хайыһарын үрдүттэн түспэт. Эдэр-эрчимэн саастарыгар ССРС спордун маастарыгар кандидат, чэпчэки атлетикаҕа ветераннарга Россия спордун маастара. Саха сирин хайыһарга 15 төгүллээх чөмпүйүөнэ. Россия ветераннарыгар хайыһарга уонна чэпчэки атлетикаҕа элбэх төгүллээх чөмпүйүөнэ уонна призера. Ветераннарга Россия сүүмэрдэммит хамаандатыгар хайыһарга Финляндияҕа, Германияҕа Аан дойду Кубоктарын кыттыылааҕа. Швейцарияҕа аан дойду чемпионатын эстафетатыгар чөмпүйүөнэ.
Чэпчэки атлетикаҕа 2001 с. Саха Өрөспүүбүлүкэтин чулуу спортсмена. ССРС культуратын туйгуна, Саха АССР Верховнай Сэбиэтин Президиумун Грамотата, “Үтүө дьыала” бэлиэ, “Саха Өрөспүүбүлүкэтигэр физкультура уонна спорт сайдыыларыгар үтүөлэрин иһин” бэлиэ хаһаайыннара, Чурапчы улууһун Бочуотун кинигэтигэр киллэриллибит чулуу спортсмен.
1941 сыл атырдьах ыйын 8 күнүгэр Чурапчы Кытаанаҕар холхуостаах Захаровтар дьиэ-кэргэҥҥэ төрөөбүтэ. Аҕа дойду сэриитин сут-кураан сылларыгар, баара-суоҕа биир эрэ саастаах уолчааннарын көтөхпүтүнэн дьоно Булун оройуонугар көһөрүллүүгэ барбыттара уонна ахтылҕаннаах алаастарыгар уон сылынан эргиллибиттэрэ. Быков Мыска балык булдугар сылдьыбыттара. Убайа Бүөтүр, улуу тренер Д.П. Коркинныын Быков Мыс оскуолатыгар үөрэммиттэрэ. Дойдуларыгар Таба-Баалыга 1951 с. кэлэннэр, аҕалара сылгыһыттаабыта, ийэлэрэ саһыл иитиитигэр үлэлээннэр, ударниктаабыттара.
Коля ийэлээх-аҕатын сылаас эркиннэригэр улааппыта. Ийэтэ кытыгырас буолан ыһыахтарга бастаталыыра, куоракка тиийэн күрэхтэһэрэ. Аҕата хатыҥтан хайыһар оҥорон, аан-бастаан хайыһарга турбута, сыыртан түһэн, хайыһардыыра.
Кытаанах аҕыс кылаастаах оскуолатыгар үөрэнэр сылларыгар, Ленинград уобалаһын хайыһарга чөмпүйүөнэ, физкультура институтун бүтэрэн кэлбит физкультура учууталынан үлэлээбит Н.Н. Барахсановы хайырга эрчийбит бастакы тренеринэн ааҕар. Чурапчы орто оскуолатыгар үөрэнэригэр Д.П. Коркиҥҥа тустуунан дьарыктаммыта. Үс сыл армияҕа сулууспалаан кэлбитигэр Дмитрий Петрович хаста да дьарыктан диэн бэйэтигэр ыҥыра сатаабытын, спорткэмитиэт бэрэссэдээтэлэ А.К. Софронов биир сүүрүк-быһый ыччаппытын ылыма, уолаттарын элбэхтэр диэн, тустубатаҕа. Кэлин, Бөтүрүөбүс: “международнай маастар буоуохтаах этин”,- дии-дии моонньун эрийтэлээбит. Николай Захаров оройуон спартакиадаларыгар сүүрүүлэргэ күрэхтэһэрин быыһыгар, нэһилиэгин чиэһин хапсаҕайга бэркэ көмүскүүрэ, мас тардыһара.
Хайыһарынан, сүүрүүнэн олоҕун былаһын тухары сыралаһар. 69-с хаарын эрчиллэр. Армияҕа сулууспалыыр кэмин киллэрэн туран. Герой Федор Попов курдук өрөспүүбүлүкэ кросстарыгар, турнирдарыгар, Саха сирин чемпионаттарыгар кыттыталаан, хотунан-соҕуруунан, биир да сылы көтүппэккэ күрэхтэһэр. Иккис тренерэ биир дойдулааҕа, Өрөспүүбүлүкэ күүстээх хайыһардьыта, үтүөлээх тренер Иван Николаевич Попов.
1972 с. муус устар ыйыгар Чочур Мырааҥҥа Олимпийскай оонньуулар, аан дойду аатырбыт хайыһардьыттара, ССРС сүүмэрдэммит хамаандатын чилиэннэрэ Галина Кулакова, Александр Тихонов, Федор Симашов, Владимир Долганов кэлэн ыалдьыттаабыттара, күрэхтэспиттэрэ. Саха сирин күүстээх хайыһардьыттара 70-ча киһи тэҥҥэ стаартаабыта. Николай Захаров эмиэ баара. Түүнүн хаардаан, күнүһүн ириэрэн, хаар хайыһарга сыста сылдьар буолан, сүүрэргэ ыарахан этэ. 50 км абытай куоталаһыы буолбута. Хайыһаргар сыстыбыт хаары ыраастыы-ыраастыы иннин диэки дьүккүйүү. Булгуруйбат кытаанах, өһөс санаа, тулуур наада буолар мүччүргэннээх түгэннэрэ ыкпыттара. Николай Захаров 10 км эргиири иккитэ-үстэ маҥнайгынан кэлэн ааһар. Симашов эккирэтэр. Долгановы “кымньыылыыллар”. 10 км үстэ эргийэн, кэлиитигэр, Захаров хайыһарын тосту үктээбитигэр, Алексей Евграфов хайыһарын биэрэр. Уларытыһыы мучумааныгар, Симашов ыкса кэлэр. Утуу-субуу күөлгэ киирэллэр. Биэтэккэ тэбис-тэҥҥэ кэлэллэр. Биир-икки сөкүүндэ атыылаах Федор Симашов бастакы, Николай Захаров иккиһинэн түмүктүүллэр. Ама да ааспытын иһин, чаҕылхай, умнуллубат түгэн этэ!
Ветераннарга Россия чемпионаттарыгар күрэхтэһэн, Николай Захаров биэһигэр чөмпүйүөн үрдүк ааттарын ылаттаата, хаста да миэстэлэстэ. Биирдэ, 2001 с. Москва “Лужники” стадионун сүүрэр суолугар чэпчэки атлетикаҕа Россия ветераннарын чемпионатыгар бииргэ сылдьан күрэхтэспиппит. Онно, тэппит атаҕын кубулуппакка сүүртэлээбитэ. Сүүрдэҕин аайы бастаталаан сөхтөрбүтэ. Бэйэтин тэҥ саастыылаахтарыгар кылгас уонна орто дистанцияларга түөрт кыһыл көмүс мэтээллэри ылаттаабыта.
Ветераннарга аан дойду биэс чемпионаттарыгар кыттынна. Уон, уон биэс бастыҥнарга кииртэлиир. Саамай үрдүк ситиһиитинэн 2017 с. Швейцарияҕа аан дойду чемпионатыгар 30 км төрдүс, 15 км уон биирис миэстэ буолуталаабыта. 4х10 эстафетаҕа иккис этаапка төрдүһүнэн ылан баран бастакынан аҕалан, Россия хамаандата бастыырыгар улахан төһүүнэн буолбута.
Бэйэтин хаһан да өрө туппат, кэпсэммэт-ипсэммэт, сэмэй майгылаах Николай Захаров баҕа санаата, сүбэтэ: “Спорт чиэһинэй, кырдьыксыт, бэрээдэктээх, толоругас буоларга иитэр. Спордунан эрчиллии - үлэһит уонна сүрэхтээх киһи анала. Олох үчүгэй эйгэтигэр сылдьаҕын. Эргиччи сайдыылаах буолаҕын, дьону убаастыы, ытыктыы үөрэнэҕин. Кыайтардаххына тохтоон хаалар сатаммат, туохха сыыспыккын өйдөө-төйдөө, ырыт. Спорт үчүгэйи, туһалааҕы биэрэрэ элбэх, чэгиэн-чэбдик буолаҕын. Дьоллоох киһи спордунан дьарыктанар!”.
Николай Васильевич үлэҕэ-олоххо улахан көхтөөх. Сатаабата диэн суох. Тапталлаах Кытаанаҕын сирин-уотун, дьонун-сэргэтин ортотугар сылдьар. Икки төгүл Москваҕа уонна Новосибирскайга үөрэххэ барыталаан баран, дойдутун ахтан, суохтаан, уһаабакка, төннүтэлээбитэ. Күүһүн-кыаҕын, өйүн-санаатын нэһилиэгэр анаата. Болуотунньуктаан, оройуон чөмпүйүөнэ буола биригэдьиирдээн, дьон олорор дьиэлэрин, социальнай уонна производственнай тутуулары киллэртээтэ. Уус-уран самодеятельность тэрийээччитэ, салайааччыта, үҥкүүһүт бэрдэ. Оройуоннааҕы фестиваллар кыайыылаахтара, лауреаттара, дипломаннара. Оҕону-ыччаты, кырдьаҕастары кытта уопсай тылы булар, “киһи киһитэ”. Дьон ортотугар үлэлиир, тылын иһитиннэрэр, уопсай дьыалаҕа көҕүлүүр, хамсатар дьоҕурдаах. Сааһыран баран бааһынай хаһаайыстыба тэринэн, сүөһү-сылгы тутан, бултаан-алтаан, ол быыһыгар, чөл олоҕу тутуһан, спордунан дьарыктанан, Николай Васильевич, Мария Дмитриевна Захаровтар инники күөҥҥэ сылдьар, холобурунан туһанар дьоһун-мааны ыаллар. Анаан-минээн 40-ча борооску көрөн, төлөһүтэн, ол харчытынан Дьокуускай куоракка квартира атыылаһан, бэйэтэ күлэ-үөрэ этэринэн: “Урут куорат таас дьиэлэригэр олорор дьону ымсыыра көрөрүм. Билигин бэйэбит сиртэн 25 миэтэрэ үрдүккэ, үөһэ сэттис этээстэн сири-дойдуну эргиччи көрө-истэ, онтон үөрэн, дьон кэккэтинэн, дьоллоохтук” олороллор. Дойдуларыгар тахсаары халлаан сылыйарын кэтэһэллэр.
Захаровтар спортивнай дьиэ-кэргэн. Ийэлэрэ, эбээлэрэ оҕо сылдьан гимнастикаҕа дьоҕурдааҕа, специалистар кэлэн Москваҕа илдьэ бара сатаабыттарын дьоно ыыппатахтар. Оҕолоро ийэлэрин, аҕаларын “туйахтарын хатардылар”. Эдэр саастарыгар улахан кыыс Сардаана хайыһарга өрөспүүбүлүкэ, Дальнай Восток, Сибиир чөмпүйүөҥкэтэ. Александра Саха сирин хайыһарга сүүмэрдэммит хамаандатын чилиэнэ, өрөспүүбүлүкэ чөмпүйүөҥкэтэ. Татьяна нэһилиэгин чиэһин көмүскүүр бэртээхэй волейболиска, баскетболиска. Дмитрий тустуунан, гиирэ спордунан, мас тардыһыытынан дьарыктанар. Бары учууталлар. Сиэннэр эмиэ спорка ситиһиилэринэн үөрдэллэр.
Сааһыран баран Николай Васильевич “Чысхаан” (сал. Е.С. Никитина) кулуупка тэриллиэҕиттэн киирбитэ. Өрөспүүбүлүкэ таһынааҕы күрэхтэһиилэргэ кэлэр-барар, айанныырыттан сылаарҕаабат, кулууп биир тутаах хайыһардьыта. Тэҥ саастыы ветераннары кытта эрчиллэллэр. Кулун тутар ортотугар Чебоксарыга буолар Россия чемпионатыгар барарга бэлэмнэнэллэр. Кулууп салайааччылара Екатерина Семеновна, Василиса Семеновна зачет биэриэхтэрин сөптөөх дьону сүүмэрдииллэр. Ирдэбил кытаанах. Ыллын да, баҕаҥ хоту үлүбээй барбаккын.
Николай Захаров сылын аайы күрэхтэһэн, утарсааччыларын билэттиир. Көрүстэхтэринэ, эрчиллии-дьарык бара турарыттан үөрэллэр-көтөллөр, “Николай, кэлбиккин дуу!”- дэһэн, санныларыттан таптайсан эҕэрдэлэһэллэр. Биэстии сылынан быысаһаннар, тэҥ саастыылаахтарынаан күрэхтэһэллэр. Күрэхтэһии түмүгэ араас буолааччы. Спорт диэн спорт. Быйыл хайаһара биллибэт. Хайыһаргын хайдах маастанаргыттан эмиэ тутулутаах. “Фишер” диэн 70-80 тыһ.солк. сыаналаах хайыһарын сыанатын кэрэйбэккэ ылыммыта уонча сыл буолла. Хараҕын харатын курдук харыстыыр. “Хоонньоһо утуйабын” диэн киэн туттунуулаахтык, астынарын биллэрэр. Хайыһар үгүс түбүгү эрэйэр, спорт ыарахан көрүҥэ. Чахчы, бэриниилээх дьон дьарыктаналлар. Режимнэрин кытаанахтык тутуһаллар. Аһылыктарыгар тиийэ көрүнэллэр. Николай Захаров бор, талымастаабат. Сахалыы-махалыы судургу. Сылгылардаах буолан, сүрүн аһылыга убаһа этэ, арыылаах килиэп, үүттээх чэй.
“Сайсары” күөлүгэр эрчиллэ сырыттаҕына көрсөн кэпсэттибит. 80-н лаппа куоһарбыт саастаах Степан Абрамовтыын 1 км эргиири атахтарынан тэлбиттэр. “Төбөм эргийиэр диэри эргийэбин. Ситиһиилээхтик кыттарбар, Айыыларым үөһэттэн этэр курдуктар”,- диир. Аан дойду Кубогын кыайыылааҕа Мария Бандерова эрчийэр. Үһүс тренеринэн ааҕар.
Ситиһиилэр сиэттистинэр, кыайыылар кыттыстынар, чэгиэн сырыт, Николай Васильевич!
Баһылай Посельскай
