Үйэ чиэппэрэ кэм аннараа өттүгэр 48 саастаах, күөгэйэр күнүгэр сылдьар Чурапчы олохтооҕо, суоппарынан үлэлиир Афанасий Дмитриевич Дорофеев биир үтүө күн сүрэҕэ баарын биллэрбитэ, охтон хаалар буолбута. Балыыһа кыайбатаҕа. "Аннараа дойдуга барарга" хайдах да сөбүлэһиэн баҕарбатаҕа. Ыбылы ылан иһэр иэдээннээх ыарыытыттан төлөрүйэр түбүгэр түспүтэ. 17 сыл устата тиһигин быспакка балыыһа киһитэ буолбута. Эмтэнии куурустарын барара. Балыыһаттан улаханнык туһамматаҕа. Саамай бүтэһигэр охтон хаалан баран, аны дьэ, хайдах дьарыктанабын диэн санааҕа-онооҕо ылларбыта. Санаан көрдөҕүнэ, адьас, туох да суох курдуга.
Туос иллэҥ буолан, хаһыаттары, сурунааллары, аныгы сайдыылаах наука таһаартыыр суругун-бичигин хасыһан ааҕар идэлэммитэ. Дьэ, ол кэмтэн саҕаламмыта, бары хамнаныыларынан дьарыктаныыта. Эмтэн-томтон аккаастыммыта. Киһи-хара буолаары хамнаныы араас-суол кистэлэҥнэрин, киһи анатомиятын, сиһилии үөрэтэн хаһыспыта.
Дириҥ билиитин-көрүүтүн истэҥҥин сөҕөҕүн.
Үтүөрэр инниттэн, тымныынан дьарыктанан киирэн барбыт. Онтон ылата, бары да билэ-көрө сылдьарбыт курдук, Афанасий Дмитриевич бу күн бүгүнүгэр диэри тымныыны кытта алтыһан, доҕордоһон кэллэ. Бэйэтэ быһаарарынан, олоҕу айар айылҕа тэтимэ диэн баар. Айылҕа уонна киһи этэ-хаана дьүөрэлэһэллэр диэн түмүккэ кэлбит. Тохтолу билбэккэ үүнэ-сайда тураллар. Киһи-аймах сыыһата - тылланыаҕыттан ылата айылҕаттан сыыйа тэйэн барбыт. "Барытын бэйэм билэбин!",- диэн өйдөбүллэммит. Инньэ гынан, ыарыы бөҕө күөрэйэн, билигин киһи-аймах 99,99 % ыарыыга уонна оһолго бара тураллар диэн этэр. 500-600 тыһ.киһиттэн биир эмэ киһи 100 сааһын туоллаҕына үөрүү. Бу сайдыы буолбатах. Дьиҥнээх сайдыы диэн – айылҕа тэтимин туһаныы. Айылҕаттан айыллыбыккын билии.
25-26 сыллар усталаах-туораларыгар, Афанасий Дмитриевияч Дорофеев тэрийбит "Чэбдик" кулуубун чилиэннэрэ хас күн аайы, кыһын буоллун, тымныы уу кутталлар, сөтүөлүүллэр. Айылҕа тэтимигэр сылдьаллар. Киэһэ-сарсыарда эттэрин-сииннэрин уһугуннараллар. Тымныы киһи этигэр-хааныгар көмөлһөр күүһэ наһаа улахан диэн ааҕаллар.
Ахсынньы 30 күнүгэр "Чэбдиктэр" А.К. Софронов аатынын культурнай-спортивнай комплекс спортивнай саалатыгар түмсэн Саҥа 2019 сылы үөрүүлээх быһыыга-майгыга көрүстүлэр. Ыаллыы нэһилиэктэртэн, Тааттаттан, Мэҥэттэн, Дьокуускайтан тиийэ кэлбиттэр. Улуус депутаттарын бэрэссэдээтэлэ Афанасий Захаров, улуус баһылагын солбуйааччылар Николай Аммосов, Иннокентий Матвеев, физкультура уонна спорт Управлениетын начальнига Иван Оконешников бааллар. Афанасий Дмитриевич Дорофеевка эҕэрдэ тыллар этилиннилэр, Ил Түмэн физкультураҕа уонна спорка Сис Кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ Михаил Гуляев Махтал Суруга, Саҥа Дьыллааҕы бэлэхтэр туттарылыннылар.
Олохтоохтору сэргэ, Өмөкөөнтөн айаннаан иһэр Така диэн салайааччылаах, Хабаровскайтан биир тылбаасчыттаах японецтар бөлөхтөрө түһүлгэни киэргэтэн, таһымын үрдэттилэр. Сахабыт сирин кыһыҥҥы кэрэ айылҕатын, үтүө санаалаах, ыалдьытымсах саха дьонун киинэҕэ, хаартыскаҕа дьүһүйэ сылдьаллар. *Чэбдиктэри* улаханнык сонурҕаатылар.
Онуоха сөп түбэһиннэрэн, чэбдигириинэн дьарыгырааччылар КСК-тан 50-ча эрэ миэтэрэ тэйиччи Куохара үрэҕэр алларыллыбыт ойбоҥҥо тиийэн сиэр-туом оҥордулар. Галина Дьячковскайа тыаһатар хомуһун тыаһыгар доҕуһуоллатан, 90-гар сылдьар ытык кырдьаҕас Афанасий Дмитриевич Дорофеев аал-уоту оттон кымыһынан, алаадьынан көрдөһөн-ааттаһан күндүлээтэ, кэлэр көлүөнэргэ чөл олоҕу, чэгиэн туругу, "Чэбдик" кулууп үөрэҕэ тэнийэ турарыгар баҕарда, алҕаата. Чөл олоҕу тутуһар киһи куһаҕаны санаабатын бэлиэтээн эттэ.
Көрөн, истэн турааччылар кырыа хаарынан бүрүлүннүбүт.
Онтон, дьэ, ойбоҥҥо киирээһин саҕаланна.
Мустубут дьон бары сөҕүү-махтайыы бөҕө буоллубут! Таһырдьа 40 кыраадыс тымныы, кыра салгыннаах буолан киһи тоҥор. Ону баардыылаабакка эр-биир хардарыта сыгынньахтанан, анал кирилиэскэ үктэнэн олбу-солбу, 1-2 мүнүүтэ холобурдаах ойбоҥҥо киирэн умсан тахсаллар. Ууттан тахсыбыттартан туман оргуйар. Үөрэллэрэ-көтөллөрө, сүргэлэрэ көтөҕүллэрэ сурдээх, эттэрин-сииннэрин эмискэ муустаах уу хаарыйарыттан ыһыытаһан-хаһытаһан ылаллар. Ойбонтон кытаран, тэтэрэн аҕай тахсаллар. Улахан астыныыны-дуоһуйууну ылаллара сирэйдэриттэн-харахтарыттан көстөр.
Ойбоҥҥо киирэн турааччылар уонна ойбонтон тахсыбыттар: "Атаҕым кыратык тоҥор", "Һуу!", "Сахам сирин, айыы аймаҕа, сахаларга, уруй буоллун!", "Өй-санаа сааһыланар, үөрүү-көтүү, доруобуйаҕа тупсуу", "Афанасий Дмитриевичкэ махтанабын, дьолбутугар кэлбит киһи!", "Учууталбытыгар Максимова Клавдия Ильиничнаҕа махтанабыт!", "Чэбдик буолуу, сахатыйыы!", "Тымныынан, Саҥа Дьылынан эҕэрдэ, ойбоҥҥо киирэн үйэҕитин уһатыҥ!", "Турук дьоһун!", "Киһи аһыллар!"- дэһэллэр.
Итиччэлээҕи көрөннөр, дьоппуоннар сөҕүү-махтайыы бөҕө буоллулар. Бэйэлэрин тылларынан төлүтэ биэрэн саҥарсаллар, үөрэллэрин, сөхпүттэрин кистээбэттэр. Үһүөн 20-лээх эрэ эдэр дьон. Онон, харса суохтар. Ойбоҥҥо киирбит-тахсыбыт дьону тула эргийэ сылдьан киинэҕэ усталлар. Субу муустаах ууттан тахсыбыттары, номнуо тордоччу тоҥон, кырыаран эрэр баттахтарын тутан-хабан көрөллөр. Биһи да эр дьоммут хаалсыбатылар. 60-ча саастаах Николай Новгородов, Егор Пермяков уонна Сима Новгородов буоланнар салайааччыларын Таканы таҥастарын ньылбырыта тардан, сыгынньахтаабытынан бардылар. Хата, киһилэрэ күлэ-күлэ улгумнук туран биэрдэ. Егор Пермяков сиэтэн дэллэриппитинэн ойбоҥҥо киллэрбитигэр дьоппуоммут сары-ору бөҕө буола түстэ! Атаҕын ууга угаат, тахсаары гыммытын, үөс-батааска биэрбэккэ, иһирдьэ киллэрии буолла. Мөхсүү, эриллэҥнээһин кытаанаҕа, онуоха, санныттан, төбөтүттэн аллара баттаатылар. Хас хамсаныытын барытын доҕоро киинэҕэ устар. Атыттар сэргэхсийии бөҕө буола түстүбүт! Тахсаатын кытта көбүөргэ үктэннэрэн, халыҥ соттор биэрэн, этэ-сиинэ кытаран тахсыар диэри сотунна.
Дэгиттэр уус Николай Дьячковскай: "Тымныынан дьарыктаммытым 15-16 сыл буолла. Ойбоҥҥо киирдэххэ уута сылаас. Дьаҥ-дьаһах киирбэтин диэн эппитин-хааммытын эрчийэбит"- диэт, уу иһигэр киирэн хаалла, уһаата. Ойбонтон тахсаат, сүүрэн тиийэн тоҥуу хаарга умуста. Тоҥуу хаарга олорон эрэ хаары бэйэтигэр саба тарыйан сотунна, хаарынан суунна. "Тымныыны өссө ылынаары",- диир.
Ойбоҥҥо киирэн тахсыбыттар бары спортзаалга киирэллэр.
Бүтэһигин Афанасий Дорофеев бэйэтинэн ойбоҥҥо киирдэ. Ыксаабат, ыгылыйбат, холку: "Тымныы хас киһи аайы тус-туһунан дьайар. Тымныы ууга ньачаас киирэн таҕыстахха, эккин-сииҥин сүүһүнэн, тыһыынчанан укуоллар кэйэллэр. Ол аата, киһи ньиэрбэтин түмүллүүлэрин укуоллууллар. Киһи этэ-хаана тэтэрэр, кытарар. Буортуну оҥорор шлактар тахсаллар. Киһи температурата 37.5-тан 34 диэри түһэр. Тымныйан ыалдьартан көмүскэнэбит. Ыалдьыбаккын. Ойбон уутугар киирэргэр дьулайгын ытыскынан саба тутуохтааххын. Тахсаат түргэнник таҥныаххын наада уонна дьиэҕэ киирэн ириэххэр диэри хамсанаҕын, оччоҕо тымныйбаккын. Аҕыйах хонуктааҕыта тобукпун биэбэр тэптэрбитим. Биэ тэппитэ аанньа гыныа дуо. Ону бу ойбоҥҥо киирэр буоламмын бу көрөргүт курдук хаама-сиимэ сылдьабын. Тымныы үтүөртэ!".
Ытык кырдьаҕас эппитин курдук, "Чэбдиктэр" бары спортсаалаҕа киирэннэр араас хамсаныылыр-имсэниилэри оҥороннор, ирдилэр-хордулар. Онтон, дьиэлэригэр астаан аҕалбыт бырааһынньыктааҕы астарынан тото-хана аһааһын буолла. Бары да сүрдээх дьоҕурдаах буолан биэрдилэр, көрдөөх-нардаах кэпсээн кэпсэннэ, Кытаанахтан Сусанна Лазарева уонна Хатылыттан Зоя Мохначевская тойуктаан дьиэрэттилэр.
Тымныы көмөтүнэн ыарахан ыарыылары киэр кыйдаан өрүһүллэн 89-с хаарыгар үктэнэн эрэр Афанасий Дмитриевич Дорофеев үөрэҕин батыһааччылар элбии тураллара үөрдэр!
Чэгиэн-чэбдик буолуҥ!
Саҥа Дьылынан, саҥа дьолунан!
Баһылай Посельскай.
