өрөспүүбүлүкэ спорка министиэристибэтинэн, улуустарга, оройуоннарга да хото ыытыллаллар, күрэхтэһиилэр, тэрээһиннэр буолаллар. Спорт историятыгар тиһиллиэхтэрин сөптөөх чахчылары, биирдиилээн бастыҥ спортсменнар, тэрийээччилэр, салайааччылар, активистар ааттарын үйэтитии, саҥа үүнэр көлүөнэлэргэ билэ-көрө сылдьалларыгар хаалларыы, тустаах салаалар үлэһиттэрин ытык иэстэрэ.
Чаҕылхай идеяларынан салайтаран
Биһи күннээҕи олохпутугар, үлэбитигэр, хамсатыыны таһаарар этиилэрдээх, олоххо киллэриллэр чаҕылхай хамсатыылаах идеялэрдээх дьон бааллар. Кинилэр ортолоругар сааһын былаһын тухары өрөспүүбүлүкэ спорда сайдыытыгар олоҕун анаан, күн бүгүнүгэр диэри түбүгүрэ сылдьар, билигин Саха Өрөспүүбүлүкэтин спорка музейын дириэктэрэ Михаил Егорович Друзьянов спорт эйгэтигэр үчүгэйдик биллэр.
Чурапчы Арыылааҕыттан төрүттээх-уустаах, ааспыт үйэ 50-60-с сылларыгар кыайыыга дьүккүөрдээх физкультура учуутала, кэлин өрөспүүбүлүкэ күүстээх хайыһардьыта, билисэпиэччитэ, хайыһар үтүөлээх тренерэ Иван Николаевич Попов, тустууга ураты ньымалардаах үтүөлээх тренер Михаил Егорович Захаров, улуу тренер Дмитрий Петрович Коркин иитиллээччилэрэ, көҥүл тустууга ССРС спордун маастара, Душанбетааҕы физкультурнай институту 1975 с. аан-бастакынан бүтэрэн кэлбит Михаил Егорович Друзьяновы кэлээтин кытта, хоту үлэлии барар баҕалааҕын мөккүһүннэрбэккэ, “Спартак” спортивнай общество оҕо спортивнай оскуолатын дириэктэринэн анаан, күн бүгүнүгэр диэри өрөспүүбүлүкэ таһымнаах тэрийэр-салайар дуоһунастарга үлэлээн, үгүс көлүөнэ спортсменнары спорка көҕүлээтэ, күрэхтэһиннэрдэ. Олор истэригэр, спорка үрдүкү маастарыстыба оскуолатын дириэктэрин солбуйааччынан, Саха АССР Миниистирдэрин Сэбиэтин иһинэн Госкомспорт спорка холбоһуктарын управлениетын начальнигынан, правительство аппаратын консультант-референинэн, спорт, ыччат уонна туризм миниистирин солбуйааччынан, үөрэх министиэристибэтин иһинэн өрөспүүбүлүкэ физическэй культураҕа уонна спорка холбоһуктарын генеральнай дириэктэринэн, спортивнай тутуулар генеральнай дириэктэрин солбуйааччынан, “Азия оҕолоро” Дирекция салайааччытын солбуйааччытынан, онтон, пенсияҕа тахсан баран өрөспүүбүлүкэ спорка музейын дириэктэринэн курдук тутаах салааларга өрөспүүбүлүкэ спордун таһымыгар 47 сыллар усталаах-туораларыгар араас салайар дуоһунастарга таһаарыылаахтык уонна үрдүк эппиэтинэстээхтик үлэлээһин судургута суох.
Ол сиэринэн, билэрэ-көрөрө, коллекционер быһыытынан, матырыйаала элбэх.
Былаас, систиэмэ уларыйыытын, ыһыллыы-тоҕуллуу охсуутун эрдээхтик ааспыта.
Өрөспүүбүлүкэ маҥнайгы Президенэ М.Е. Николаевы кытта утарыта олорон кэпсэтэн, сөптөөх өйү-санааны саҕан, кэккэ көрүүлэрэ олоххо киллэриллибиттэрэ. Олор истэригэр, “Азия оҕолорун” спортивнай Оонньууларын бэлэмнэспитэ, тэрийсибитэ. Аныгы кэм уһулуччулаах суруналыыһа, комментатора Вячеслав Степновтыын “эн-мин” дэһэн өйдөһөн бииргэ үлэлээбиттэрэ. Тэрээһин мунньахтарга сылдьыбыттара, Оонньуулары ымпыгар-чымпыгар диэри тэрийсибиттэрэ, иннэлээх-сап курдук бииргэ сылдьан ыытыспыттара. Ол кэмҥэ төһө да үп-харчы суоҕун иһин, дьоннор хамнас да ылбакка олордохторуна, утарсыылар да баалларын үрдүнэн, 1996 с. бастакы “Азия оҕолорун” Оонньуулара үрдүк тэрээһиннээхтик ыытыллыылара ситиһиллибитэ, аан дойдуга киэҥ билиниини ылбыта. Оонньуулар аһыллыыларыгар 34 оройуоннартан 15-20-лии оҕолор кэлэн кыттыбыттара. Күрэхтэһиилэр уон икки күн устата барыыларын былаһын тухары кэнсиэрдэр көрдөрүллэннэр, Оонньуулар оҕо-аймах дьиҥнээх бырааһынньыгар кубулуйбуттара, норуоттар үйэлээх, чиҥ доҕордоһуулара түстэммитэ. Сахабыт сирин бары муннуктарыттан, тапталлаах Ийэ дойдубут киэҥ Россия, Азия дойдуларын оҕолоро Оонньуулар үөрүүлээх быһыыга-майгыга сабыллыыларыгар өссө истиҥник билсибиттэрэ. Дьэрэкээнник таҥнан-симэнэн, үгүһү-элбэҕи билэн-көрөн, өйдүүн-санаалыын сайдан, ыраах хоту сир сиэдэрэйин көрдөрөр, билиһиннэрэр араас сувенирдар бөҕөтүн илиилэригэр тутан, харахтара уунан, дьолунан туолан тарҕаспыттара. Спорт миниистирэ В.П. Ноговицын бирикээһинэн балаҕан ыйын 1 күнүгэр Дьокуускайга кэлэ сылдьыбыт “Азия оҕолоругар” кыттыбыт оҕолор кылаастарыгар, оскуолаларыгар көрсүһүүлэри, ахтыылары оҥорбуттара. Культура уонна спорт бииргэ буолуулара, чахчы, өрөгөй көстүүтүнэн буолбута.
“Үбүлүөй бэлиэтэниэхтээх”, -диир Михаил Друзьянов уонна “өрөспүүбүлүкэҕэ спорт сайдыбыта 100 сылын үрдүк тэрээһиннээхтик ыытар туһунан үс сыллааҕыта бырабыыталыстыба уурааҕа тахсыбытын” санатар. Былааннар ылыллыбыттар. Дойду үрдүнэн бүрүүкээбит уопсай балаһыанньа ыараханынан, үп-ас кэмчитинэн, улахан тыаһа, дарбаана суох, үбүлүөйгэ бэлэмнэнэниилэр сэмэйдик бара туралларын”,- кэпсиир.
Этиллибитин курдук, үбүлүөйү ыытар уопсай былаан оҥоһуллан, баар. Смета оҥоһуллан, үбэ-аһа бырабыыталыстыбанан бигэргэммит. 2023 сылга Сахабыт сиригэр физкультурнай хамсааһын 100 сылыгар үс улахан дьаһаллар бэлиэтэммиттэр. Бастатан туран, үбүлүөйдээх дьаһал “Туймаада” ыһыаҕар тэрээһиннээхтик ыытыллыбыт. Элбэх сиртэн ыалдьыттар ыҥырыллыбыттар. Сүрүн ыалдьыттарынан Россия Олимпийскай эрэл училищеларын дириэктэрдэрэ кэлэ сылдьыбыттара. Иккиһинэн, сайын атырдьах ыйын 13-гэр физкультурник күнүгэр маассабай дьаһаллар буолан ааспыттарын бары билэбит. Куорат общественнай тэрилтэлэрэ көхтөөхтүк кыттыбыттара. Комсомольскай болуоссакка тэриллибит киэҥ өрүттээх физкультурнай-спортивнай көрдөрүүлэрдээх дьаһалларга элбэх оҕо-ыччат кыттыыны ылбыта.
Алтынньы 26 күнүгэр, үбүлүөйгэ анаан-минээн Саха сиригэр физкультурнай хамсааһын тэриллибит күнүгэр киэҥ ыҥырыылаах научнай-практическай конференция үбүлүөйгэ анаан үлэлиэҕэ. Конференцияҕа бэлэмнэнии бара турар. Бу күннэргэ экспонаттарынан саҥардылла, байытылла турар спорт музейа үлэлиэҕэ.
“Уонна үс-хас кинигэ тахсыахтаах. Биир кинигэни мин оҥоруохтаахпын, кинигэм “Лауреаты спортивного года” диэн ааттанар этэ, ону билигин уларытан ”Герои якутского спорта” диэн ааттыыр буоллубут”,- диир Михаил Друзьянов, итиэннэ, итинтэн салгыы: “Иккис кинигэни суруналыыс Родион Юрьевич Кривогорницын оҥоро сылдьар. Спорт историятын барытын хабыахтаах. Урут, 90 сылыгар В.П. Кочневтыын оҥорбутун эбэн, саҥалыы тыын киллэрэн оҥоруохтаах. Общественник, суруналыыс Владислав Петрович Коротов бэйэтэ урукку мунньубут спортсменнар тустарынан энциклопедия-кинигэтин бүтэриэхтээх. 100-н тахса кинигэни спорка сыһыаннаан оҥордо. Ити курдук, спорпутугар кинигэ элбээтэ. Тахсыбыт кинигэлэри барыларын мунньан иһэбин. Спорка сыһыаннаах барыта 236 кинигэ баар. Д.П. Коркиҥҥа үс кинигэ таҕыста. Ону таһынан, улуустарга, куораттарга кинигэлэр эмиэ тахсаллар. Ол кинигэлэри мин көрдөөн ыламмын манна музейбар мунньа сатыыбын. Аҥардас тустууга аналаах сүүсчэкэ кинигэни дьон көрдүн диэммин аҕалан туруорабын. Онон, кинигэ таҕыста даҕаны бу өрөспүүбүлүкэ спордун музейыгар аҕалан туттараргытыгар көрдөһөбүн. Уонна физкультура-спорт салайааччылара оройуоҥҥут спортивнай сайдыытын туһунан тахсар кинигэлэргитин хаартыскалааҥыт, бэйэҕит хаартыскаларгытын эмиэ, биһиэхэ хайаан даҕаны ыытаҕыт. Былырыын сурук улуустарга баран турар. Ол түмүгүнэн, баара суоҕа 17 эрэ оройуон ахтыыны ыытта. Бу хаалбыт кэмнэргэ бары түргэн соҕустук спорт Министиэристибэтигэр ыытыа этигит”.
Ити курдук, Сахабыт сиригэр физкультурнай хамсааһын төрүттэммитэ 100 сылыгар аналлаах дьаһаллар көхтөөхтүк ыытыллаллар. Түмүк быһыытынан эттэххэ, 100 чулуу активистар ааттарын билиэхпит. Ол категорияҕа спортсменнар, салайааччылар, тренердэр, учуонайдар, быраастар, журналистар киириэхтэрэ. Спорт куттаах Сахабыт сиригэр спорка көлөһүннэрин тохпут, кылааттарын киллэбит дьон элбэхтэр. Олорор сирдэринэн бэлиэтэниэхтээхтэр.
Бу сыл бүтүүтэ, ахсынньы ый 23-25 күннэригэр Дьокуускай куоракка баар баараҕай “Триумф” спорткомплексыгар үс күннээх улахан дьаһал буолуоҕа. Онно бары улуустартан, оройуоннартан бастыҥтан-бастыҥнар ыҥырыллан кэлэн кыттыахтара, физкультура уонна спорт сайдыыларын көрдөрөр быыстапкалар аҕалыллан туруоруллуохтара. “Баһылыктар, салайааччылар, спорт кэмитиэттэр бэрэссэдээтэллэрэ, управлениелар начальниктара спортсменнарын түмэр дьаһаллары ыытарга кичэллээхтик бэлэмнэниэхтэрин наада”,- диэн баҕа санаатынан Михаил Егорович сэһэргэһиибитин түмүктүүр.
Үбүлүөйдээх дьаһалларга сертификаттар, үбүлүөйүнэй мэтээллэр, бэлиэлэр, махтал суруктар, наҕараадалар, сувенирдар туттарыллыахтара.
Бара турар дьаһалларга көхтөөхтүк кыттыаҕыҥ!
Баһылай Посельскай
