Биһиги өбүгэлэрбит үгүс бириэмэлэрин айылҕаҕа үлэлээн-хамсаан, бултаан атаараллара. Онон ооньуулара бу дьарыктары кытта ыкса сибээстээх буолара.
Төрүт оонньуулар бу өбүгэбит хаалларбыт баай уопута, норуот быһыытынан уратыта. Күүс-уох холонуута, сытыы-сымса хамсаныылаах күөн көрсүһүүлэр үгүс ыһыахтарга ыытыллаллар, норуот сөбүлээн көрөр «Дыгын оонньуулара», «Олонхо оонньуулара», «Манчаары оонньуулара» күрэхтэргэ киирбиттэрэ – бу оонньуулар суолталарын үрдэтэр, салгыы сайыннарар. Чахчы да өбүгэ оонньууларын баһылаабыт, эттэригэр-хааннарыгар иҥэриммит, чөл куттаах, доруобай туруктаах чулуу уолаттарбыт спорт бары көрүҥнэригэр сыстаҕастарын билэбит.
«Үрүҥ күн оҕолорун оонньуулара» - бу оскуола саастаах оҕолорго өбүгэ оонньууларыгар күрэх. Маннык ааттаах бэртээхэй бырайыагы Манчаары Баһылай аатынан спорт төрүт көрүҥнэрин киинин спортивнай эрэллэри бэлэмниир отдела олунньу ый 15 күнүгэр тэрийэн ыытта. Бырайыак сыала – төрүт өбүгэлэрбит оонньууларын оҕолорго киэҥник билиһиннэрии, тарҕатыы, сахалыы хамсаныылар көдьүүстээхтэрин өйдөтүү.
Төрүт хамсаныылар оҕо эт-хаан өттүнэн сайдыытыгар көдьүүстээҕин уонна билиҥҥи кэмҥэ бу оонньуулары сайыннарар, тарҕатар тоҕоостооҕун Манчаары Баһылай аатынан спорт төрүт көрүҥнэрин киинин директорын солбуйааччы Г.М.Мохначевскай, Дьокуускай куорат физическай культураҕа уонна спорка сүрүннүүр специалиһа П.И.Хабаров, Уус Алдан улууһун Баатаҕай орто оскуолатын физкультураҕа учуутала, агрооскуолаларга ыытыллар «Өбүгэ оонньуулара» бырайыак автора Н.А.Николаев бэлиэтээтилэр.
Мэҥэ Хаҥалас Бүтэйдээх, Горнай улууһун Маҕарас, Уус Алдан улууһун Баатаҕай, Найахы, Тулагы, Хатас, Дьокуускай куорат «Айыы кыһатын» орто оскуолаларыттан уонна Модун иһинэн дьарыктанар оҕолортон икки хамаанда, барыта 62 оҕо күөн көрүстүлэр, тоҕус хамаанда кытынна.
А.С.Федоров хомуйан суруйбут «Төрүт өбүгэлэр оонньуулара» кинигэҕэ олус элбэх оонньуулар түмүллүбүттэр. Бу кинигэттэн ойбонтон уулааһын, кириэс тэбии, тутум эргиир, хабылык, хаамыска оонньуулара киирдилэр. Бу оонньуулар үгүстэрэ тобуллаҕас толкуйдаах, сымса, сылбырҕа, бэйэни кыанар тулуурдаах буоларга иитэр-үөрэтэр, сайыннарар ураты суолталаахтар.
Тутум эргииргэ уҥа, хаҥас өттүнэн эргийиилэргэ уолаттарга:
1 миэстэ – Попов Володя (Мэнэ Ханалас, Бүтэйдээх)
2 миэстэ – Колесов Данил (Горнай, Маҕарас)
3 миэстэ – Юшков Игнат (Модун-2).
Кыргыттарга 2 мүнүүтэҕэ 20-тэ эргийэн Саввинова Юлия (Горнай, Маҕарас) эрэллээхтик бастаата, 2-с миэстэҕэ 15-тэ эргийэн Сыроватская Юля (Уус Алдан, Баатаҕай) уонна 14-тэ эргийэн 3 миэстэҕэ Хабарова Айыына таҕыстылар.
«Ойбонтон уулааһын» күрэххэ уолаттарга Колесов Данил (Горнай, Маҕарас), Алексеев Гриша (Уус Алдан Баатаҕай), Баишев Коля (Хатас) ууруллубут араас үрдүктээх ыаҕайалары ытыран ылан тэҥнээхтэрин булбатылар. Кыргыттарга бу көрүҥҥэ Алексеева Даша (Уус Алдан, Баатаҕай), Хабарова Айыына (Тулагы), Садовникова Вика (Мэҥэ Хаҥалас, Бүтэйдээх) миэстэлэстилэр.
Хаамыска, хабылык күрэҕэ «Төрүт өбүгэлэр оонньуулара» кинигэҕэ суруллубут быраабыланан ыытылынна. Оҕолор анал олбоххо олорон, сонуннук оонньоотулар. Аҕыс түһүмэхтээх хаамыскаҕа уолаттарга Сивцев Арылхан (Модун-1) - 1 миэстэ, Федоров Ким (Уус Алдан, Найахы) – 2 миэстэ, Колесов Данил (Горнай, Маҕарас) – 3 миэстэ ыллылар. Кыргыттарга Давыдова Ая (Модун-2) – 1 миэстэ, Потапова Аделина (Модун-1) - 2 миэстэ, Сыроватская Юлия (Уус Алдан Баатагай) – 3 миэстэҕэ таҕыстылар.
Хабылыкка 55 ынах, 5 боһомо тутан олорон, 3 мүнүүтэ оонньоон, ким элбэх ынахтааҕынан кыайыыны быһаарыы буолла. Уолаттарга Данилов Павел (Горнай, Маҕарас) – 1 миэстэ, Пинигин Ваня (Айыы кыһата) - 2 миэстэ, Ушницкай Ярослав (Модун-2) - 3 миэстэҕэ эрэллээхтик таҕыстылар. Кыргыттарга 1 миэстэ Ефремова Даша (Горнай, Маҕарас), 2 миэстэ Сторожева Аня (Айыы кыһата), 3 миэстэҕэ Давыдова Ая (Модун-2) тиксэн үөрүүлэрэ үрдээтэ.
Олус интэриэһинэй «Кириэс тэбии» күрэх кыргыттарга ыытылынна. Бу күрэххэ иккилии кыыс кытынна. Кыргыттар сис туттан биир мүнүүтэ иһигэр кириэстии уруллубут маһы хамсаппакка ойуохтаахтар. Брусенина Нарыйа, Саввина Юлия (Горнай, Маҕарас) уопсайа 45 ойууну оҥорон, эрэллээхтик бастаатылар. Иккис миэстэҕэ Прибылых Валерия, Хабарова Алина (Тулагы), үһүскэ – Аммосова Кристина, Дьячковская Оля (Модун-1) таҕыстылар.
Бу күрэххэ өссө биир сонун оонньуу «Мохсуо» буолла. Иккилии уол утарыта туран бэрбээкэй уҥуохтарын таба быраҕан эргимтэ иһиттэн таһаарыахтаахтар. Бу төрүт былыргы оонньуулартан биирдэстэрэ. Бу оонньууга ураты туттууну, толкуйу, таба быраҕыыны көрдөрөн, Уаров Андрей, Иванов Эльдар (Айыы кыһата) бастаатылар, иккис миэстэҕэ Данилов Павел, Ксенофонтов Егор (Горнай, Маҕарас), үһүскэ Ефимов Коля, Белолюбскай Валера (Уус Алдан Баатаҕай) таҕыстылар.
Хамаанданан түмүккэ Горнай (Маҕарас) бастакы, Уус Алдан (Баатаҕай) иккис, Модун-1 үһүс миэстэҕэ тигистилэр.
Бу күрэхтэргэ оҕолор араас сахалыы хамсаныылары имигэстик, сымсатык оҥороллорун көрө сөхтүбүт уонна чахчы маннык оонньуулартан күүс, сэниэ эбинэллэрин бэлиэтээтибит. Үгүс оонньуу умнуллуон сөп. Ону сөргүтүөххэ, тарҕатыахха, харыстыахха. Холобур, бу күрэххэ аан маҥнай ыытыллыбыт 60 маһынан хабылыгы оонньооһуну оҕолор олус сөбүлээтилэр, сэҥээрдилэр. Саҥалыы тыыннаах хабылыгы кытта (А.И.Донской, Д.Я.Федотов) төрүт оонньоммутунан хабылыгы дьүөрэлии тутан сайыннарар эмиэ наадалаах.
Норуот төрүт оонньууларын салгыы сайыннаран, киэҥник тарҕатан истэхпитинэ, саҥалыы көрүүлээх көлүөнэ, норуотун үгэһин өрө тутар саха ыччата үүнэн-сайдан тахсыаҕар эрэнэбит.
Надежда БЕЛОЛЮБСКАЯ,
Манчаары Баһылай аатынан спорт
төрүт көрүҥнэрин киинин тренерэ
