Намнааҕы духуобунас Дыбарыаһыгар баар Петр Иннокентьевич Сивцев аатынан история уонна этнография Музейыгардокументальнай киинэ сүрэхтэниитинэн бэлиэтэннэ.
Петр Семенович Наумов Чурапчы Хоптоҕотуттан төрүттээх-уустаах, эдэр-эмэн саастарыгар Намнааҕы педучилищены бүтэрэн үлэ уонна уруһуй учуутала идэтин баһылыаҕыттан, Эҥсиэли ытык хочотугар олохсуйбут, дьиэ-уот тэриммит, дьоһун-мааны ыал аҕата-эһэтэ. Хараҕынан барыҥнатан эрэ көрөр имбэлиит, көрбөттөр обществоларын чилиэнэ Петр Семенович Наумов 0,5 км саҕалаан 5-10 км диэри “кылгас” сиргэ сүүрүүлэринэн дьарыктаммыта. Пенсияҕа тахсан баран, 48 сааһыттан уһун сиргэ сүүрүүлэргэ ылсыбыта. Сууккатааҕы сүүрүүлэргэ Европа, Россия сүүрэр суолларыгар тиийэ күрэхтэспитин мэтээллэрэ туоһулууллар. Маастар нуорматын толорбута.
Аара хастыы да күн хонуулардаах Сахатын сирин уһаты-туора сүүртэлээбитэ.
Этэ-сиинэ үөрэнэн, өйө-санаата хотон, 58 сааһыгар Саха сирэ Россия састаабыгар киирбитэ 375 сылыгар анаан Байкалтан – Дьокуускайга диэри 3175 км 75 күнүнэн; Улуу Кыайыы 65 с. анаан 2010 с. Балтийскай муораттан - Японскай муораҕа диэри 12090 км 206 күнүнэн; онтон, Улуу Кыайыы 70 сылыгар анаан Новгород уобалаһыгар баар Ильмень күөлтэн - Севастопольга диэри 3850 км 70 күн устата Герой куораттарынан, 80 кг ыйааһыннаах малын-салын, өйүөтүн ууруна сылдьар тэлиэскэтин соспутунан суос-соҕотоҕун сүүртэлээн, түмүктээбитэ. Киһи-аймаҕы сөхтөрбүтэ. Россия уһулуччулаах рекортарын Кинигэтигэр киллэриллибит эр-санаалаах сүүрүк.
Документальнай киинэни Намнааҕы история уонна этнография Музейын киинэ архыыбын үлэһиттэрэ, редактор Александр Копырин, сценарийын Вера Попова, Мария Петрова, оператор уонна режиссер Станислав Слепцов, дикторскай тексин Алексей Кривогорницын ааҕан, музыканан киэргэтиитин Сергей Акимбетов оҥорон киэҥ эйгэҕэ таһаардылар. Киинэ сүрэхтэниитин Мария Петрова, Музей дириэктэрэ Александр Копырин салайан ыыттылар. Киинэҕэ хаартысканан, видеоларынан матырыйааллар, дьон санаалара бааллар. Музейга Петр Наумовка болҕомтону тардар экспонаттардаах муннук анаммыт.
Нам улууһун депутаттарын Мунньаҕын бэрэссэдээтэлэ Алексей Винокуров, улуус баһылыгын солбуйааччы Юрий Дьяконов, культура управлениетын салайааччыта Семен Ядрихиинискэй, физкультура-спорт управлениетын салайааччыта Павел Иванов, ветераннар сэбиэттэрин бэрэссэдээтэлэ Софья Кобякова, Ленскэй нэһилиэгин баһылыга Петр Сокольников, Ленскэй нэһилиэгин депутаттарын бэрэссэдээтэлэ Егор Охлопков итии-истиҥ эҕэрдэлэрин тиэртилэр, махталларын анаатылар. Петр Семеновичка «Саха Өрөспүүбүлүкэтин Бочуоттаах кырдьаҕаһа», «Нам улууһун спордун сайдыытыгар үтүөлэрин иһин» түөскэ анньыллар бэлиэлэри туттардылар.
Үөрүүлээх түгэҥҥэ Петр Наумов үөлээннээхтэрэ, биир дойдулаахтара, дьиэ-кэргэнэ, оҕолоро, сиэннэрэ кытыннылар.
Герасимов Алексей Петрович – Петр Наумов сүүрүүлэрин өйдөөбүт уонна өйөөбүт экономика институтун үлэһитэ, билигин “Бэйэ аһа” атыы урбаанньыта:
Петр Семеновичтыын аан-бастаан билсэрбитигэр сытыы-хотуу киһи этэ. Кими кытта билсиэхтээҕин, ол туох туһалаах буолуохтааҕын билэр, оҕо сааһыгар эрэйдээхтик үөскээбит буолан, хайдах эрэ оннук, психолог. Эппитэ: “Сэриигэ Ильмень күөлгэ наһаа элбэх саха дьоно, ыччаттарбыт баран өлбүттэрэ, ууга тимирбиттэрэ, элбэх киһи охтубута. Ол ууларын аҕаламмын Туймаада Эбэ Хотуҥҥа куттахпына сатаныыһы”,- диэн толкуйдаах этэ. Ылынна даҕаны тиһэҕэр тиэрдэр киһи быһыытынан бэлиэтии көрбүтүм. Түүннэри-күүнүстэри ырытар, толкуйдуур үгэстээҕэ. Оннук былааннанан, айаннаабыта. Дьон-сэргэ, ордук, Чурапчылар, Намнар биирдиилээн дьон, чахчы, ис дууһаларыттан киһибит кыаныаҕа, тиһэҕэр тиэрдиэҕэ диэн өйдөбүлгэ олоҕураннар, күүс-көмө буолан, харчы, мал-сал хомуллан киирэн барбыта. Суруналыыстар сырдатаннар дьоҥҥо-сэргэҕэ биллибитэ. Итиннэ биир түгэни бэлиэтиэххэ наада. Крым Республиката Россияҕа саҥа киирбит кэмэ этэ. Онно нуучча норуотун сүрдээҕин сөҕөн кэлбитэ. Хайдахтаах курдук уруйдуулларын, хайгыылларын бэлиэтээбитэ. Уонна биир түгэҥҥэ, Москва правительствотыттан миэхэ эрийэ сылдьыбыттара, “Собянин көрсүөн баҕарар” диэн. Ол кыаллыбатаҕа. Үс күн кэтэһиэхтээҕин, кэтэспэккэ бара турбута. Нам улууһун дьаһалтатын, история музейын быһаарыыларынан, сүрдээх үчүгэй киинэ оҥорон таһаардылар. Киинэ ыччаттарбытыгар холобур буолуохтаах. Киэҥник тарҕанара буоллар. Бэйэтин дьулуурунан, дьаныарынан ситистэ. Айаннарын бүтүүтүгэр, поеһынан, самолетунан барарыгар-кэлэригэр правительство көмөлөспүтэ. Куорат дьаһалтата квартира биэрэн, сааһырбыт дьон олороллоругар кыах биэрбиттэрэ улахан суолталаах, махталлаах.
Наумов Петр Семенович – экстремал-сүүрүк:
Ыллын да, тута сүүрэн барбаккын. Мин дьарыгым күүстээх, бэлэмим үчүгэй буолан40 сааспын туолан бараммын, ыраах сирдэринэн тэлэһийэн сүүртэлээтим. Анаан-минээн эппин-хааммын дьарыктаабытым. Аан-бастаан, бэйэбин тургутунаммын, 2007 с. Байкал – Дьокуускай хайысханан сүүрбүтүм. Суола-ииһэ суох буолан, ыарахан этэ. Ити сүүрүөм иннинэ сэттэ сыл дьарыктаммытым. Оннооҕор, күнү быһа, сарсыарда, күнүс, киэһэ сүүрэрбин көрөн, 100 км аан дойду үс төгүллээх чөмпүйүөҥкэтэ Татьяна Жиркова сөхпүтэ: “доруобуйаҕын эчэтиэххин сөп, сынньана-сынньана сүүр”,- диэбитэ. Мин буоллаҕына күүскэ, түргэнник сүүрбэппин. Аа-дьуо, сиэлэн, бэдьэйэн сүүрэбин. Ама, күҥҥэ 50-60 км сүүрбэт буолуом дуо. Итинник, аргаайдык сүүрүү доруобуйаны эчэппэт диэн түмүккэ кэллим.
Санаам бөҕөргөөн, өссө ыраах сиргэ туруммутум. Кырдьык, Калининград - Владивосток ыраах сир. Эттэххэ дөбөҥ. Ким да оччо ыраах барбат, санамматтар даҕаны. Мин бэйэбэр сөп буолар тэтими буламмын сүүрэбин. Дьарыктаах киһи барыта сүүрүөн сөп. Эдэр оҕолор ситэн силлигирэтэн ааһаллар. Ол гынан баран, сотору тохтууллар. Ыраах сиргэ хаалаллар, тоҕо диэтэххэ, санаалара сиппэт.
Сыалым-соругум судургу, ыраах сирдэргэ сүүрүүлэрбин үбүлүөйдээх түгэннэргэ анаабытым. Утумнаах дьарык, санаа күүһэ тугу барытын кыайаллар. Сүүрбүтүм былаһын тухары биирдэ да самолетунан көппөтүм, массыынаҕа олорсубатым. Наар сатыы, сүүрүүнэн сырыттым. Киинэ сүрдээх үчүгэй, чахчы, соҕотоҕун сүүрбүт эбит диэн, дьону итэҕэтээри оҥороллор. Туруоруммут сыалбын-сорукпун бэйэм кыахпынан ситистим. Бэйэҥ туруккун, доруобуйаҕын бэйэҥ эрэ билэҕин. Атын туора киһи билбэт. Ханна даҕаны омуктан тутулуга суох биир буоларбытын итэҕэйдим. Аара тохтууллар, сөҕөллөр, кэпсэтэллэр, көмөлөһө сатыыллар. Бар-дьоммор махтанабын!
Гран-при “Якутянин 2010 года” (“Сыл бастыҥ киһитэ”) бочуоттаах аат хаһаайына, элбэх омуктардаах киэҥ Россияҕа ил-эйэ, түмсүү баарын итэҕэппит, норуоттар доҕордоһууларын түсчүтэ, дьиҥ Геройдуу быһыыны оҥорон, чаҕылхай холобуру көрдөрбүт экстремал-сүүрүк Петр Семенович Наумовы үбүлүөйдээх 75 сааһын томточчу туолбутунан эҕэрдэлиибит! Чэгиэн туругу баҕарабыт, олоҕун аргыһа Нина Прокопьевналыын оҕолоргут-сиэннэргит тапталларыгар уйдаран, уһуннук уонна дьоллоохтук олороргутугар алгыспытын аныыбыт!
Баһылай Посельскай
