Ыам ыйыттан саҕалаан, үтүө үгэскэ кубулуйбут сарсыардааҥҥы чэбдигирдэр сэрээккэлэр сир ахсын буолуталыыллар. Студеннар бүөмнээн олорор “Юность” стадионнарыгар үгүс киһи сөбүлээн сылдьар. Сарсыарда аайы 6 чаастан аан аһыллан, эдэрдиин-эмэнниин кэлэннэр хаамаллар-сүүрэллэр, араас сөбүлүүр хамсаныыларын оҥороллор. Сылы эргиччи биир да күнү көтүппэккэ сэрээккэлиир, хамсаныы-имсэнии туһатын чахчы билбит, аҕам саастаахтар санааларын кытта үллэһиннилэр.
1976 сыллаахха автобус авариятыгар түбэһэн сиһин тоноҕоһун улаханнык эчэтэн, үс сыл буолан баран, хамсаныы, сэрээккэ көмөтүнэн атаҕар туран, эмтиир быраастарын соһуппута, үөрдүбүтэ. Күн-бүгүн хаама-сүүрэ сылдьар, шпагат түһэн көрдөрөр. 40-ча сыл сыл нуучча тылын учууталынан үлэлээн пенсияҕа тахсыбыт, 74 саастаах Декабрина Николаевна Попова бэрт сэргэх өйдөөх-санаалаах. Бөлөх тэрийэн инструктордыы да сылдьыбыта, иллэрээ сыл ГТО-ну “кыһыл көмүскэ” туттарбыта. Сылы эргиччи хаамар, кыһынын ытык “Сайсары” күөл тула, 4 км хаамар. Чэбдигириини салгынтан ылар. Ол курдук салгын киһини эмтиир-үтүөрдэр уратылаах. Бэйэ тэтиминэн хаамары ордорор, хайгыыр.
Амматтан төрүттээх 67 саастаах тутуу үлэһитэ Егор Иванович Петров бэрт чэпчэкитик туттан-хаптан хаамар-сүүрэр. Тренажердарга “үлэлиирин” сөбүлүүр. Ханнык-туох упражнениены оҥорорун сүрдээх үчүгэйдик быһаарар. Тутуһан туран роликтарга сүүрэр, ол тилэххиттэн саҕалаан туох-баар “ньиэрбэлэргин уһугуннарар, массаажтыыр” диэн быһаарар. Атаҕын иҥиннэрэн преһин хачайдыыр станокка сыта-сыта илиилэринэн кэтэҕиттэн тардыстан олорор хамсаныы ис уорганнарын, оһоҕосторун бөҕөргөтөр. Сэрээккэ илии ыарахан үлэтигэр көмөлөһөр, киһи сылайыгаһа суох, ыараханы тулуйумтуо буолар диир. Олоххо баар көстүүлэргэ бөлүһүөктүү сыанабыллаах.
Үөһээ-Бүлүүттэн 81 саастаах, тыа хаһаайыстыбатын наукатын кандидата Платон Терентьевич Тумусов күҥҥэ иккитэ хаамар. Учуона киһи быһыытынан билиитэ-көрүүтэ киэҥ. Америка чөл олоҕу тарҕатааччыта Поль Грэг суруйууларын холобурга аҕалар. Киһи кыра, орто тэтиминэн уһуннук хаамтаҕына туһата элбэх диэн ааҕар. Сыыйа үөрэнэн иһэҕин диир. “Нам до ста лет расти до старости” диэн принцибинэн салайтарар. Кыһыҥҥы бытарҕан тымныыларга “Сайсары” күөлгэ киирэн хаамар. Тымныы кислорода элбэх, сүрэххэ үчүгэй буолан күүһү-уоҕу, эрчими биэрэр. Хаамар маршруттарын уларытар буолан интэриэһинэй. Үп-кредит тиэмэтигэр кинигэ суруйа сылдьар. Вахтовиктар тустарынан. Киһи үйэтин уһуна өбүгэлэргиттэн эмиэ бэриллэрин этэр. Ийэтин, аҕатын дьоно 90-н ааһа олорбуттар. Аҕатынан убайа, Исидэр Бараховы кытта алтыспыт Тумус Ыстапаан 107 сыл олорбут. Өбүгэлэр саастарыгар тиийэр, киһи бэйэтэ бэйэтин билиэхтээх, аскын-үөлгүн тутуһан сылдьыахтааххын диэн сүбэлиир. Платон Терентьевич биологическай сааһа 60. Тутта-хапта, кэпсии-ипсии сылдьарыттан көрдөххө, ол оруннаах. Киһи санааҕа-онооҕо ылларыа суохтаах диир.
Үҥкүүһүт идэлээх Михаил Ильич Сивцев дьиэ-кэргэнинэн, оҕолорунаан, сиэннэринээн кэлэннэр хамсана-имсэнэ сылдьаллара стадиону киэргэтэр. Балтараалаах-иккилээх Максим сүүрэн-көтөн туллуктанар, детсад саастаах уоллара төбөтүнэн стадион хонуутун биир гына хойуостанар. Арыый да улахаттар ийэлэрин кытта эргиччи тураннар илии-атах, сис хамсаныыларын оҥороллор. Ол кэмҥэ аҕалара стадиону эргиччи сүүрэр. Эһээлэрэ өрөспүүбүлүкэ биллиилээх хореограба күн аайы хаамарын сөбүлүүр, этин-сиинин уһугуннарар. Сарсыардааҥы сэрээккэ сүһүөххэ, имигэс буоларга эргиччи туһалаах диир. Бэрдьигэстээхэ буолар “Манчаары оонньууларыгар” бараары бэлэмнэнэр. Быһыйдары, атах оонньооччулары сөҕө-махтайа көрөр, ыалдьар, биһириир.
Эдэр-эмэн-саастарыгар ыччаттарга штангаҕа өрөспүүбүлүкэ чөмпүйүөнэ, Саха сирин олоҥхоһуттарын куоталаһыыларын кыайыылааҕа, “Олоҥхо” театрын артыыһа Валентин Гаврильевич Исаков олоҕун аргыһынаан математика учуутала Лидия Петровналыын кэлэннэр куруутун хаамаллар:
- “Сааһырбыт киһи быһыытынан турукпун көрүнүөхпүн наада, чэбдигирдэн. Ыам ыйыттан стадиону аспыттара үчүгэй. Хаамарбын сөбүлүүбүн. Урут 56 кг күрэхтэһэрим, билигин ыйааһыным элбээн, түһэрэбин. Муус-устар – ыам ыйдарыгар аргыый аҕай алта киилэни көҕүрэттим. Олоҥхоһут киһи уһун тыыннаах буолуохтаах, икки-үс чаас олоҥхолуугун. Онон, бу хаамар наадалаах. Кырдьаҕас киһи бэйэтин туругун көрүнэ сылдьыахтаах. Вакцина ылбытым. Туруккутун көрүнэ сылдьыҥ. Чөл олохтонуҥ. Доруобуйа олохпут оҥкула. Аҕам 102 сааһыгар барбыта, аҕам сааһыгар тиийдэрбин диэн баҕалаахпын. 100 сааһыгар НВК-лар эҕэрдэлээбиттэрэ. Байанайдаах булчут этэ. Элбэх пятилеткалар кыайыылааҕа. ВДНХ кыттыылааҕа. Уус-Майа оройуонун бочуоттаах олохтооҕо. Уойа-тото сыппатах киһи. Эҥкилэ суох сылдьара, көнө дьылыгыр уҥуохтааҕа. Тоҥхоччу түспэтэҕэ.
Сарсыардааҥы сэрээккэҕэ эдэр дьон, ыччаттар бааллара үөрдэр. Кэскиллэрбит буоллаҕа. Өрөспүүбүлүкэ сүүмэрдэммит хамаандатын бөҕөстөрө, тирии бэрчээкки маастардара сбордарга түмүстэхтэринэ эрчиллээччилэр. “Спартак” футболист уолаттара элэстэнэ сүүрэллэрэ биир эриэккэс көстүү! Көҥүл тустууга Олимпийскай чөмпүйүөн, аан дойду элбэх төгүллээх чөмпүйүөнэ Павел Пинигин дойдутугар Дириҥҥэ кэлэ сылдьан сарсыарда эрдэ туран бөһүөлэк аннынааҕы эбэни нөҥүө-маҥаа харбаан туоруурун көрөр үчүгэй да буолара!
Баһылай Посельскай
