Саха АССР спорт национальнай көрүҥнэригэр үтүөлээх тренерэ, Д.П. Коркин аатынан Саха Өрөспүүбүлүкэтин спорка Госуларственнай бириэмийэтин лауреата, Уус-Алдан улууһун уонна Батаҕай нэһилиэгин ытык олохтооҕо Прокопий Прокопьевич Готовцев кэрэ-мааны айылҕалаах Биэттэ бөһүөлэгэр төрөөбүтэ.
Ийэтэ үс саастааҕар сэллик ыарыыттан өлөн, сытыы-хотуу, чобуо, уонна онуоха эбии, мэниктиирин, дьээбэлэнэрин сөбүлүүр буолан, эдьиийдэриттэн үгүстүк буойуллан, оҕо сааһа ааспыта. Тээтэтэ Прокопий Данилович Готовцев нэhилиэк түс-бас киhитэ, бастакы артыаллары, холхуостары холбоhуктааhыҥҥа тэрийэр-салайар улэлэргэ, сэрии кэмигэр хоту балык булдугар балыксыттар биригээдэлэрин салайбыта, стахановец. Уола Проня атын дьонтон хаалсыбакка, инники күөҥҥэ сылдьара. Чараҥай, Баатаҕай, Дүпсүн оскуолаларыгар үчүгэйдик үөрэммитэ. Төрөлкөй уҥуохтаах буолан тэҥ саастыылаахтарыгар, обургу да уолаттарга баттаппатаҕа. Төрөөбүт-үөскээбит түөлбэтигэр оҕо-оҕо курдук сүүрэн-көтөн, күрэхтэһэн улааппыта.
Оскуолалар икки ардыларыгар, оройуонун иһигэр, өрөспүүбүлүкэ сүүмэрдэммит хамаандатыгар киллэриллэн күрэхтэһэрэ. Сүүрэн, волейболлаан, баскетболлаан, теннистээн, тустуутугар тиийэ разрядтары толортообута. Эт-хаан өттүнэн дэгиттэр сайдыылааҕын биллэрбитэ. Баатаҕай аҕыс кылаастаах оскуолатыгар оройуонугар атах оонньуутугар күрэхтэһэн “ыстаҥаҕа”, үрдүгү көтүүгэ бастаталаабыта. 1967 с. онус кылааһы бүтэрэригэр 167 см үрдүгү ойон оройуонугар рекорд олохтообута, 100 м бастаабыта, уһуну ойууга, 200 м уонна мас тардыһыытыгар иккис буолбута, волейболга бастаабыттара.
Спорка дьоҕурдаах үрдүкү кылаас уолун Дүпсээҕэ физкультура учуутала, уһулуччулаах хайыһардьыт Иван Михайлович Жирков, Хабаровскайдааҕы физкультура институтун бүтэрэн кэлбит волейбол, баскетбол тренерэ, гимнастикаҕа үөрэтэр маастарга кандидат Дмитрий Семенович Горохов курдук дьоһун дьон үөрэтэллэрэ. Ити улаханнык ытыктыыр, ылынар учууталлара “Физкультура учуутала буолуохтааххын, тыыппалааххын, үөрэннэххинэ, дьарыктаннаххына, спортсмен уонна учугэй физкультура учуутала буолуон!”, - диэн ытыктыыр учууталларын этиилэрин улаханнык саараҥнаабакка ылыммыта, уерэнэргэ быhаарыммыта.
1968 с. Манчаары спартакиадатыгар атах оонньуутугар улахан дьоҥҥо күрэхтэспитэ. Республика рекордсмена Николай Санников аҥардастыы күннээбитэ, Өлүөхүмэттэн Михаил Габышев, Чурапчыттан Петр Посельскай, Сунтаартан Егор Корнилов, Горнайтан Афанасий Захаров инники күөҥҥэ сылдьыбыттара. Биир дойдулааҕа, табаарыhа Иннокентий Сивцев ыстаҥаҕа үһүс миэстэлэммитэ.
1967-1968 сыл Чэриктэйгэ физруктаан баран, Грузия киин куоратын Тбилиситээҕи физкультурнай институтугар “туйгуннук” туттарсан улахан конкурсу ааhан киирбитэ. Дьэ, манна, эргиччи “буһууну-хатыыны”, үүнүүнү-сайдыыны ааспыта. Тренер Гиви Николашвилигэ волейболунан дьарыктаммыта. Институт иккис хамаандатыгар запасной да буоллар, тахсыылаахтык оонньооннор хамаанда волейболистарыгар бука барыларыгар 1-кы разряд нуорматын иҥэртээбиттэрэ. Иккис кууруска үөрэнэр сылыгар, үрдүк уҥуохтаах тайах курдук сүүрэн тамалдьытар, волейбол сиэккэтигэр түөһүн тылыгар диэри ойон тахсар, охсуллубут мээчиги аһарбаткка тутар, “блоктуур”, саха ыччатын бэлиэтии көрөн, омугунан поляк чэпчэки атлетика тренерэ Валентин Недошковскай бастакы курстан саҕалаан: “миэхэ кэл, 400 м маастар нуорматын толорор даннайдааххын”,- диэн ыҥырбытын ылынан, сүүрүүнэн дьарыктаммыта. 1-кы куурсу бүтэрэн баран, 1970 c. каникулугар кэлэ сылдьан, волейболга өрөспүүбүлүкэ “Урожайын” сүүмэрдэммит хамаандатыгар киллэриллибитэ эрээри, дойдутун ахтан аккаастанан, Дальнай Восток зонатын күрэхтэһиитигэр барсыбатаҕа. Тбилисигэ 1971 с. 400 м 52,8 сөк кэлэн, оччолорго куһаҕана суох көрдөрүүлэммитэ. Тренериттэн хайҕаммыта. 800 м, 1500 м дистанцияларга эмиэ сүүрэр буолбута. Институт хамаандата эстафетаҕа араас күрэхтэһиилэргэ бастыыра. 300-кэ быһыйдар стаартаабыт Грузия үөрэхтэрин кыһаларын кроһугар Прокопий бэһис миэстэлэммитэ. Бэркэ табыллан күрэхтэһэ, дьарыктана сылдьан атаҕар обургу эчэйии ылан тохтуурга күһэллибитэ. Үөрэҕэр ылсыбыта.
Физкультура учууталын идэтин баһылаабыт, үрдүк үөрэх дипломнаах ыччаты Саха АССР үөрэххэ министиэрстибэ направлениетынан Дьокуускайдааҕы педучилищеҕа үлэҕэ анаммыта. Училище дириэктэрэ, Аҕа дойду улуу сэриитин майор званиелаах кыттыылааҕа, улаханнык ытыктанар, үлэтигэр кытаанах ирдэбиллээх Захар Прокопьевич Саввин бэйэтинэн көрсөн үлэҕэ ылбытын Прокопий Прокопьевич үчүгэйдик санаан ахтар. Үөрэммит, үлэлээбит кэмнэригэр “Урожай”, “Буревестник”, “Спартак” физкультурнай-спортивнай обществоларынан, элбэх специалистары, учууталлары кытта эҥэрдэһэн, бэйэ кыаҕар эрэллээх буолууну иҥэриммитэ. Үгүһү ааҕан, үөрэтэн, билэн, олоххо, үлэҕэ дьулуурдаах, тулуурдаах буолууну сүспүтэ.
Фронтовик-буойун З.П. Саввин, ырааҕы, киэҥи көрөр Молот Сергеевич Слепцов дириэктэрдэрдээх, түөрт отделениелардаах, кадры бэлэмнииринэн аатырбыт Дьокуускайдааҕы 1 № педучилищеҕа 14 сыл үлэлээбитэ. Преподавателлиир, тренердиир сылларыгар, устудьуоннарга ийэлии сыһыаннаах физкультурнай отделениены салайар, уопуттаах Вера Петровна Масагутова дьаhалынан, идэтигэр бэриниилээх Константин Никитич Егоровтыын, соҕурууттан кэлбит сүүрүүгэ олус дьоҕурдаах Нина Петровна Шукайлолыын үһүө буолан чэпчэки атлетиканы ыыппыттара, тренер быhыытынан тахсыылаахтык улэлээбиттэрэ.
Тэрийэр-салайар үлэҕэ дьоҕурдаах эдэр үлэһит, көҥүл тустууга бастакы спорт маастара Дмитрий Максимович Даниловы, “Спартак” дьоһуннаах салайааччылара, Үөһээ-Дьааҥыттан төрүттээх-уустаах, киэҥ-аһаҕас санаалаах Дмитрий Семенович Бурцевы, өрөспүүбүлүкэ сүүмэрдэммит хамаандатын волейболиһа, хапытаана, “Спартак” солбуллубат бэрэссэдээтэлэ Семен Семенович Жиркову, Олимпийскай чыпчааллары ылары ситиспит өрөспүүбүлүкэ спорка кэмитиэтин кытаанах ирдэбиллээх бэрэссэдээтэлэ Семен Иванович Алексеевы, мындыр толкуйдаах, сымнаҕас, дипломаттыы өйдөөх-санаалаах Афанасий Егорович Алексеевы кытта Саха сиригэр физкультура уонна спорт сайдыытын, хаамыытын тэрийэр салайар кэмнэригэр кинилэрдин ыкса алтыспытын, улэлэспитин тус олоҕун биир кэрэ кэрдиис кэминэн ааҕынар, өрөспүүбүлүкэ спордугар оҥорбуттарын ааҕан сиппэккин.
Ийэ тапталын билбэтэх, кыһалҕа диэн тугун билэ улааппыт Прокопий Прокопьевич, омос көрдөххө дьиппиэн курдугун иһин, ыкса билистэххэ, аһыныгас майгылаах буолан, үлэлиир кэмнэригэр үөрэтэр-иитэр оҕолоругар истиҥ сыһыанынан сөбүлэтэрэ. Спордунан дьарыктанар ыччаттары мөлтөх эҥин диэн кыахтарын араарбакка, барыларын тэҥҥэ тутан, улахан дьон курдук сыһыаннаһара. Оччотооҕу кэмҥэ өрөспүүбүлүкэҕэ соҕотох физкультура-спорт үөрэҕин кыһатыгар сытыы-хотуу, түргэн-тарҕан, сырдык өйдөөх-төйдөөх, ыраас сэбэрэлээх, үлэҕэ-олоххо дьүккүөрдээх, килбик уолаттар-кыргыттар, олоххо саҥа үктэнэн эрэр, хайа да үлэттэн туора турбат, спордунан дьарыктанарга баҕалаах тыа сирин ыччаттара кэлэллэрэ. “Ол өттүнэн улэлииргэ кыайыылаах буолара уонна учуталларга бэйэҕэ ирдэбиллээх буолууну ирдирэ. Бэрээдэги кэһии таһаарыллыбат этэ”, - диир Прокопий Прокопьевич, дьыл-хонук ааспытын кэннэ эргитэ санаан. Элбэх үөрэнээччилэрэ идэ ыланнар, норуот хаһаайыстыбатын араас салааларыгар дьонтон сирдэрбэккэ, хайҕабыллаахтык үлэлииллэр.
Киэн туттар үөрэнээччилэрин ааҕа ааттаталыыр. Олор истэригэр, Тааттаттан кэлэн үөрэммит Гаврил Гаврильевич Григорьев киһи быһыытынан наһаа холку, улахан киһилии олус дуоспуруннаах, дьиҥнээх тыа ыччата, тулалыыр эйгэтигэр сахалыы көрүүлээх, үөрүнньэҥ майгылаах, намыын саҥалыын-иҥэлиин, ылыннарыылаахтык кэпсэтэрдиин, ыллыырдыын-туойардыын киһи-киһитэ этэ. Гаврил Гаврильевич дойдутугар Хара-Алдаҥҥа баһылыктыы олорон, хомойуох иһин, ууга былдьаммыта. Атах оонньуутугар маастары толорбута. Майаттан эргиччи таһыччы кыахтаах Дмитрий Назаров кэлэн маастары толорбута, “куобахха” рекорд олохтообута. “Өбүгэ оонньууларын” үс төгүллээх абсолютнай чөмпүйүөнэ, атах оонньуутугар уонна мас тардыһыытыгар спорт маастара Иннокентий Макаров эмиэ “баардааҕын” биллэрбитэ. Бастынар кэккэлэригэр бигэтик киирбитэ.
Кэлин өрөспүүбүлүкэ салайааччыларынан буолуталаабыт үөрэнээччилэринэн киэн туттуон туттар. Покровскайтан сытыы-хотуу, биир сиргэ таба олорбот, кэлэ-бара, буугунуу сылдьар, үөрэххэ тардыстыылаах, кэлин СГУ физкультураҕа институтун салайбыт Дмитрий Николаевич Платонов хайыһарынан утумнаахтык дьарыктаммыта. Спорт миниистиринэн уһуннук үлэлээбит, Ил-Түмэҥҥэ депутаттаабыт, оччотооҕуттан хайҕыыр, бэлиэтии көрбүт, спорка баҕалааҕа көстө сылдьар, Шукайлоҕа сүүрүүнэн дьарыктаммыт Михаил Дмитриевич Гуляев үөрэҕэр да, дьарыкка да сүрдээҕин кыһаллар, барыга-бары эппиэтинэстээх, кэпсэтиилээх, наһаа интэриэстээх, билиэн баҕарарын ыйыталаһа сылдьара. XXI үйэҕэ Конституционнай Суут бэрэссэдээтэлигэр тиийэ үлэлээбит Александр Николаевич Ким-Кимэн оскуола кэнниттэн киирбитэ, спорка олус тардыһыылааҕа, остуол тенниһинэн дьарыктанарын таһынан, бэйэтин баҕатынан атах оонньуутунан күүскэ дьарыктанан Россия маастарын толорбута. Режими тутуһара. Үөрэх чааһыгар күүстээх этэ. Кэлин оҕунан ытыы спордугар Россия уонна Саха республикатын спордун мастарын толорон курэхтэhиилэргэ ситиhилээхтик кыттар.
Аармыйаҕа сулууспа кэнниттэн кэлэн үөрэммит, трудовой киниискэтигэр “Чакыр оскуолатын физкультураҕа учуутала” диэн биир эрэ бэлиэлээх Чурапчы ыччата Николай Николаевич Адамов туһунан ураты өйдөбүллээх. Биирдэ чэпчэки атлетикаҕа дьарыктана сылдьан, тренеригэр Прокопий Прокопьевичка: “Атах оонньуутугар секция аһан биһигини эрчийбэккин дуо?- диэн өй уган этии киллэрбитин сөбүлүү истэн сүрэҕинэн ылыммыта. Тута уһаппакка атах оонньуутун секциятын үлэлэтэн, барыта РСФСР уонна Саха АССР 22 маастардарын таһаартаабыт. Спорткомитет бирикээhинэн 1981 с. Прокопий Прокопьевич Готовцевка “Саха АССР үтүөлээх тренерин” үрдүк аата бастыкыннан иҥэриллибитэ.
Прокопий Прокопьевич Готовцев күүһэ-кыаҕа Россия спордун салайааччыларыгар, Игорь-Тер Ованесян, Борис Лагутин, Россия “Урожайын” бэрэссэдээтэлэ Анатолий Полковников, Владимир Смирнов курдук уо.д.а. ССРС, Россия аатырбыт спортсменнарын, легендаларын, Олимпийскай чөпүйүөннэри кытта утарыта атах тэпсэ олорон хамсатыылаах кэпсэтиилэри, дьаһаллары ыытарыгар, Саха сирин Президеннэрэ М.Е. Николаев, В.А. Штыров сорудахтарын, этиилэрин олоххо киллэртэрэригэр. Үгүс хамсатыылаах идеялардаах тэрийэр-салайар үлэһит Саха Өрөспүүбүлүкэтин спорка миниистирэ Виктор Петрович Ноговицыҥ ынырыытынан 1994 с миниистири солбуйааччы быһыытынан эппиэттээх, салайар дуоһунастарга анаммыта.
1975 сылтан саҕалаан, өрөспүүбүлүкэҕэ ыытыллар физкультурнай, спортивнай-маассабай күрэхтэһиилэргэ спорт араас көрүҥнэригэр стажер-судьуйаттан саҕалаан, Бүтүн Россиятааҕы категориялаах судьуйа буола үүннэ, сириэдийдэ. Спортивнай олоҕун судьуйалааһыҥҥа анаата. 1996, 2000 уонна 2004 сыллардаахха Дьокуускайга буолуталаабыт “Азия оҕолорун” сүрүн судьуйаларын солбуйааччыларынан Олимпийскай чөмпүйүөннэр Павел Павлович Пинигин,
Борис Николаевич Лагутин курдук сүдү спортсменнары кытта бииргэ үлэлэспитэ. Тэрийии-салайыы, Оонньуулары сүрүннээһин “хара үлэтин” бурҕалдьытын соспута. Уопутуран, итинтэн тирэх ылан, Саха сирин норуоттарын спортивнай оонньууларыгар, Манчаары оонньууларыгар, Тыа сирин спортсменнарын спортивнай оонньууларыгар сүрүн судьуйаларынан үлэлээтэ. Дальнай Восток чэпчэки атлетикаҕа чемпионатыгар Римнээҕи Олимпийскай оонньууларга үстэ төхтүрүйэн ойууга үрүҥ ҥөмүс призера сүрүн судьуйалаабыт Витольд Креерга сүрүн судьуйаны солбуйааччынан бииргэ үлэлэспитэ. Ону таһынан, Уссурийскайга сүрүн судьуйаны солбуйааччынан, Улан Удэҕэ буолбут Россия үөрэнээччилэрин чэпчэки атлетикаҕа чемпионаттарыгар сүрүн судьуйалаабыта. Россия чэпчэкки атлетика чемпионатыгар үс төгүл судьуйалаабыта. Бүтүн Россиятааҕы категорияллах судьуйа.
90-с сыллар саҕаланыыларыгар тохтотуллубут “Урожай” 2003 с. өрөспүүбүлүкэ Президенэ В.А. Штыров ыйааҕынан Госкомспорт бэрэссэдээтэлинэн анаммыт Михаил Гуляев “Урожай” физкультурнай-спортивнай тэрилтэни хат сөргүппүтэ. Бэрэссэдээтэлинэн Прокопий Готовцев анаммыта. Элбэх көҕүлүүр дьаһаллар ыытылланнар, тыа сирин спортивнай олоҕо улаханнык сэргэхсийбитэ. Физическэй культура уонна спорт салаатын анал үөрэхтээх үлэһитэ, учуутал, тренер, спорт ветерана буоларын быһыытынан, тыа сиригэр маассабай спорду көҕүлээһиҥҥэ саҥа сүүрээннэри киллэрэн, физкультура-спорт, туһааннаах Министиэристибэ бары үлэһиттэрэ Саха сирэ дойду спортивнай региона буоларын итэҕэппиттэрэ.
История кэрэһэлииринэн, сибээс суох, үөрэхтээх киһи тарбахха баттанар, спорт туһунан кинигэ букатын аҕыйах кэмигэр, 1923 с. Саха АССР-га Физкультура Сэбиэтэ тэриллээтин кытта, “медицинскай хонтуруолу биир бастакынан олохтообуттар”,- диэн Прокопий Прокопьевич соһуйарын биллэрэр. Ол аата, нэһилиэнньэ доруобуйатыгар харааныттан болҕомто туһаайыллыбыт, спорду научнай төрүккэ туһаайбыттарын, оччолортон киһи доруобуйатын тупсарыыга ылсыбыттарын сөҕөр, дьиктиргиир. Итинэн сиэттэрэн, бүгүҥҥү аныгы сайдыылаах үйэбитигэр спортсмены араҥаччылыыр, тупсарар туһугар наука, медицина үлэлиэн наада диэн санаатын кытта үлэстэр, ырааҕы анааран көрөр тэрийээччи-салайааччы Прокопий Прокопьевич Готовцев.
1960-70 сыллардаахха ССРС бырабыыталыстыбатын дьаһалынан нэһилиэнньэ доруобуйатын бөҕөргөтөр, үөрэхтээһини сайыннарар сыаллаах-соруктаах быраастары уонна учууталлары ыраах хоту, Саха сиригэр ыыппыт политикаларыгар сөп түбэһиннэрэн,
Дьокуускайга медицинскэй институту бүтэрэн кэлбит Ивановскай уобалас кыыһынаан Косенкова Тамара Сергеевнатынаан харахтарынан таптаһаннар, сүрэхтэринэн сөбүлэһэннэр ыал буолбуттара. Биэттэ бөһүөлэгэр уруу бырааһынньыгын оҥорбуттара. 50-тан тахса сыл бииргэ олорон оҕолонон, сиэннэнэн, сарын-сарыннарыттан өйөһөн, эйэлээхтик-эккэлээхтик олороллор. “Орто дойдуга уол оҕо буолан оройбунан түһэн олох уустуктарын, араас моhоллорун ааhан, олохтон учүгэйин, сүмэтин ыламмын, үөрэбин”,- диир Прокопий Прокопьевич. Оннук эрэ буоллун.
Баһылай Посельскай
