Элбэх оҕолоох Виталий Николаевич Жирков аҕа баһылыктаах элбэх оҕолоох ыал оҕолорун иитиитигэр улахан болҕомтону уураллар. Иккиэнэрин өттүттэн ийэлэрэ-аҕалара эрдэ бу Орто дойдуттан эрдэ “бараннар”, оҕолоро “эһээ, эбээ” диэни билбэттэр. Түөрт уол, икки кыыс оҕолорун урбаанньыттыылларын быыһыгар, иллэҥ кэм, соло буланнар, оскуолаҕа илдьэллэрин-аҕалалларын таһынан, спорт араас секцияларыгар сырытыннараллар. Иллээх дьиэ-кэргэн оҕолоро букатын кыра эрдэхтэриттэн бэйэ-бэйэлэрин көрсө үөрүйэхтэр. Ийэлэрэ Татьяна Ивановна күнү быһа “Сайсары” бааһынай рыногар үлэ үөһүгэр сылдьар буолан, алта саастаах саамай кыраларыттан ураты, эмдэй-сэмдэй улаатан эрэр оҕолорун спорка уһуйуунан аҕалара ыга ылсан, дьарыктанар. Инньэ гынан, оҕолор тустууга, боксаҕа, оҕунан ытыыга, гимнастикҕа ситиһиилэрдээхтэр. Дьиэлэригэр араас солотуулаах мэтээллэри аҕалан үөрдэллэр. Виталий Николаевич общественнай үлэнэн эмиэ дьарыктанар. Дьокуускай куорат биир бастыҥ тустууга, хапсаҕайдьыта. Өрөспүүбүлүкэ “Аҕаларын түмсүүтүн” - “Лига отцов” чилиэнэ. Оҕо иитиитигэр көхтөөх үлэтин иһин анал Бэлиэлээх.
Виталий Николаевич тус бэйэтинэн көҕүлээн, тустуук оҕолору хомуйан, быйыл үһүс төгүлүн Дагестаҥҥа баран кэллилэр. Үтүө дьыала үгэскэ кубулуйда. Биһиги бүгүҥҥү ыалдьыппыт Виталий Николаевич Жирков.
- Виталий Николаевич, туох сыаллаах-соруктаах ыраах Дагестаҥҥа баран кэллигит?
- Куорат 3 № спорт оскуолатыттан уонна улуустартан, сэттэ 10-11 саастаах оҕолору илдьэ сырыттым. Наһаа үчүгэйдик баран кэллибит. Сыалбыт-сорукпут диэн оҕо тустуутун сайыннарыы уонна Кавказ курдук тустуу сайдыбыт сиригэр тустуу үөрэҕин барааһын, кавказтар хайдах эрчиллэллэрин, хайдах таһымнаахтарын, хайдах сбордана сылдьалларын билии-көрүү.
- Туох-ханнык дьаһалларга кытынныгыт, дьарык хайдах ааста?
- Сбор уонна күрэхтэһии. Бу үһүс сырыыбытыгар наһаа табыллан сырыттыбыт. Аан бастаан, уонча хонукка Казахстаҥҥа сылдьыбыппыт. Тустууга сборданныбыт. Схваткалары оҥордубут уонна футбольнай хамаанданан күрэхтэһии буолбута, онно кыттар чиэскэ тиксэммит футболга күрэхтэстибит. “Международный турнир” диэн ааттаабыттара. Дьэ, ол кэнниттэн, айаннааммыт, Дагестаҥҥа тиийэммит биир ыйы быһа сытаммыт эрчилиннибит, үс күрэхтэһиигэ кытынныбыт. Чечняҕа эмиэ бара сырыттыбыт, күрэхтэстибит.
- Дагестан тустуу сайдыбыт дойдута. Дьэ, хайдах эбиттэрий, төһө бэркэ дьарыктыылларый, болҕомтону туохха уураллар эбитий?
- Мин көрдөхпүнэ, оҕо эр киһи курдук сайдарыгар¸ иитии быһаарар эбит дии санаатым. Уонна итэҕэллэрин күүскэ тутуһар буоланнар, оҕону кыра эрдэҕиттэн эр киһи курдук сыһыаннаһаллар. Уол оҕо төрөөтө даҕаны, “эн инники көмүскээччибит буолаҕын, эр киһигин” диэн өйдөбүллээхтэр. Ити оҕо улаатыытыгар, сайдыытыгар наһаа туһалаах буолар эбит. Уонна хас биирдии тустууга наһаа обьемнаахтык эрчийэллэр. Үчүгэйэ диэн, күүстээх эрчийээһиннэргэ, улахан титуллаах тустууктар, чөмпүйүөннэр, маастардар, бары баар буолаллар. Сүбэлииллэр-амалыыллар, оҕолорго стимул бөҕөтө буолаллар. Эрчиллиилэрэ оннук таһымнаах баҕайытык барар. Күрэхтэһиигэ эмиэ оннук таһымнаахтык тусталлар.
- Түспүт усулуобуйаҕыт, аскыт-үөлгүт, дьарыктанар сиргит?
- Куорат таһыгар “Спартак” олимпийскай эрэл спортивнай оскуола баар, Волчанскай садка тыа быыһыгар турар. Саамай сөбүлээбитим диэн, онно чуумпу. Олорорго, дьарыктанарга усулуобуйата наһаа үчүгэй. Сарсыардааҥҥы дьарыкпытын бу оскуолаҕа барабыт. Онтон, эбиэттэн киэһэ, аатырбыт Хасавюртовскай спортивнай оскуолалары кэрийэбит. Ол курдук, бырааттыы Сайтиевтар оскуолаларыгар баран эрчиллээччибит, сороҕор, Дворец спорта им. Гамид Гамидов аатынан спорт Дыбарыаһыгар, үрдүк таһымнаах тустууктары иитэр бырааттыы Ирбайхановтар “Динамо” олимп эрэл спорт оскуолаларыгар тиийэн схваткалары оҥортуубут. Итинник, улахан таһымнаах эрчиллиилэр буоллулар. Аһылыктара-үөллэрэ үчүгэй, тохтообут гостиницаларбыт үчүгэйдэр. Түспүт сирбитигэр остолобуойдара, эрчиллэр сирдэрэ барыта үрдүттэн.
- Оҕолор туһаннахтара дии?
- Туһанан бөҕө буоллаҕа дии. Манна, Сахабыт сиригэр тренердэр миигиттэн ыйыталаһааччылар. Ол курдук, Чурапчыттан, Абыйтан, Өймөкөөнтөн тустууга тренердиир аҕалаах уолаттар миигин булан оҕолорун ыыппыттара. Антах тиийэннэр нууччалыы иҥнибэккэ саҥарарга, бэйэни көрүнэргэ, сытыы-хотуу буоларга үөрэннилэр. Биир уолбут сатаан тардыммат этэ, кэлэригэр сэттэтэ-аҕыста тардынар уонна үчүгэйдик тустар буолла. Бары эбиллэн аҕай кэллилэр. 3 № спорт оскуолаттан үс оҕо барсыбыта. Уопсайынан, оҕолор бары өттүнэн барытынан сайдан кэллилэр. Эт-хаан, өй-санаа да өттүнэн. Күүстээх эрчиллиилэр хайдах баралларын, күрэхтэһиилэр таһымнарын көрөн-истэн, сайдан аҕай кэллилэр. Биир харыс үрдээн кэллилэр.
- Күрэхтэһии бөҕөҕө кытынныгыт быһыылаах?
- Үс-түөрт күрэхтэһиигэ кыттыбыппыт. Уолаттарым улаханнык миэстэлэспэтэхтэрэ гынан баран, бастакы күрэхтэһиигэ кыттыылара мөлтөх этэ, тоҕо диэтэххэ, аннарааҥылар наһаа күүстээхтэр этэ. Онно соһуйуу да курдук буолбута. Иккис күрэхтэһиилэригэр, уолаттарым син иккилии-үстүү эргиир тустубуттара. Ол тустааһыннара эмиэ үчүгэй дии саныыбын. Үһүс күрэхтэһиигэ мин бэйэм төрөппүт уолум Эрчим Чечняҕа Гудермес куоракка бастаабыта. Түөрт схваткаҕа төрдүөннэригэр кыайталаабыта, ол иннинээҕи күрэхтэһиилэргэ миэстэлэспэтэҕэ. Кини үсүһүн баран кэллэ. Сыл аайы сылдьар буолан, көрөрө-истэрэ, чугастык ылынара, уопутуран иһэрэ биллэр. Онон, биир мэтээллэх кэллибит.
- Дагестаҥҥа дьарыктарын тутула хайдаҕый? Сынньалаҥнарын хайдах атаараллар эбитий?
- Казахстаҥҥа эмиэ үчүгэй баҕайытык сынньаммыппыт. “Буровой” диэн курортнай зона хайалар быыстарыгар турар. Наһаа үчүгэй, ыраас уулаахтар, үөһэттэн водопад түһэр. Онно сөтүөлээн, сынньанан, тото-хана аһаан. Биһигини Казахстан тренердэрэ анаан-минээн илдьэ сылдьаннар күүлэйдэтэн, наһаа үчүгэйдик сынньалаҥмытын атаарбыппыт.
- Онтон, Дагестаҥҥа эмиэ субуота, өрөбүл күннэргэ сороҕор күрэхтэһэбит, онтон күрэхтэспэт күннэрбитигэр хайаан даҕаны Каспийскай муораҕа баран сөтүөлүүбүт, эбэтэр үчүгэй баҕайы туристическай миэстэлэр бааллар. Аквапааркаҕа сырыттыбыт Чечняҕа, Гудермескэ, Грознайга сылдьыталаатыбыт. Уопсайынан, өрөбүл күннэргэ таах сыппаппыт, хайаан да ханна эрэ баран сири-дойдуну көрөбүт. Оҕолор биир да күнү ускул-тэскил бараабатылар. Оҕолор бэйэлэрэ билэргэ-көрөргө баҕалаах, хас биирдии күн наһаа үчүгэйдик аһарар буоланнар, олус сөбүлээтилэр.
- Биһи, дьиҥинэн, уһуннук сырыттыбыт. Балтараа ый кэриҥэ сырыттыбыт. Уһаабыт курдук санамматтар, түргэнник ааһан хаалла диэн этэллэр. Хас биирдии күн интэриэһинэй баҕайытык ааһар.
- Кими кытта, хайдах кэпсэтэн-ипсэтэн баран кэлии буолла?
- Сыл аайы баран истэҕим аайы сылдьааһыным даҕаны табыллан иһэр курдук Тенердэри да кытта, антах дьону да кытта билсэрим кэҥээн, улаатан иһэр курдук. Уопутурдум даҕаны. Бастакы-иккис сырыыларбар, миэхэ наһаа чугаһаан кэпсэппэт да тренердэр бааллара. Быйыл ол тренердэрим бэйэлэрэ чугаһаан, кэпсэтэн-ипсэтэн бардылар. Хайдах эрэ, киһини өр кэмҥэ үөрэтэр курдуктар эбит. Уонна билсэн-көрсөн бардахха үчүгэйдэр эбит. Кинилэр да убаастаатылар, мин да убаастаатым. Дьиэлэригэр ыалдьыттата ыҥыран сырытыннардылар. Аатырбыт тустуук Адам Сайтивевы кытта бу сырыыга ирэ-хоро, атах-тэпсэ олорон кэпсэттибит. Дьиэтигэр ыҥыран, ыалдьыттаатыбыт. Элбэҕи билиһиннэрдэ, элбэҕи билбэппитин кэпсээтэ. Иникитин үчүгэй сибээстэри олохтуохпут диэн эрэннэрдэ. Уопсайынан, бу үһүс сырыыбар олус табыллан сырыттым.
- Эһиил эмиэ бараҕыт?
- Эһиил эмиэ барар санаалаахпын. Этиэм этэ, сахам дьонугар, тренердэргэ, аҕаларга – оҕолоргут үчүгэй тустуук буолуохтарын баҕарар буоллаххытына, Дагестан оскуолатын оҕолор хайаан да ааһыахтарын наада диэн. Дагестан оскуолатын ааспыт оҕо инникитин тустарыгар суола аһыллар уонна эт-хаан, өй-санаа өттүнэн үрдүүр. Онон, эһиил барарбар, оҕолоргутун ыытыаххытын баҕарар буоллаххытына, мин тус бэйэм бу саха тустуута тахсарыгар санаалааҕым быһыытынан, баҕалаахтары илдьэ барыахпын сөп. Быйыл сылдьыбыт оҕолортон эһиил эмиэ барыахтарын баҕарар оҕолор бааллар. Онтон эбии кэлэр оҕолору эмиэ ылыахпыт. Састааппыт эбиллэн иһиэ.
- Төрөппүттэр бэйэлэрэ үбүлүүллэр буоллаҕа дии?
- Оннук. Төрөппүттэр бэйэлэрин оҕолорун бэйэлэрэ үбүлүүллэр. Мин бэйэм онтон-мантан спонсордары көрдөөммүн, сылдьабыт.
- Ороскуота биир ыйга биир оҕоҕо төһө буоларый?
- Бара-кэлэ арааһынай буолар. Холобур, быйыл, Казахстанынан эргийэн кэлбит буоламмыт биирдии оҕо ороскуота улаатан аҕыста. Онтон, Дагестаҥҥа быһа сылдьар буоллахха, 50 тыһ. буолааччы. Быйыл Казахстаҥҥа сылдьаммыт биир оҕоҕо 70-ча тыһыынча буолла.
- Манна, дойдуларыгар кэлэн баран оҕолор күрэхтэһиилэргэ кытыннахтара дии?
- Миигин кытта сылдьыбыт оҕолор аҕалара төлөпүөнүнэн кэпсэтэ сылдьыбыттара. Махтаналлар. “Уолаттарбыт серьезнай буолан кэлбиттэр уонна эбиллибиттэр, кыайтартыыр оҕолорун кыайталыыр буолбуттар”,- диэн үөртүлэр. Онтон күрэхтэһии өртүгэр эмиэ куһаҕана суох быһыылаахтар. Биир уол миэстэлэспит сурахтааҕа, ханнык эрэ күрэхтэһиигэ иккис буолбут, биир уол бастаабыт этэ. Биир уолбут улахан күрэхтхһиигэ үһүс миэстэ иһин тустуутугар хотторбут этэ. Уопсайынан, үчүгэй.
- Ол аата, чахчы туһаммыттар эбит.
- Туһанан бөҕө буоллаҕа дии.
- Бу кэпсэтиибит сүнньүнэн, эн баҕа санааларыҥ?
- Хас биирдии спорду таптааччыларга, спордунан дьарыктанар оҕолор төрөппүттэрэ, оҕолор бары, туруоруммут сыалгытын ситиһэргитигэр, санааҕытын хайа да түгэҥҥэ түһэрбэккитигэр, иннигит диэки баран иһэргитигэр, сөптөөх үчүгэй былааннары туруорунаҥҥыт, ситиһэргитигэр! Уонна бары дьолу-соргуну баҕарабын, доруобай буолуҥ!
- Дьэ, Виталий Николаевич, бэркэ, туһалаахтык сылдьан кэлбиккитинэн эҕэрдэлиибит уонна махтанабыт! Дагестан курдук тустуу сайдыбыт дойдутугар, тустуу уйатыгар тиийэн оҕолор эбиллэн аҕай кэлбиттэр. Маннык туһалаах уонна көдьүүстээх сырыылар-айаннар кэлэ турдуннар!
- Махтал!
Ити курдук, тустуунан дьарыктанар оҕолор күөх сайыннарын туһалаахтык, көдьүүстээхтик атаараннар, уһун тымныы кыһыҥҥа үчүгэй бэлэмнээх киирдилэр.
Баhылай Посельскай, Sportyakutia.ru
