүгэр үөрүүлээхтик аһыллыбыта. Маҥнайгы дириэктэрдэринэн Александр Михайлович Братищев, Александр Афанасьевич Тыасытов, тренердэринэн көҥүл тустууга Василий Николаевич Гоголев, Прокопий Семенович Иванов, боксаҕа Артур Федорович Кравченко, Евгений Михайлович Фомин үлэлээбиттэрэ. Орто-анал уопсай үөрэхтээһин уонна спорка уһуйуу программаларынан тэтимнээх үлэ барар. Сыал-сорук Саха Өрөспүүбүлүкэтигэр уонна Россия сүүмэрдэммит хамаандаларыгар үрдүк кылаастаах спортсменнары, идэлэрин профессиональнай таһымҥа тиийэ баһылаабыт спортсменнары бэлэмнээһин. Училищены бүтэрбиттэр физкультура уонна спорт учууталлара, тренердэр буолан тахсаллар.
Инникини түстээһин
Училище улуу бөҕөс Роман Дмитриев аатын чиэстээхтик сүгэр.
Кэккэ боччумнаах ситиһиилэрдээх. Кэскили түстүүр, эрэллээхтик инники диэки баран иһэр сайдыы, хамсааһын баар. Спорка көрдөрүүлэр ону арылхайдык кэрэһэлииллэр. Тустууктар Петр Юмшанов, Герман Контоев, Виктор Лебедев, боксердар Георгий Балакшин, Василий Егоров, пауэрлифтер Владимир Балынец курдук Россия спордун үтүөлээх маастардара, 32 норуоттар икки ардыларынааҕы кылаастаах спорт маастардара, сүүстэн тахса Россия спордун маастардара үүнэн, иитиллэн таҕыстылар.
2005 сылтан күн бүгүнүгэр диэри училище дириэктэринэн, көҥүл тустууга маастарга кандидат, оҕолорго Россия призера, Ил Түмэҥҥэ депутаттаан, патриотичекай өйдөөх-санаалаах Алексей Алексеевич Филиппов таһаарыылаахтык, айымньылаахтык үлэлиир. Училище материальнай базата, кыаҕа, кэҥээн улаатан иһэр. Тутуунан күүскэ ылсан дьарыктананнар, сүүрэн-көтөн федеральнай үбүлээһини туруорсан ыланнар уонна спонсордар көмөлөрүнэн греко-римскэй тустууга уонна оҕунан ытыыга эбии бэйэлэрэ бас билэр, толору хааччыллыылаах икки спортивнай саалаланнылар. Тэлгэһэлэрин иһигэр оҕунан ытыы балассаакката, гараж баар буоллулар. Эркээни сиригэр-уотугар кыраһыабай айылҕалаах өрүс үрдүгэр сайыҥҥы спортивнай лааҕырданнылар. Үрдүттэн олорон үөрэнэргэ, эрчиллэргэ табыгастаах усулуобуйа үөскэтилиннэ. Доруобуйа туругун көрүү-истии, эчэйиилэри ылбыттарга эти-сиини чөлүгэр түһэрии, доруобуйаларыгар хааччахтаахтар спортара, уйулҕаҕа аналлаах кэбиниэт, үрдүк калорийдаах иҥэмтэлээх аһылык тэриллэн, анал үөрэхтээх специалистарынан толору хааччыллыы баар.
Инньэ гынан, училище иитиллээччилэрэ сыыйа сыллата эбиллэн, элбээн иһэр спорт көрүҥнэринэн дьарыктаналлар. Ол курдук, көҥүл тустуу, бокс, оҕунан ытыы, дзюдо, тхэквондо, чэпчэки атлетика, буулдьанан ытыы, хайыһар, греко-римскэй тустуу, ыарахан атлетика, пауэрлифтинг курдук көрүҥнэр кистэлэҥнэрин баһылыыллар.
33 тренер үлэлииллэриттэн, аҥаардарыттан ордуктара Саха Өрөспүүбүлүкэтин уонна Россия үтүөлээх тренердэрэ. Өрөспүүбүлүкэ сүүмэрдэммит хамаандаларын тренердэрэ оҕолорго Прокопий Семенович Иванов, ыччаттарга Станислав Афанасьевич Захаров, боксаҕа Владимир Иванович Павлов, дзюдоҕа Дамдиндорж Гомбодорж, оҕунан ытыыга Анатолий Николаевич Тимофеев, Василий Петрович Уваров, Николай Николаевич Рожин, Ким Кимович Колодезников, Яков Яковлевич Филиппов уо.д.а. баай уопуттаах тренердэр, кинилэри сэргэ эдэрдэр биир кэккэҕэ туран оҕолору уһуйаллар. Бэйэлэрин кэмнэригэр училищены бүтэрбит Андрей Слепцов боксаҕа, Руслан Поисеев тхэквондоҕа оҕолору эрчийэллэр. Тренердэр киһи, спортсмен, тренер буолан тахсыбыт кыһаларын харыстыыллар, эппиэтинэстээхтэр, бэйэ-бэйэлэрин кытта өйдөһөллөр, түмсүүлээхтэр.
Иитиллээччилэри сүүмэрдээһиҥҥэ биир миэстэҕэ үс-түөрт оҕо баара, спорка болҕомто ууруллуутун, аныгы көлүөнэ ыччат бу спорт кыһатыгар тардыһарын, төрөппүттэр таба өйдүүллэрин көстүүлэрэ. Хоту улуустарга, ордук, тустууга, бокска, оҕунан ытыыга үлэ сэргэхсийбитин бэлиэтиир тоҕоостоох. Оҕолору ылыы хас да түһүмэхтэринэн ыытыллар. Тустаах спорт көрүҥэр эрэ буолбакка, үөрэх, бэрээдэк туруктара эмиэ учуоттаналлар. Онон, училищеҕа ылыллааччылар кыһыннары-сайыннары, сыл устата кытаанах тургутууну ааһаллар. Киирии судургута суох. Ити училище администрациятын өттүттэн хаачыстыбаҕа ирдэбил баарын туоһута.
Отут сыл устата 794 оҕо үөрэнэн, училищены 481 оҕо ыччат саастарыгар бүтэрдилэр. Бастыҥнар Россия чемпионаттарыттан, араас таһымнаах күрэхтэһиилэриттэн 1000 тахса, аан дойду түһүлгэлэриттэн 200-кэ кыһыл көмүс, үрүҥ көмүс, боруонса мэтээллэри аҕалтаатылар.
Физкультура уонна спорт эйгэтигэр аан дойдуга тиийэ таҕыстылар. Кытай Хэйлунцзян провинциятын, Монголия Улан-Батор, Соҕуруу Корея Сеул, Япония Токио куораттарын кытта доҕордуу дьыалабыай сыһыаны олохтоотулар. Тэҥ саастаах омук оҕолорун, ыччаттарын кытта билсэллэр, уопут атастаһаллар.
Манна аҥардастыы, биир кэлтэй спордунан эрэ олорботтор.
Үөрэтии-иитии умсулҕана
Үөрэх-иитии хайысхаларыгар утумнаахтык үлэлэһэллэр. Эргиччи сайдыылаах личноһы көччөх гына көтүтэн таһаарарга хас биирдии үлэһит, үлэ коллектива бүттүүнэ дьулуһар. Болҕомтону тардар, дириҥ ис хоһоонноох, аан-бастаан быыбардааһын курдук, үгүс өрүттээх дьаһаллар ыытыллаллар. Конкурустарга көхтөөхтүк кытталлар. Үөрэнээччилэр дьоҕурдара спорка эрэ буолбакка, үөрэх, культура салааларыгар арылхайдык арыллаллар. Инньэ гынан, училище аата-суола, рейтинэ үрдээн иһэр. 15 сыллааҕыта Россия 58 училищеларын ортолоругар 36-с миэстэҕэ турар эбит буоллахтарына, сыыйа бэттэх кэлэн, бүгүн 4-5-с миэстэҕэ сылдьаллар. Училище дириэктэрэ Алексей Алексеевич Филиппов 2015 сыллаахха дойду профессиональнай үөрэхтээһинин систиэмэтигэр “Сыл дириэктэрин” бочуоттаах бэлиэтинэн наҕараадаламмыта түбэспиччэ буолбатах. 2017-2020 сыллардаахха профессиональнай маастарыстыба Бүтүн Россиятааҕы олимпиадаларыгар бастакы-иккис миэстэлэри ылаттаабыттара. Михаил Симушин “Спорт уонна фитнесс” олимпиадатын боруонса медалиһа. Инники күөҥҥэ сылдьар Россия олимпийскай солбук училищеларын, спорт тэрилтэлэрин уонна үрдүк үөрэх кыһаларын кытта бииргэ үлэлэһэллэр.
Өрөспүүбүлүкэҕэ биллэр ааттаах-суоллаах бастыҥ спортсмен оҕолор, аатырбыт спортсменнарбыт дэммэккэ, үөрэхтэригэр эмиэ үчүгэйдэрэ, бэрээдэктээхтэрэ, училище иһинээҕи общественнай дьаһалларга туора турбакка көхтөөхтүк кыттан иһэллэрэ үөрдэр.
Учууталлар, тренердэр, баспытааталлар училищены бүтэрэн барар оҕолорун үтүө-алгыс тылларынан атаараллар, ханна да тиийдэллэр-сырытталлар, билсэ-көрсө, күндү ыалдьыт быһыытынан кэлэ-бара, сылдьыһа тураллар. Киэҥ нэлэмэн Сахабыт сирин ыраах да чугас да муннуктарыгар физкультура-спорт специалистарын быһыытынан, атын үрдүк үөрэх идэлэрин баһылаан да бараннар, бэйэлэрин сирдэрбэт гына күрэхтэһэллэр, үлэлииллэр. Холобур, Намца Кузьма Сивцев, Горнайга Петр Сивцев, Уус-Алдаҥҥа Иван Пантилов, Хотугу-Илиҥҥи Федеральнай Университеккэ Артур Федоров, Герман Контоев, Эдьиигээҥҥэ Алеша Иванов, 5 № оҕо спортоскуолатыгар чэпчэки атлетикаҕа Диана Тартакынова, Сунтаарга бокс спортоскуолатыгар Константин Игнатьев, Ленскэй оройуонун спорткомитетын бэрэссэдээтэлинэн Прокопий Петров, Уус-Алдан улууһун спорткомитетын бэрэссэдээтэлинэн Константин Давыдов, Мэнэ Хаҥалас Бэстээхтээҕи Олимпийскай эрэл оскуолатын дириэктэрэ Алексей Варламов, Хаҥалас оройуонун спорткомитетын бэрэссэдээтэлэ Юрий Никифоров, Саха Өрөспүүбүлүкэтин бокса оҕо спортоскуолатын дириэктэрин 1 солбуйааччытынан Иван Сивцев, о.д.а. үлэлииллэр. Ону таһынан, нэһилиэктэр баһылыктара, бэрээдэги араҥаччылыыр уорганнар сотрудниктара, тэрилтэлэр төһүү үлэһиттэрэ баллар. Георгий Балакшин, Виктор Лебедев, Петр Юмшанов Саха сирин, Россия тутаах дьоно. Хайа да улууска, оройуоҥҥа үлэҕэ-олоххо кынат анньыммыт училище иитиллээччилэрэ бэйэлэрин үчүгэй эрэ өттүнэн көрдөрөллөр.
Албан аат Музейа
Сүрүн миэстэни Училищеҕа Р.М. Дмитриевкэ анаммыт спорт албан аатын Музейа ылар. Училище аһыллыаҕыттан тренердээбит, көҥүл тустууга улуу тренер Д.П. Коркин иитиллээччитэ, өрөспүүбүлүкэ хас да төгүллээх чөмпүйүөнэ, ССРС спордун маастара Николай Николаевич Константинов дириэктэринэн үлэлиир. Музей 2015с. Р.М. Дмитриевкэ аналлаах Норуоттар икки ардыларынааҕы турнирга арыллыбыта. Олимпийскай хамсааһын, Саха сирин спордун, училище историялара, биллиилээх бөҕөстөрбүт ситиһиилэрэ, телевизорынан кэпсиир-көрдөрөр хроникалар, күрэхтэһиилэр түгэннэрэ, аан дойду уһулуччулаах спортсменнара ыыппыт маастар-кылаастара, архыып матырыйааллара, 3000 экспонаттар, ол иһигэр, олимпийскай, аан дойду мэтээллэригэр тиийэ, элбэх докумуоннар паапкаларга хараллыбыттара көрдөрүүгэ тураллар. Үөрэтэр-эрчийэр сбордарга, күрэхтэһиилэргэ кэлбит ыалдьыттар, омуктар, спортсменнар, судьуйалар, тренердэр “Баҕа санаа” альбомугар бэйэлэрин өйдөбүллэрин суруйан хааллараллар. Үөрэнээччилэргэ анал үөрэхтэр, семинардар, көрсүһүүлэр ыытыллаллар. Студеннар манна кэлэн реферат суруйаллар, дипломнай үлэлэригэр матырыйааллары туһаналлар. Биэс сыл иһигэр 13 тыһ.кэриҥэ киһи сылдьыбыта тиһиллибит. Музей байа-эбиллэ турар, ситиһиилэр кэлэ тураллар.
Спорт уонна пандемия
Аан дойдуну аймыы турар COVID-19 пандемията училище күүрээннэх олоҕун тумнан ааспата. Үөһэттэн кэлбит дьаһалынан үөрэнээччилэр олорор бэртээхэй уопсайдара обсерваторга кубулутуллан, онтон, ыарыһахтар эмтэнэр стационар-балыыһаларыгар уларыта тутуллан, училище сорох медиктэрэ, техүлэһиттэр балыыһа үлэһиттэринэн буоллулар. Пандемия кэмигэр өрөспүүбүлүкэ иһинээҕи күрэхтэһиилэр тохтооннор, систиэмэлээх улахан дьарык суох буолла. Иитиллээччилэр, ол иһигэр, Саха сирин, Россия сүүмэрдэммит хамаандаларын спортсмен оҕолоро, ыччаттар дьиэлэригэр олорон, тастан эрчиллэргэ күһэлиннилэр. Россия үрдүнэн соҕотох Р.Д. Дмитриев аатынан эрэ училище стационарга кубулутулунна. Ити барыта быйылгы үбүлүөйдээх сылга үөрэтии-иитии систиэмэтигэр сабыдыаллаабыта саарбахтаммат.
Ол да буоллар, дойду киин куораттарыгар күрэхтэһиилэр буола туралларынан, сорох спорт көрүҥнэрин тренердэрэ быыс-хайаҕас буланнар, баар балаһыанньаны өйдөөннөр, үп-харчы булунаннар, хамаандаларын кытта хастыы эмэ ыйга, соҕуруу куораттарга тиийтэлээн эрчиллиилэрин тохтоппотулар, күрэхтэһиилэргэ кытыннылар. Дойду түһүлгэлэриттэн тиһигин быспакка, араас солотуулаах мэтээллэр кэлэ тураллар. Билигин үөрэтэр корпустарыттан үөһэ этээстэргэ миэстэ таһаарынаннар, барыта 175 иитиллээччи баарыттан, 50 оҕону олордоннор, бу күһүҥҥэттэн дьарыктана олороллор. Онон, таах быар куустан олорон биэрбэтилэр. Үлэ барар. Эдэр спортсменнар кыайыыга дьулуурдаах, күүстээх санаалаах буолалларын олох көрдөрөр.
Баҕа санаа
Тэрийэр-салайар үлэҕэ үгүс үөрүйэҕи мунньуммут, ырааҕы көрөр киэҥ далааһыннаах өйдөөх-санаалаах училище дириэктэрэ Алексей Алексеевич Филиппов уон биэс сыл устата кэллэктиибин биир хайысхаҕа туһаайан, ыарахаттартан чаҕыйбакка, саҥа суолу-ииһи тобулан, инники диэки барыыны ситиһэр. Бир сүрүн баҕа санаата – соҕуруу, Москва диэки дьарыктанар базаны үөскэтэн, бастыҥнары таһаарыы.
Училище бары үлэһиттэрин, иитиллээччилэрин, үбүлүөйүнэн эҕэрдэлиибит!
Көрдөрүүлэр кэлэ турдуннар!
Баһылай Посельскай
